بزرگنمايي:

راه ترقی - شرق / متن پیش رو در شرق منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
محمدحسین عمادی/ در چند هفته گذشته، کرونا «جهانی شده»؛ اما دستاوردهای «فرایند جهانی‌شدن» هنوز برای مقابله با آن چاره‌ای نیافته؛ بنابراین جهانیان از آینده و انتهای مسیر آن در ابهام و ترس به سر می‌برند. تمامی آمار و اطلاعاتی که در دسترس مردم جهان قرار می‌گیرد، صرفا اسامی کشورهای آلوده به بیماری، تعداد افراد مبتلا و تلفات روزانه و منحنی رشد و افول آن را بازگو ‌می‌کند؛ اما از پیش‌بینی و افق آینده بیماری و تأثیرات آن کمتر کسی به دقت یا صراحت سخن می‌گوید. از تأثیرات دقیق این بیماری همه در بهت و حیرت هستند؛ اما همگان متفق‌القول‌اند که موج عظیمی که شروع شده و از پایان آن خبری نیست، به‌دنبال خود سونامی خانمان‌سوزی برای بشریت در پی خواهد داشت. حتی اثرات و عواقب اقتصادی کرونا در کشور چین که موج اولیه بیماری را به‌خوبی پشت سر گذاشته، هنوز برآورد نشده و تعیین آن ماه‌ها به درازا خواهد ‌کشید. سازمان‌های بین‌المللی هم معتقدند اثرات اقتصادی کرونا متکی به عوامل تأثیرگذاری است که بسیاری از فاکتورهای آن به‌دلیل نامشخص‌بودن و پیچیدگی اثرات متقابل آن هنوز قابل درک نیست. آنها معتقدند برای درک و محاسبه این رویداد که به‌مراتب پیچیده‌تر از بحران اقتصادی سال 2008 میلادی است، هنوز حتی چارچوب ادراکی و الگوی مفهومی مناسبی نیز که بتواند آن را فرموله کند، تدوین نشده است. آنچه مسلم است باید در انتظار رکود شدید اقتصادی در سطح جهانی بود که در هر کشوری بنا به شرایط و ویژگی‌های اقتصادی و میزان پیوندهای خود با اقتصاد جهانی از آن آسیب خواهد دید.
یکی از این اثرات این موج سهمگین قطعا در حوزه امنیت غذایی است که می‌تواند در کشورهای درحال‌توسعه و فقیر منجر به بحران‌های اجتماعی و بالطبع بحران‌های امنیتی شود، پدیده‌ای که در بحران 2008 شاهد حضور و بروز آن بودیم. بحرانی که منجر به تشکیل کمیته جهانی امنیت غذایی CFS از سوی سازمان ملل در ایتالیا شد و کماکان در این حوزه فعالیت می‌کند. تجارب عملی این کمیته و ارزیابی‌های به‌عمل‌آمده از بحران‌های جهانی بازگوکننده حقایقی است که می‌تواند در پیش‌بینی برخی از عواقب بحران کرونا در حوزه امنیت غذایی ما را یاری دهد. برخی از این تجارب و آموزه‌ها را می‌توان برای آمادگی مدیران و سیاست‌گذاران کشورهای درحال‌توسعه بازگو کرد.
تجربه نشان داده است که بحران اقتصادی ناشی از قرنطینه از چهار طریق می‌تواند سیستم عرضه و تقاضا را متأثر کند و در نهایت به دسترسی‌نداشتن مردم به غذا و بحران امنیت غذایی منجر شود. 1- شرایط قرنطینه در کوتاه‌مدت باعث تعطیلی بسیاری از مشاغل خرد و ‌کسب‌و‌کارهای کوچک می‌شود که درآمد و قدرت خرید آنان را برای تأمین غذا به‌شدت کاهش می‌دهد. 2- به‌دلیل محدودیت‌های رفت‌وآمد، چرخه حمل‌و‌نقل و توزیع مواد غذایی از مراکز تولید به مصرف‌کنندگان و دسترسی آنان به غذا را محدود می‌کند که این امر یا به اتلاف مواد غذایی، به‌‌ویژه اقلام فاسدشدنی یا کمبود آن منجر می‌شود. 3- در بلندمدت نیز می‌تواند نیروی انسانی شاغل و شبکه تأمین نهاده‌های تولید مواد غذایی و مزارع را با مشکل تولید مواجه می‌کند که نظم موجود در فرایند عرضه مواد غذایی را دچار اختلال جدی می‌کند و قیمت‌ها را به‌شدت افزایش خواهد داد. 4- رکود اقتصادی در بلندمدت موجب کاهش ارزش ارز ملی و ایجاد تورم خواهد شد و افزایش قیمت‌ها و کاهش قدرت خرید و محدودیت دسترسی مردم به غذا را در پی خواهد داشت.
البته بحران امنیت غذایی همیشه با ازدست‌دادن کار و قدرت خرید و دسترسی به غذا آغاز می‌شود؛ اما عموما در این سطح باقی نمی‌ماند و در نهایت منجر به بی‌نظمی اجتماعی، نارضایتی و اعتراض شهروندان می‌شود و امنیت سیاسی را نیز به مخاطره می‌اندازد و به سوء‌تغذیه و فقر مزمن غذایی طولانی‌مدت یک جامعه می‌انجامد. تجربه دردناک بسیاری از کشورهای فقیر و درحال‌توسعه و به‌ویژه مردم و وضعیت کشورها پس از بحران‌های مختلف، نشان‌دهنده عمق و وسعت تأثیر بحران‌ها بر امنیت غذایی و انسانی است.اگر درمانی عاجل برای بیماری کرونا ارائه نشود و فرایند شیوع بیماری ادامه یابد، قطعا کشورهایی که ضعف ساختاری بیشتری در نظام اقتصادی و اجتماعی دارند و با بحران‌های سیاسی- اجتماعی روبه‌رو هستند، بیشترین ضربه را از اثرات شیوع این بیماری خواهند خورد. تجربه 22ساله و جهانی با بیماری HIV این حقیقت را آشکار کرد که چرخه این بیماری هرچند کشورهای توسعه‌یافته را در ابتدا تهدید می‌کرد؛ اما در زمان کوتاهی آسیب اصلی و آشیانه نهایی این بیماری در کشورهای فقیر آفریقایی قرار گرفت. هم‌اکنون ده‌ها میلیون جمعیت قاره آفریقا به این بیماری مبتلا هستند. کشورهایی که از اقتصاد ضعیف رنج می‌برند و زیرساخت‌های مناسب و سیستم بهداشت لازم را ندارند. این‌گونه بیماری‌های واگیر در بلندمدت ضربه بیشتری بر منابع انسانی کشورهای با درآمد کمتر وارد خواهد کرد و پیامدهای حاصل از آن باعث افول اقتصاد و رسوب‌کردن حیات انسانی در این جوامع خواهد شد. نکته مهم‌تر آنکه در این کشورها هم کسانی بیشترین تأثیر و رنج را از بیماری می‌برند که از طبقه فقیر حاشیه‌نشینان شهرها و زنان هستند. در مواجهه با بیماری کرونا، بخش خدمات و شبکه توزیع در کشورهای فقیر معمولا کمتر متکی به فضای مجازی است و نیازمند ارتباط حضوری برای تأمین مایحتاج غذایی و نهاده‌های تولید است و این خود عملا اقدامات قرنطینه و ‌جداسازی اجتماعی را همچنان که در هندوستان و برخی کشورهای آفریقایی شاهد آن هستیم، به‌شدت محدود و دامنه گسترش بیماری را به‌شدت افزایش می‌دهد.
اعمال سیاست‌های سخت‌گیرانه قرنطینه در این جوامع نیز خود عملا هم باعث تعطیلی بسیاری از کسب‌وکارهای کوچکی می‌شود که تشدیدکننده فقر است و تأمین مایحتاج غذایی از بازارهای محلی را برای فقرا با دشواری روبه‌رو می‌کند که گزینه دیگری نیز از سوی دولت‌ها برای آن پیش‌بینی نشده است، به‌همین‌دلیل نباید در مبارزه علیه ویروس و این بیماری، مردم فقیر را که گزینه‌ای دیگر در قبال خود ندارند، به‌اشتباه هدف قرار داد. فراموش نکنیم که رکود اقتصاد جهانی و رکود مضاعف کشورهای درحال‌توسعه عملا به معنای تضعیف پول ملی در قبال ارز خارجی است و همین موضوع عملا و به‌صورت سیستمی قدرت خرید مردم برای غذا و ‌اقلام دارویی وارداتی را کاهش می‌دهد و به نوبه خود فقر را تشدید می‌کند؛ اما باید توجه کنیم اگر دولت‌ها آمادگی لازم را داشته باشند، ناامنی غذایی نتیجه محتوم بحران فعلی شیوع کرونا نخواهد بود. کشاورزان خرده‌پا و آسیب‌پذیر که اکثریت بهره‌برداران بخش کشاورزی این کشورها را تشکیل می‌دهند، از این بحران آسیب فراوان خواهند دید، به‌ویژه وقتی که مسیر تأمین نهاده‌های تولید و چرخه توزیع مواد غذایی با اختلال مواجه شود و محصولات فاسدشدنی آنان قابل نگهداری نباشد و امکان تأخیر در عرضه به بازار و تبدیل آن به پول وجود نداشته باشد. تصمیم‌های عجولانه و ایجاد اضطراب اجتماعی در بین شهروندان به‌‌ویژه بین طبقه آسیب‌پذیر می‌تواند نه‌تنها بحران اجتماعی را تسریع کند و فرایند شیوع بیماری را سرعت ببخشد، بلکه منازعات اجتماعی و شورش‌های خیابانی در اعتراض به توزیع ناعادلانه کمک‌ها را به اصلی‌ترین دغدغه دولت‌ها تبدیل کند. توجه به ثبات زنجیره تولید و ‌توزیع مواد غذایی و اطلاع‌رسانی شفاف و آرامش‌بخش به مردم در دسترسی دائم آنها به مواد غذایی ضروری به‌ویژه در دوران قرنطینه بسیار حیاتی است. هرچند تب کرونا هنوز به حوزه بهداشت و درمان و سلامت انسان‌ها معطوف شده است و کسی از فردای پساکرونایی تصویر شفافی ندارد؛ اما عقل سلیم و حاکمان دوراندیش همواره از تجارب گذشته و دیگران در سامان‌دادن آینده زیاد بهره برده‌اند.