بزرگنمايي:

راه ترقی - شهرنوشت: تجربه نشان داده اقدامات مؤثری در سطح محله‌ها، مانند اطلاع رسانی درباره مسائل بهداشتی، توزیع بسته‌های بهداشتی و ضدعفونی معابر، با همکاری نهادهای محلی و مدیریت شهری بویژه در محلات کم برخوردار مؤثر بوده است.

به گزارش شهرنوشت ، با شیوع کرونا، شهرها در برابر پرسش‌های مهمی قرار گرفته‌اند؛ از مثلا اینکه طراحی و شکل شهرها چه تأثیری بر انتقال ویروس داشته است؟ اینکه آیا باید در روزها پساکرونا در نوع شهرسازی تغییراتی ایجاد کرد؟ ناظران شهری بر این باورند پاسخ قطعی این پرسش‌ها نمی‌توان داد، اما آنچه مسلم است این است که تمرکز خدمات در شهرهای تمرکزگرا سبب تشکیل تجمع های بزرگتر می‌شود و به دنبال آن احتمال انتقال ویروس افزایش پیدا می‌کند. درواقع این پرسش برخواسته از آثار فرم شهر است که به تعامل بیشتر مردم و گسترش بیشتر آن منجر می‌شود.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، به تازگی در گزارشی با عنوان «بررسی ابعاد گسترده کرونا بر حوزه شهری و شهرسازی» به این نتیجه رسیده است که؛ امکان کنترل رفت و آمد، تا حد بالایی ناشی از به کارگیری دو شیوه طراحی تمرکزگرا و غیرمتمرکز فرم شهری است. یکی از آثار این جنبه که در زمینه توزیع کاربری‌ها اهمیت دارد، به کارگیری مراکز خرید بزرگ مقیاس است که عملا احتمال در معرض قرار گرفتن افراد را بیشتر می‌کند. همینطور در این شهرها به دلیل استفاده بیشتر از حمل ونقل عمومی، اساساً ارتباط مردم با یکدیگر بیشتر خواهد بود .
از آنجایی که در بیشتر کلانشهرهای ایران بویژه تهران تمرکزگرایی حاکم است، به راحتی می‌توان آسیسب پذیر بودن این شهر در مقابل بلایای طبیعی و ویروسی مانند کرونا را دید. بازوی پژوهشی قوه مقننه، پیشنهاد کرده که؛ تلاش شود ساختار شهری از تک مرکزیت یا مرکزیت قوی به سمت ساختار چندمرکزی در شهرهای بزرگ و کلانشهرها تغییر کند.
محله های خودکفا و شهرسازی محله محور
برخی کارشناسان شهری، قوی شدن محلات را عامل مهم توسعه شهر می‌دانند. به طوری که در شرایط بروز بحران‌های شهری، به خصوص بروز بلایای طبیعی یا شیوع بیماریها، خودکفایی محله‌های شهر و مدیریت در مقیاس محلی اهمیت دوچندان است، البته مدیریتی که باید مبتنی بر سازمان‌ها و نهادهای اجتماعی محله شکل بگیرد.
شهرداری تهران هم از دو سال گذشته برنامه توسعه محلات را جدی‌تر گرفته و قرار است دفاتر تسهیلگری در محلات، دیگر نه فقط کارهای مربوط به نوسازی و پلاک‌های تجمیعی را انجام دهند بلکه، مردم را تشویق به مشارکت اجتماعی و اقتصادی در امور محله‌شان کنند.
پیشتر پیروز حناچی شهردار تهران برای ارایه لایحه بودجه 1399 شهرداری به شورای شهر، گفته بود: «پروژه‌های محلی هر چند درشت نیست، ولی رضایتمندی مردم را به همراه دارد؛ مواردی همچون افزایش فضای سبز و تغییرات ترافیکی جزئی و موضوعات بهداشتی از جمله درخواست‌های محلی است . دو هزار میلیارد تومان امسال برای محلات بودجه اختصاص یافت که این نخستین‌بار است که از پایین به بالا به موضوع بودجه نگاه کرده‌ایم.»
حامد مظاهریان، معاون شهردار تهران هم پیش از این به شهرنوشت ، از تغییر رویکرد مدیریت شهری خبر داده و گفته بود: «توسعه محلات پایانی بر مگاپروژه‌ها و بازگشت به مردم و خواست آنان است.»
نقش پررنگ محلات در مقابله با کرونا
اما حالا و در دوران شیوه ویروس کرونا، محلات چه نقشی می توانند داشته باشند؟ آنطور که مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش خود آورده است در مدت ابتلا به کرونا و مقابله با آن، تجربه نشان داده اقدامات مؤثری در سطح محله‌ها، همچون اطلاع رسانی در مورد مسائل بهداشتی، توزیع بسته‌های بهداشتی، ضدعفونی معابر و مراکز اصلی محله، با همکاری نهادهای محلی و مدیریت شهری به ویژه در محلات کم برخوردار مؤثر بوده است. اساس این اقدامات مبتنی بر نهادهای اجتماعی است، نهادهای متعدد محلی همچون مساجد، مراکز نیکوکاری، شوراهای اجتماعی محالت، دفاتر تسهیل گری توسعه محلی اساس این رخداد هستند و همکاری آنها با بخش‌ها مختلف مدیریت شهری، دولت و دیگر نهادهای حکومتی مهم است .
این مرکز تاکید کرده است که با درس گرفتن از تجربه ارزشمند کنونی، به رسمیت شناختن نهادهای محلی در همه زمانها، برقراری ارتباط مداوم و مؤثر با بدنه مدیریتی، ساختارمند کردن نهادها با حداقل مداخلات بوروکراتیک، تقویت هماهنگی میان نهادهای دولتی و حاکمیتی سطح محله با مدیریت شهری و آموزش مؤثر، می‌توان تاب آوری محله‌ها را ارتقا داد.
راضیه رضابیگی‌ثانی، رئیس اداره برنامه‌ریزی راهبردی معاونت برنامه‌ریزی شهرداری تهران که خود پروژه‌های زیادی درباره توسعه محلات انجام داده است، محلات را به عنوان بازوی کمکی دولت و شهرداری در شرایط بحران می‌داند و به شهرنوشت می‌گوید: «از زمان شیوع ویروس کرونا در چند منطقه تهران مثلا مناطق پنج و 16 همکاری‌های مشترکی بین نهادهای محلی برای توزیع اقلام بهداشتی شکل گرفته بود که البته در همه مناطق این همکاری دیده نشد.»
به گفته او؛ «حتی در محلات تقسیم کار هم صورت گرفته بود، مثلا برخی معتمدان اطلاع‌رسانی و مدیران محله و شورایاران هم اقلام بهداشتی توزیع کردند. از آنجایی که دست دولت و به خصوص شهرداری تهران بسته است، نمی‌توان به خوبی بحران را مدیریت کرد و مقیاس محله در این شرایط به خوبی می‌تواند کارکرد داشته باشد.»
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، توصیه کرده که؛ ایجاد فضاهای شهری باز و مناسب در مقیاس محالت، نه به صورت منفرد، بلکه به صورت شبکه‌ای از فضاهای باز متصل به هم و تنظیم ضوابط، از مراکز عمومی و فضاهای باز برای برگزاری مراسم عمومی استفاده شود.
به نظر می‌رسد رویداد اخیر که خیلی‌ها از آن با عنوان روزهای آخرالزمانی یاد می‌کنند، سبب شده تا اهمیت محلات و مدیریت از پایین به بالا بیش از گذشته برای مدیران شهری آشکار شود.
خبرنگار: فریبا رحمانی