بزرگنمايي:

راه ترقی - شرق / متن پیش رو در شرق منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
موج تشکر مقامات ونزوئلا؛ از رئیس‌جمهور تا وزرا و سفرایشان، اظهارنظر مقامات ایرانی و تحلیل‌های رسانه‌ها درباره فروش بنزین ایران به ونزوئلا همچنان ادامه دارد. در هفته جاری، نفتکش‌های ایرانی که تحت تحریم آمریکاست، محموله بنزینشان را به ونزوئلایی که او نیز تحت تحریم آمریکاست منتقل کردند. بعد از چند هفته اعتراضات و تهدیدهای مقامات آمریکا درباره رابطه ایران و ونزوئلا و نقل‌وانتقالات بینشان، این محموله سرانجام بدون دردسر به مقصد رسید. این در حالی بود که ایالات متحده حتی چهار ناو را به منطقه دریای کارائیب به‌عنوان تهدید فرستاد، هرچند همان زمان نیز تحلیلگران این حوزه پیش‌بینی کرده بودند با توجه به حرکت کشتی‌های ایرانی از آب‌های بین‌المللی، در عمل آمریکا نمی‌تواند اقدامی واقعی در این زمینه انجام دهد و موضع‌گیری‌ها و تهدیدها نیز در جهت منصرف‌کردن دو طرف از این معامله است. ایران اما به حرکت‌دادن کشتی‌های خود ادامه داد و ونزوئلایی که به‌شدت نیاز به بنزین داشت نیز بعد از مدت‌ها تحمل فشار اقتصادی و درحالی‌که از بسیاری از متحدانش نیز کمک کافی دریافت نکرده بود، مشتاقانه کمک ایران را پذیرفت. برای بررسی جنبه‌های حقوقی تعامل ایران و ونزوئلا و تهدیدها و هشدارهای ایالات متحده در این زمینه، به سراغ کوروش احمدی، دیپلمات سابق و کارشناس برجسته حوزه روابط بین‌الملل رفتیم که در ادامه می‌خوانید.
رابطه ایران و ونزوئلا از زمان دولت احمدی‌نژاد بیش از قبل به چشم آمد. اگرچه این رابطه از دولت اصلاحات شروع شده بود. با این اوصاف در دولت آقای روحانی رابطه تهران- کاراکاس گویی فرودی را تجربه می‌کرد. چطور شد دوباره رابطه ایران و ونزوئلا به صدر اخبار داخلی برگشت.
درست می‌گویید. روابط با ونزوئلا و به‌طورکلی کشورهای گروه آلبا Alba؛ یعنی کشورهای چپ‌گرای آمریکای‌لاتین و در رأس آنها ونزوئلا، کوبا، بولیوی، نیکاراگوئه، اکوادور و ... عمدتا در زمان دولت‌های نهم و دهم شکل گرفت و به اوج رسید. شاید بشود گفت که ملاحظات ایدئولوژیک و برخی تصورات ژئوپلیتیک دلیل اصلی این توجه بود؛ مثلا گفته می‌شد وقتی آمریکا در حیاط‌خلوت ماست، چرا ما در حیاط‌خلوت او نباشیم. حتی در سال 1390 صحبت از اعزام ناوهای ایران برای حضور در سواحل آمریکا شد. در دولت یازدهم رابطه با آلبا به‌عنوان یک اولویت از برنامه این دولت حذف شد و مراودات دوایر دولتی با آن کشورها رو به کاهش نهاد. اما روابط دیگر ارگان‌ها همچنان ادامه یافت. واقعیت این است که ایران و گروه آلبا از نظر اقتصادی چندان نمی‌توانند مکمل هم باشند. ما و این گروه از کشورها در مقام مقایسه کمتر می‌توانیم نیازهای اقتصادی یکدیگر را برآورده کنیم و مراوداتی که صرفا به لحاظ اقتصادی برای طرفین سودآور باشد، داشته باشیم. ضمن اینکه دوری راه نیز همیشه یکی از ضدانگیزه‌های مهم در روابط دو طرف بوده است؛ مثلا آن کشورها نیازهای نفتی خود را راحت‌تر و ارزان‌تر می‌توانند در منطقه و از جمله از ونزوئلا و آمریکا و مکزیک تأمین کنند تا ایران. بااین‌حال پروژه‌های متعددی، از جمله به قولی 70 پروژه در ونزوئلا، عمدتا از جانب دولت‌های نهم و دهم در آن کشور شروع شد که بسیاری از آنها به لحاظ اقتصادی به جایی نرسید. در دوره اخیر عمدتا نیاز ونزوئلا به سوخت و برخی دیگر از فراورده‌های نفتی به علت شرایط بد پالایشگاه‌های آن کشور و حماقت‌های دولت ترامپ موجب شده تا روابط ایران و ونزوئلا دوباره اوج بگیرد.
آنچه اکنون در حال وقوع است؛ یعنی ارسال بنزین و مشتقات نفتی به ونزوئلا در قالب پنج نفتکش، آیا این‌قدر که اکنون به شکل یک موضوع فوق‌العاده در حال بازنشر است، کار خارق‌العاده‌ای است؟ یا بالاخره ونزوئلا یک مشتری است که می‌تواند از ما این کالا را بخرد مثل دیگران؟
در عالم واقع این یک محموله نفتی مانند هزاران محموله نفتی مشابه است که در هر روز یا هفته در جهان دست‌به‌دست می‌شود و گفته می‌شود که حجم آن در حدود 5/1 میلیون بشکه به ارزش حدود 45 میلیون دلار است. اما ویژگی این معامله این است که اولا خریدار و فروشنده هر دو تحت تحریم آمریکا قرار دارند و ثانیا خریدار سخت با کمبود بنزین و مشتقات نفتی در داخل مواجه است و به این خاطر زندگی مردم تا حد زیادی فلج شده. ثالثا گشایشی در دسترسی ونزوئلا به مشتقات نفتی، به‌ویژه بنزین می‌تواند دست آن کشور را برای ادامه ارسال نفت به کوبا بازتر کند.
موضوع نفتکش‌ها در مسیر رسیدن به ونزوئلا با واکنش‌هایی از سوی آمریکا مواجه شد و احتمال می‌رفت که نفتکش‌ها توقیف شوند. این احتمال چقدر جدی بود؟ از منظر دریایی و حقوق دریاها چطور؟
تردیدی نیست که هیچ مبنای حقوقی‌ای برای مداخله در تجارت آزاد بین دو عضو جامعه بین‌المللی وجود ندارد. مبنای تحریم‌های آمریکا علیه ایران و ونزوئلا؛ یعنی تحریم‌های فراملی، این بوده که اعلام کرده به شرکت‌هایی که با ایران و ونزوئلا کار تجاری انجام دهند، اجازه دسترسی به بازار آمریکا را نمی‌دهد. به عبارت دیگر بانک‌ها و شرکت‌های طرف معامله با ایران از کار تجاری با آمریکا محروم می‌شوند. اما اینکه کشوری بتواند در آب‌های آزاد بین‌المللی مانع حمل‌ونقل دریایی بین دو کشور شود، اساسا منتفی است؛ یعنی کشوری که چنین کند، هم خود را کاملا بی‌اعتبار می‌کند و هم خود و منافع بین‌المللی‌اش را به بدترین شکل ممکن در معرض تهدید قرار می‌دهد. من هیچ‌گاه در هیچ مرحله‌ای تصور نمی‌کردم که آمریکا، حتی کسی مثل ترامپ، دست به اقدامی علیه نفتکش‌های حامل فراورده‌های نفتی ایران بزند.
گروهی در داخل ایران تمایل دارند موضوع اعزام نفتکش‌ها را به‌عنوان فعالیت ایران در حیاط‌خلوت آمریکا تبیین کنند. این اقدام در صورت درست‌بودن این تبیین چقدر قابل ادامه است؟
بله این تصور همچنان در میان برخی در داخل وجود دارد، اما خیلی واقع‌بینانه نیست. ما هنوز از یک نیروی دریایی اقیانوس‌پیما، مجهز به سوخت هسته‌ای و سرپل‌های مطمئنی در فاصله بیش از 10 هزارکیلومتری بین ایران و حیاط‌خلوت آمریکا برای تدارکات و شرایط اضطراری برخوردار نیستیم. نیروی دریایی توانای ما اساسا برای حفظ امنیت و منافع کشور در آب‌های منطقه، به‌ویژه خلیج فارس و دریای عمان، سازماندهی شده است. ‌
از سوی دیگر منتقدان داخلی در کشور ونزوئلا هستند. آنها معتقدند که محموله نفتی ایران در ونزوئلا می‌تواند برای مصرف یک‌ماهه این کشور کافی باشد. آیا ایران با این اقدام یک عمل سیاسی انجام داده و از روی‌کارآمدن دولت دست‌نشانده آمریکا در ونزوئلا جلوگیری کرده؟ حتی به مدت محدود؟
اقدام ایران اقدام بجا و درستی است. مصرف بنزین و برخی دیگر از مشتقات نفتی در ایران طی دوره شیوع کرونا، به‌ویژه در ماه‌های اسفند و فروردین بسیار کاهش داشته و مقادیر مازاد زیادی وجود داشته است. ونزوئلا هم خریدار بوده و طبیعی است که ایران اقدام به صدور این اقلام مازاد کند. البته این تجارت ابعاد سیاسی مهمی نیز به‌خاطر مسئله تحریم‌ها پیدا کرد که قابل‌توجه است. البته اینکه با وجود بُعد مسافت، این تجارت تا چه حد سودآور است، من اطلاعی ندارم، اما باید دید که آیا این تجارت می‌تواند ادامه یابد. با برگشت شرایط عادی در ایران و افزایش مصرف بنزین، آیا ایران باز هم مقادیری مشتقات نفتی برای صدور خواهد داشت؟ در آن‌سوی معادله نیز مقادیر سوخت ارسال‌شده ظاهرا در این دوره شیوع کرونا در منطقه آمریکای‌لاتین تنها کفاف مصرف دو، سه هفته آن کشور را می‌دهد. در شرایط عادی این مقدار سوخت ظاهرا مصرف دو، سه روز ونزوئلاست. درباره اینکه ارسال چنین محموله‌ای تأثیری در معادلات سیاسی داخلی در ونزوئلا داشته باشد، تردید دارم. مسئله این است که پالایشگاه‌های نفتی ونزوئلا که در دوره‌ای در اوج رونق بودند چرا اکنون به حد فلج‌شدن و فروپاشی رسیده‌اند. تحریم قطعا مؤثر بوده، اما ظاهرا عوامل دیگری مانند فساد، سوءمدیریت و خروج متخصصان از کشور دلایل مهم‌تری هستند.
این شدنی است که ونزوئلا در مقابل محموله نفتی به ایران طلا بدهد؟ چگونه قابل اجراست؟
ضمن اینکه از جزئیات قضیه بی‌خبرم، اما چرا شدنی نباشد. فرض کنید که ونزوئلا دلار ندارد، ولی مقادیر معتنابهی ذخایر طلا دارد و برایش راحت‌تر است که به دلیل تحریم، پرداخت‌های خود را با طلا انجام دهد؛ یعنی مثلا معادل 45 میلیون دلار ارزش محموله دریافتی را با طلا پرداخت کند. چرا که نه.