بزرگنمايي:
راه ترقی- حضرت‌آیت الله خامنه ای امروز چهارشنبه در بیاناتی تلویزیونی به مناسبت
سالروز ارتحال امام خمینی(ره) فرمودند: امروز مراسم بزرگداشت امام
بزرگوارمان به شکلی متفاوت از شکل معمول این مراسم اجرا می شود. چگونگی
برگزاری مراسم مهم نیست؛ اصل قضیّه و مهم، گفت و گو از امام بزرگوار است که
ما امروز کشورمان و فردای کشورمان به این احتیاج داریم. امام بزرگوار
سالها پس از درگذشت ظاهری و فقدان ظاهری او در بین ما زنده است و باید
زنده بماند و ما از حضور او و معنویّت او و فکر او و انگشت اشاره‌ی او
بهره‌مند شویم و استفاده کنیم.
تحوّل‌خواهی و تحوّل‌انگیزی از برجسته‌ترین خصوصیّات حضرت امام
ایشان فرمودند: امروز بنده می‌خواهم درباره یک خصوصیّت مهمّی از
خصوصیّات امام بزرگوار بحث کنم؛ البتّه ایشان یک انسان ذوابعاد و دارای
خصوصیّات برجسته متعدّدی بودند؛ این خصوصیّتی که امروز بحث می‌کنیم، جزو
مهم‌ترین و برجسته‌ترین خصوصیّات امام بزرگوار است و آن عبارت است از
روحیه تحوّل‌خواهی و تحوّل‌انگیزی امام بزرگوار.
رهبر انقلاب اسلامی با بیان اینکه امام، روحاً، هم یک انسان تحوّل‌خواه
بود، هم تحوّل‌آفرین، گفت: در مورد ایجاد تحوّل، نقش او صرفاً نقش یک
معلّم و استاد و مدرّس نبود؛ نقش یک فرمانده داخل در عملیّات و نقش یک رهبر
به معنای واقعی بود. ایشان بزرگ‌ترین تحوّلات را در دوران خودشان، در زمان
خودشان در حوزه‌های متعدّدی و در عرصه‌های متنوّع زیادی ایجاد کردند که من
به مقداری [از آنها] امروز اشاره می‌کنم.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای خاطرنشان کردند: اوّلاً روحیه تحوّل‌خواهی از
دیرزمان در این بزرگوار وجود داشته است؛ این چیزی نبود که در آغاز نهضت
اسلامی در سال 1341 در ایشان به وجود بیاید؛ نه، ایشان از دوران جوانی یک
انسان تحوّل‌خواه بودند که نشانه آن عبارت است از همان یادداشتی و
نوشته‌ای که ایشان در دوران جوانی ــ تقریباً در دهه30 از عمرشان ــ در
دفتر مرحوم وزیری‌یزدی نوشته‌اند که مرحوم وزیری عین آن نوشته را، دست‌خط
ایشان را به من نشان دادند؛ دیده‌ام که بعد هم چاپ شده و در اختیار خیلی‌ها
قرار گرفته.
رهبر انقلاب اسلامی یادآور شدند: در آن نوشته، ایشان آیه شریفه «قُل
اِنَّما اَعِظُـکُم بِواحِدَةٍ اَن تَقوموا لِله مَثنا وَ فُرادا» [را ذکر
می‌کنند] که دعوت می‌کند عموم را به قیامِ للّه؛ یک چنین روحیه‌ای در ایشان
وجود داشت. این روحیه را ایشان اِعمال کردند و همین‌طور که اشاره کردم
تحوّل‌آفرینی کردند. مِیدانی وارد مسئله تحوّل شدند، نه فقط گفتاری و
دستوری؛ از تحوّل‌آفرینی روحی در یک مجموعه‌ای از طلّاب جوان در قم ــ که
من حالا عرض خواهم کرد شرحش را ــ تا تحوّل‌آفرینی وسیع در عموم ملّت
ایران.
ایشان افزودند: ایشان ده‌ها سال پیش از شروع نهضت، غیر از درس فقه و
اصول و معقول، سالها در قم درس اخلاق داشتند، جلسه اخلاق داشتند. البتّه
آن وقتی که ما رفتیم قم، سالها بود که این درس تعطیل شده بود و وجود
نداشت. کسانی که دیده بودند آن درس اخلاق را، نقل میکردند ایشان ــ
هفته‌ای یک بار جلسه‌ای داشتند در مدرسه فیضیّه و طلّاب جوان جمع می‌شدند
در آنجا ــ وقتی که صحبت میکردند، جلسه را منقلب میکردند، دل‌ها را
منقلب میکردند.
ایشان یادآورشدند: این را البتّه ما هم، در درس فقه و اصول دیده بودیم.
یعنی ایشان حتّی در همین درس‌های فقه و اصولشان به مناسبت‌هایی صحبت اخلاقی
میکردند، طلبه‌ها زار زار گریه میکردند؛ وقتی ایشان صحبت اخلاقی می‌کرد،
اشک می‌ریختند؛ بیان ایشان این جور مؤثّر بود و انقلاب روحی ایجاد
می‌کرد. این همان روش پیغمبران است؛ پیغمبران هم آغاز همه حرکت‌های خودشان
را از انقلاب روحی افراد شروع کردند. اینکه امیرالمؤمنین می‌فرماید:
لِیَستَأدوهُم میثاقَ فِطرَتِه وَ یُذَکِّروهُم مَنسیَّ نِعمَتِه ... وَ
یُثیروا لَهُم دَفائِنَ العُقول، همین است. «یَستَأدوهُم میثاقَ فِطرَتِه»
یعنی آن سرشت نهفته انسانی را در اینها بیدار میکردند و آن را وادار
میکردند به تحرّک و هدایتگری عملیّات و اقدامات انسان‌ها؛ امام این جوری
از اینجا شروع کردند.
رهبر انقلاب اسلامی با بیان اینکه من البتّه نمی‌توانم قاطعاً ادّعا کنم
که آن جلسات را ایشان تشکیل می‌دادند برای اینکه بعدها به نهضت عظیم سیاسی
منتهی شود، خاطرنشان کرد: این را من نمی‌دانم. لکن آنچه مسلّم است اینکه
این حرکت‌آفرینی، این تحریک غریزه‌های معنوی و فطرت و سرشت انسانی از راه
درس اخلاق و تذکّر و آماده کردن دل‌ها، شیوه امام بزرگوار بود؛ از اینجا
ایشان شروع کردند تا ایجاد تحوّل در سطح وسیع یک ملّت؛ چه در دوران مبارزات
ــ که حالا من مقداری از نمونه‌های این تحوّل را عرض می‌کنم ــ و چه بعد
از پیروزی انقلاب، ایشان به معنای واقعی کلمه در ملّت ایران تحوّل ایجاد
کردند.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در بخش دیگری از بیانات خود مخاطب امام در این
تحوّل را ملت ایران عنوان کردند و گفتند: قبل از شروع نهضت امام مبارزاتی
وجود داشت، مبارزات سیاسی در ایران وجود داشت، ده‌ها سال بود که گروه‌های
مختلف [مبارزه میکردند]، منتها حوزه کار آنها حدّاکثر محدود میشد مثلاً
به یک تعدادی دانشجو؛ اینها می‌توانستند فرض کنید 100 نفر، 150 نفر دانشجو
را تحت تأثیر قرار دهند؛ در یک مراسمی آنها را وارد کنند. بحث امام، بحث یک
گروه محدود یا یک جمع محدود یا یک حرفه معیّن نبود؛ بحث ملّت ایران بود.
ملّت مثل یک اقیانوس است؛ به طوفان درآوردن یک اقیانوس کار هر کسی نیست.
ایشان افزودند: یک استخر را می‌شود موّاج کرد امّا موّاج کردن یک اقیانوس،
کار عظیمی است. ملّت یک اقیانوس است و امام این کار را انجام داد؛ تحوّلاتی
را به وجود آوردند.
امام ملت خمود و تسلیم را به ملت مطالبه گر تبدیل کرد
رهبر انقلاب اسلامی خاطرنشان کردند: یک تحوّل، تحوّل در روحیه خمودگی و
تسلیم ملّت بود. در دوران جوانی ما، در دورانی که ما یادمان هست که این
نهضت شروع شد، ملّت ایران یک ملّتی بود که با مسائل اساسیِ سرنوشت خودش هیچ
سر و کاری نداشت، مردم تسلیم بودند، خمود بودند، نسبت به زندگی شخصیِ
خودشان [بی اراده] بودند. این حالت تحرّک میدان‌داری، وارد میدان شدن،
مطالبه کردن، آن هم مطالبه چیزهای بزرگ و مهم، در رفتار ملّت و در خُلق و
خوی ملّت ما مطلقاً وجود نداشت؛ این را امام ایجاد کردند؛ همین ملّتِ خمود و
تسلیم را تبدیل کردند به یک ملّتِ مطالبه‌گر.
حضرت آیت الله خامنه ای فرمودند: آن سخنرانی‌های پُرشور و توفنده امام،
آن بیان‌های خروشنده امام، آن چنان تکان داد این ملّت را که این ملّت
تبدیل شدند به یک ملّت مطالبه‌گر؛ نمونه‌اش قضایای سال 41 است ــ که شروع
نهضت، سال 41 بود ــ نمونه‌اش اجتماعات عظیم مردم در شهرهای مختلف است که
بعد هم منتهی شد به پانزدهم خرداد، و در پانزدهم خرداد [رژیم] با آن کشتار
عظیم نتوانست این حرکت را متوقّف کند. باز هم اجتماعات مردم در طول زمان
بود تا پایان دوران مبارزات؛ این یک تحوّل عجیبی بود که ایشان ایجاد کردند.
تحوّل در نگاه مردم و ایجاد عزّت و اعتماد به نفْس ملّی
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، تحوّل دیگر را تحوّل در نگاه مردم به خودشان و
به جامعه عنوان کردند و یادآورشدند: ملّت ایران نسبت به خود یک نگاه
حقارت‌پندارانه داشت؛ یعنی اینکه این ملّت بتواند بر اراده قدرت‌ها، بر
اراده‌ی ابرقدرت‌ها فائق بیاید، مطلقاً به ذهن احدی خطور نمی‌کرد. نه فقط
حالا قدرت‌های جهانی، حتّی اراده قدرت‌های داخلی، حتّی اراده فلان مسئول
ــ فرض کنید که ــ یک اداره امنیّتی یا انتظامی، اصلاً به ذهن مردم خطور
نمی‌کرد که بتوانند غلبه کنند بر اراده صاحبان اراده‌های تلخ و خطرناک.
احساس حقارت میکردند، احساس توانایی نمی‌کردند؛ امام این را تبدیل کرد به
احساس عزّت، احساس اعتماد به نفْس، و مردم را از این حالت که حکومت
استبدادی را یک امر طبیعی بدانند ــ که این جور بود.
رهبر انقلاب اسلامی خاطرنشان کردند: آن زمان تصور ماها کأنّه این بود که خب
بالاخره یک شخصی در رأس مملکت هست و اراده او حاکم است؛ خب طبیعت مسئله
همین است و اصلاً این را یک امر طبیعی و عادّی می‌دانستیم ــ تبدیل کردند
به انسان‌هایی که خودشان نوع حکومت را تعیین می‌کنند. از شعارهای مردم در
انقلاب، اوّل، نظام اسلامی، حکومت اسلامی، بعد هم جمهوری اسلامی بوده؛ مردم
خودشان تعیین‌کننده بودند، مطالبه‌کننده بودند؛ بعد هم در انتخابات‌های
گوناگون شخص حاکم را، اشخاص مورد مسئولیّت در بخش‌های مختلف حکومت را مردم
معیّن کرده‌اند؛ یعنی حالت خودحقیرپنداری که در مردم بود، به کلّی تبدیل شد
به حالت عزّت و اعتماد به نفْس ملّی.
تحوّل در نوع مطالبات و خواسته‌های مردم
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با تبیین تحوّل در مطالبات مردم فرمودند: اگر
چنانچه فرض کنید آن وقت یک گروهی از مردم یک مطالبه‌ای هم از دستگاه داشتند
یا از قدرتمندان آن زمان داشتند این بود که مثلاً این کوچه آسفالت بشود یا
این خیابان این جوری کشیده شود؛ مطالبات در این حد [بود]؛ این را تبدیل
کردند به مطالبه استقلال، آزادی؛ یعنی [آرمان‌های] عظیم. یا شعار «نه
شرقی، نه غربی»؛ در خواسته‌های مردم آن چنان تحوّلی به وجود آمد که از این
چیزهای حقیر، کوچک، محلّی و محدود تبدیل شد به یک امور اساسی، بزرگ، انسانی
و جهانی.
ایشان تحوّل در نگاه به دین را از دیگر محورهای مد نظر امام عنوان کردند
و افزودند: مردم، دین را فقط وسیله‌ای برای مسائل شخصی، مسائل عبادی،
حدّاکثر احوال شخصی می‌دانستند، فقط برای همین مسئله نماز و روزه و فرض
کنید که وظایف مالی و ازدواج و طلاق؛ در همین حدود؛ دین را، وظیفه دین و
مسئولیّت دین و رسالت دین را محدود به این چیزها می‌دانستند. امام برای
دین، رسالت نظام‌سازی و تمدّن‌سازی و جامعه‌سازی و انسان‌سازی و مانند
اینها تعریف کرد؛ مردم نگاهشان به دین به کلّی متحوّل شد.
تحوّل در نگاه به آینده و ایجاد تمدّن نوین اسلامی
رهبر انقلاب اسلامی گفت: یک تحوّل دیگر، تحوّل در نگاه به آینده بود. در
آن دورانی که نهضت شروع شد و امام وارد میدان شدند، با همه شعارهایی که
حالا بعضی از احزاب و بعضی و از گروه‌ها و گروهک‌ها می‌دادند ــ که خیلی
محدود و کوچک هم بودند ــ در نگاه مردم آینده‌ای دیده نمی‌شد. یعنی مردم یک
افق و آینده‌ای در مقابل چشم نداشتند؛ این تبدیل شد به ایجاد تمدّن نوین
اسلامی. یعنی شما امروز به ملّت ایران نگاه کنید، این دست مبارک امام است
که این حالت را به وجود آورده، مردم دنبال این هستند که تمدّن نوین اسلامی
را تشکیل بدهند و به وجود بیاورند؛ اتّحاد عظیم اسلامی را به وجود بیاورند،
امّت اسلامی را تشکیل بدهند. نگاه عامّه‌ی مردم، توده‌ی مردم این است.
تحوّل در مبانی معرفتیِ کاربردی و ورود فقه در عرصه نظام‌سازی
حضرت آیت الله خامنه ای اضافه کردند: در یک حوزه تخصّصی‌تر، تحوّل در
مبانی معرفتیِ کاربردی است؛ امام این را به وجود آوردند؛ که این تخصّصی
است، جزو مسائل حوزوی و کسانی است که دستی در کار فقه و در کارِ علم اصول و
مانند اینها دارند. امام فقه را وارد عرصه‌ی نظام‌سازی کردند؛ فقه از این
مسائل دور بود. البتّه مسئله‌ی ولایت فقیه، هزار سال [بود که] در بین فقها
وجود داشت و مطرح میشد، امّا چون این امید وجود نداشت که این ولایت فقیه
تحقّق پیدا بکند، هرگز به جزئیّات آن، به مسائلِ آن پرداخته نمی‌شد. امام
این را وارد مسائل اصلی و فقهی کردند.
مصلحت نظام همان منافع عمومی و ملی است
ایشان یادآور شدند: در حوزه علمیّه نجف، این را مطرح کردند و درباره آن
بحث کردند؛ بحث‌های علمیِ متقنِ محکمِ کاملاً قابل توجّه برای افرادی که
صاحب نظر در این زمینه‌ها هستند؛ یا مسئله مصلحتِ نظام را ــ که مصلحتِ
نظام همان منافع عمومی است، منافع ملّی است، چیزی غیر از آن نیست ــ امام
در فقه مطرح کردند. مسئله معروف اصولی و فقهیِ «تزاحم» و «اهمّ و مهم» را
که در مسائل شخصی و مسائل کوچک به کار می‌رفت، وارد عرصه میدان عمومی
کردند که در عرصه اداره کشور، مسئله مصلحت نظام و مسئله «اهمّ و مهم»
مطرح می‌شود. یعنی در فقه، ایشان این چیزها را وارد کردند که این، فرصت
خیلی بزرگی برای فقه به وجود می‌آورد؛ دست فقه را باز می‌کند در
گستره تصرّفاتی که می‌تواند در مسائل گوناگون بکند. به نظر من حوزه‌ها
باید از این خیلی قدردانی کنند و استفاده کنند، استقبال کنند. البتّه این
کاری که امام در این زمینه‌ی فقهی انجام داده‌اند، کاملاً روشمند و
قانونمند است؛ یعنی طبق همان ــ به تعبیر امام ــ فقه جواهری است؛ یعنی
بدعتی در فقه نیست؛ یک استفاده صحیح از موازین متعارف فقهی است که در
اختیار فقها است.
پافشاری بر تعبّد، در عین نگاه نوگرایانه به فقه
رهبر انقلاب اسلامی گفتند: یک نمونه دیگر از این تحوّل در نگاه به دین و
مسائل دینی، پافشاری بر تعبّد بود در عین نگاه نوگرایانه به مسائل؛ یعنی
امام، یک فقیه نوگرا، یک روحانی نوگرا بود؛ به مسائل با چشم نوگرایانه نگاه
می‌کرد؛ در عین حال بشدّت پایبند به تعبّد. در آن روز و آن
دوران‌ها روحانیّونی بودند که در زمینه‌های مسائل روشنفکری وارد بودند و
بحث میکردند و حرف می‌زدند.