بزرگنمايي:

راه ترقی- توسعه فرهنگ مطالعه در جامعه مدرن کنونی که تکنولوژی به سبک های مختلف و در قالب جاذبه های جدید مردم را به خود می‌خواند و تاحدودی آنها را از کتاب و فرهنگ مکتوب دور می‌کند، دغدغه تمامی ملت ها و دولت هاست، امری که از پیامد آن با عنوان کاهش سرانه مطالعه یاد می کنند و تلاش در قالب ایده پردازی برای افزایش این سرانه چالش فرهنگ دوستان است.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراسم انتخاب پایتخت کتاب سال 99 در اواخر سال گذشته اعلام کرد: مطابق پیمایش مصرف فرهنگی ایرانیان که در سال جاری توسط پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات انجام شده است، نیمی از جامعه ایرانی کتابخوان هستند و به طور متوسط هفته‌ای 3.7 ساعت کتاب می‌خوانند. همچنین مطابق همین پژوهش، جامعه جوان 15 تا 25 ساله ما نیز به طور متوسط هفته‌ای 3.9 ساعت مطالعه دارند و 70 درصد این بازه جمعیتی، کتاب می‌خوانند. در عین حال، همین پژوهش به ما می‌گوید که تنها یک‌پنجم از جمعیت‌های حاضر در پایگاه‌های اقتصادی پایین جامعه اهل مطالعه هستند. اگر ما به دنبال توسعه فرهنگی هستیم، باید قبول کنیم این گزاره که تنها نیمی از ایرانیان کتاب می‌خوانند، مطلوب نیست و باید ارتقا پیدا کند.

این امر هم برنامه‌ریزی می‌طلبد و هم حرکت در مسیر چشم‌انداز و بی تردید برنامه ریزی در مقوله های فرهنگی این چنینی نیازمند ابتکار، نوآوری و ایده پردازی و البته تلاش در جهت همه گیری فعالیت های توسعه کتابخوانی و عمومی کردن آن در سراسر کشور است.

یکی از طرح هایی که به منظور گسترش عدالت فرهنگی در سراسر کشور و پشتیبانی از اقدامات انجام شده و دیگر ایده های ابتکاری در حوزه کتاب و کتابخوانی و جلب توجه سازمان ها و نهادهای مرتبط به اهمیت کتاب در جامعه، برگزار می شود جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب است.

«جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب» برنامه‌ای است که هر سال با محوریت معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و با همکاری مجموعه‌ای از دستگاه‌های دولتی و غیردولتی اجرا می‌شود. بر این اساس هر سال 10 روستا یا آبادی عشایری به عنوان روستاها و عشایر دوستدار کتاب معرفی می‌شوند.

برای شرکت در این جشنواره، روستاها باید ضمن معرفی ویژگی‌های خاص فرهنگی و اجتماعی روستا، مجموعه فعالیت‌ها، طرح‌ها و برنامه‌های اجرایی خود را برای تقویت زیرساخت‌های کتاب‌خوانی و ترویج عمومی کتاب در روستا معرفی کنند.

هدف این جشنواره حمایت از اقدام‌های انجام‌شده در روستاها و پشتیبانی از پیشنهادهای ابتکاری در حوزه کتاب و کتاب‌خوانی در روستاها و معرفی فعالیت‌های فرهنگی و ترویجی مرتبط با کتاب‌خوانی است که با مشارکت مردم و دستگاه‌های فعال در روستا انجام شده یا اجرای آن برای سال آینده پیش‌بینی شده است. تلاش برای تأمین بودجه‌های لازم برای گسترش فعالیت‌های مربوط به کتاب و کتاب‌خوانی در روستاها و توجه دادن مردم و نهادهای روستایی به اهمیت کتاب و فرهنگی‌تر شدن فضای روستاها و نیز پر کردن اوقات فراغت کودکان و نوجوانان روستایی با کتاب از دیگر اهداف این جشنواره است.

از همین رو با همکاری تعدادی از دستگاه‌های دولتی و غیردولتی در هر استان، دبیرخانه‌ای تشکیل می شود تا هدایت‌کننده جشنواره در استان باشد. هر روستا بر اساس فراخوان جشنواره، مدارک و مستندات خود که مبنی بر فعالیت‌های مرتبط با کتاب و کتاب‌خوانی آن روستاست را با امضای دهیار و رئیس شورای اسلامی روستا، همراه با فرم‌های تکمیل شده به دبیرخانه استانی جشنواره مستقر در ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان‌ها یا دبیرخانه مرکزی در تهران ارسال می‌کند.

دهیاران، شورای اسلامی روستا، بخشداران، کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد، مدارس و سایر نهادهای فرهنگی و تشکل‌های مردمی نقش مهمی در معرفی روستاهای دوستدار کتاب دارند.

در نخستین دوره از برگزاری این جشنواره 620 روستا شرکت کردند که در سال دوم این رقم به 800 روستا افزایش پیدا کرد. پس از چند مرحله داوری و ارزیابی مجموعه فعالیت‌ها و برنامه‌های این روستاها، 20 روستا به عنوان نامزد و در مرحله نهایی داوری، 10 روستا به عنوان روستای دوستدار کتاب ایران معرفی شد؛ روستای رحیم‌آباد کرمان، روستای ضامن‌جان استان مرکزی، روستای دهکوهان کرمان، روستای ابراهیم‌آباد یزد، روستای ینگیجه کردستان، روستای گوگ‌تپه آذربایجان غربی، روستای ابویسان خراسان رضوی، روستای رمین سیستان و بلوچستان، روستای پوده اصفهان و روستای خرماکلا استان مازندران.

داوری جشنواره بر اساس شاخص‌های از پیش تعیین شده و مشخصی به شرح ذیل انجام شد: فعالیت هر روستا تا چه میزان بر اساس نیازهای محلی، آیین‌های بومی و ارزش‌های دینی و ملی تعریف شده باشد، این فعالیت‌ها از مشارکت مردمی و جلب پشتیبانی دستگاه‌های اجرایی برای تأمین هزینه‌ها و سرمایه‌گذاری برخوردار باشد، فعالیت‌های همه اهالی روستا را شامل شود که البته طراحی یا اجرای برنامه برای زنان، کودکان و نوجوانان از شاخص‌های تأثیرگذار است، برنامه و شیوه اجرای آن از خلاقیت و نوآوری برخوردار باشد، گستره اجرای برنامه می‌تواند در سطح روستا یا فراتر از روستا باشد، برنامه مذکور قابلیت الگوبرداری و استمرار و مداومت داشته باشد، فضاها و بناهای تأسیس‌شده حوزه کتاب روستا باید فعال باشد، برنامه‌های پیش‌بینی شده برای آینده، قابلیت و ضمانت اجرا داشته باشد، بیشترین تأثیر با کمترین هزینه حاصل آمده باشد، برنامه‌ها مبتنی بر منابع، امکانات و ظرفیت‌های محلی باشد.

همچنین داشتن کتابخانه و تعداد اعضا، فعالیت‌های جنبی کتابخانه، گروه سنی و جنسیت اعضا، فعالیت‌های فرهنگی روستا (نظیر جشنواره‌ها، مسابقات کتاب‌خوانی) و مشارکت مردم در این برنامه‌ها از دیگر شاخص‌هایی بوده است که در داوری‌ها لحاظ شده است.

از سال 1393 و در طول شش دوره از برگزاری این جشنواره، هر ساله 10 روستا و گروه عشایری به عنوان روستاها و عشایر دوستدار کتاب برگزیده شده و یک روستا به عنوان برگزیدۀ برگزیده ها موفق به دریافت جایزه استمرار شده است.

ششمین جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب ایران از ابتدای تیرماه 98 با اعلام فراخوان آن از سوی دفتر مطالعات و برنامه ریزی فرهنگی و ستاد هماهنگی شهرها و روستاهای دوستدار کتاب معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به تمامی نهادها و سازمان‌های ذی‌ربط از جمله نهادها و سازمان های دولتی و غیر دولتی همچون نهاد کتابخانه های عمومی کشور، معاونت توسعه مناطق محروم رئیس جمهوری، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی، سازمان شهرداری ها و دهیاری ها، ستاد عالی کانون های فرهنگی و هنری مساجد کشور، خانه کتاب، کمیسیون ملی یونسکو، اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، انجمن کتابداری واطلاع رسانی ایران و شبکه روستاهای دوستدار کتاب، انجمن نویسندگان کودک و نوجوان و بخش خصوصی و فعالان فرهنگی و تشکل‌های مردم‌نهاد شروع به کار کرد.

با اعلام فراخوان ارسال آثار روستاهای متقاضی شرکت در این جشنواره، 1419 روستا و منطقه عشایری از سراسر کشور آثار و مستندات خود را به دبیرخانه مرکزی ستاد هماهنگی شهرها و روستاهای دوستدار کتاب معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارسال کردند.

در این دوره نسبت به دوره‌های گذشته کیفیت آثار ارسالی از رشد قابل توجهی برخوردار بود و هیئت داروان این جشنواره در مرحله اول 126 روستا و منطقه عشایری را برای داوری در مرحله دوم انتخاب کردند. داوران مرحله دوم این جشنواره از میان 126 اثر راه یافته به این مرحله 60 روستا و منطقه عشایری از 23 استان را به عنوان برگزیدگان مرحله دوم این جشنواره انتخاب و به دبیرخانه جشنواره برای داوری نهایی معرفی کردند.

از میان 60 روستای راه یافته به مرحله نهایی این جشنواره و 6 روستا و منطقه عشایری در بخش استمرار، رقابت کردند که در نهایت و پس از داوری پایانی 11 روستا و منطقه عشایری شامل روستای زوارم خراسان شمالی، وادقان اصفهان، سیدآباد آذربایجان غربی، بنه گز بوشهر، علویه فارس، خیرآباد جلیل کهگیلویه و بویر احمد، خورشید مازندران، ایسین هرمزگان، سیدشهاب همدان، گردکوه یزد و پوده اصفهان به‌عنوان روستاهای برگزیده معرفی شدند.

یکی از دستاوردهای ارزشمند این طرح تکاپویی است که در طول دوره برگزاری روستاها و مناطق عشایری را به سمت وسوی برنامه های فرهنگی و انزواگریزی کتاب و کتابخوانی در این مناطق که به واسطه شرایط جغرافیایی تاحدودی از مرکزیت برنامه ها دور هستند.

مشارکت عمومی شکل گرفته در راستای این طرح و امید به فراگیری ایده های نوآورانه در عرصه کتابخوانی در این مناطق که بسیاری از آنها دورافتاده اند را از افزایش تدریجی تعداد روستاها و مناطق عشایری شرکت کننده در جشنواره در طول شش دوره برگزاری می توان نتیجه گرفت. به طوری که در سال اول اجرای این طرح 620 روستا از 24 استان، سال دوم 800 روستا از 27 استان، سال سوم 952 روستا از 30 استان، دوره چهارم 1300 ، دوره پنجم 1406 و دوره ششم 1419 روستا از تمامی استان های کشور در این جشنواره شرکت کردند.

تداوم چنین طرح هایی علاوه بر امیدآفرینی برای افزایش سرانه مطالعه برای مردمان روستا و عشایر، امید مشارکت و حضور موثر در فعالیت ها و بستر سازی ارتباطی با سایر فعالان فرهنگی در نقاط دیگر را نیز می آفریند.