بزرگنمايي:

راه ترقی - اعتماد / « توقف جاه‌طلبی‌ بن سلمان » عنوان سرمقاله روزنامه اعتماد نوشته اردوان امیراصلانی است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:
آیا ویروس کرونا بر پادشاهی سعودی غلبه می‌کند؟ عربستان‌سعودی که از ابتدای ماه ژوئن با شتاب چشمگیر همه‌گیری ویروس کرونا روبه‌رو شده است، چاره‌ای جز محدود کردن تعداد زائرانی که امسال برای انجام فریضه حج و زیارت قصد سفر به مکه را داشتند، نداشته است. در مواقع عادی، عربستان پذیرای 1.9 تا 3.2 میلیون زائر مسلمان در سال است که تقریبا 8 میلیارد دلار درآمد برای این کشور به همراه دارد. در سال 2020 این تعداد لزوما فقط در حدود 10 هزار نفر خواهد بود و به راحتی می‌توان میزان ضرر کلان مالی کشور پادشاهی را متصور شد. این تصمیم دشوار درنهایت منجر به این خواهد شد که ویروس کرونا در طولانی مدت در تعادل اقتصادی عربستان‌سعودی تاثیرگذار باشد. بیماری همه‌گیر خطرناک عربستان را نیز همانند سایر کشورهای خاورمیانه تهدید می‌کند، از سوی دیگر این کشور با کاهش بهای نفت به دلیل جنگ قیمتی که در اوایل ماه مارس آغاز کرد و نیز رکود اقتصادی جهانی تضعیف شده است. ولیعهد محمد بن سلمان نه تنها قادر به دستیابی به رویای مدرن‌سازی کشور نخواهد بود، بلکه حتی از پس گذران هزینه گزاف زندگی خود نیز برنخواهد آمد. از قضا این کشف نفت بود که در دهه 1930 به وابستگی اقتصادی عربستان‌سعودی به درآمدهای حاصل از حج خاتمه داد و سرانجام به عنوان منبع اصلی درآمد به ابزاری گرانبها در چارچوب دیپلماسی مذهبی عربستان‌سعودی در جهان اسلام تبدیل شد.
بودجه رفاهی دولت عربستان‌سعودی تقریبا از آن زمان منحصرا به درآمد نفت وابسته بوده است، اما در مواجهه با تقاضاهای بولهوسانه، بحران‌های پی در پی اقتصاد جهانی و کمبود منابع طبیعی، ریاض سرانجام به برنامه‌های تنوع اقتصادی ولیعهد عجول تن در داد. تنها با 42درصد جمعیت فعال و 300 الی 400 هزار جوان سعودی که هر سال وارد بازار کار می‌شوند، لزوم معرفی یک پروژه عظیم ضرورت داشت.
برنامه رویای 2030 که در سال 2016 توسط محمد بن سلمان ارایه شد، نشانگر آرزوی او برای تبدیل عربستان‌سعودی به یک کشور مدرن بود، به صورتی که مصرف‌گرایی، سرگرمی و گشودن درها به روی گردشگران خارجی، خصوصی‌سازی بسیاری از بخش‌های اقتصادی و توسعه شهرهای آینده مانند پروژه نئوم جایگزین وابستگی بیش از حد کشور به درآمدهای نفتی می‌شد. این طرح شامل 14 هدف اصلاحات اقتصادی، 11 هدف اصلاحات اجتماعی و 8 هدف اصلاحات اداری است که باید ظرف مدت 15 سال به مرحله اجرا درآید. با این حال، به محض اعلام این طرح به نظر رسید که برای جبران عقب‌افتادگی کشور در مقایسه با کشورهای همسایه مانند قطر و امارات که از سال‌ها پیش به فکر انرژی جایگزین و تنوع اقتصادی بوده‌اند از اعتبار کافی برخوردار نباشد.
در این زمینه، بازگشت به مبانی با توسعه روزافزون گردشگری مذهبی با هدف 30 میلیون زائر در سال برای ریاض آشکار بود (در حدود
10 برابر تعداد فعلی!) با تصویری از ناکامی کلی این پروژه در دوران محدودیت گسترده مسافرت به خارج از کشور به ویژه برای کشورهای مسلمان آسیا و خاورمیانه که به طرز چشمگیری تحت تاثیر شیوع و آلودگی ویروس قرار گرفته‌اند، ممکن است این ایده دیگر پذیرفته نباشد.
به‌طور کلی، باتوجه به اقدامات انجام شده برای کنترل جمعیت و کاهش ترافیک هوایی در زمینه گردشگری جهانی که احتمالا تا قبل از سال 2023 نیز به سطح قبلی خود باز نخواهد گشت از یک سو و کاهش تقاضای جهانی برای نفت ازسوی دیگر، قابلیت اجرای رویای 2030 حتی به نظر بسیاری از تحلیلگران مورد تردید است.
هدف این طرح در زمان راه‌اندازی آن جذب یک تریلیون دلار سرمایه‌گذاری خارجی و اختصاص یک تریلیون دلار برای پروژه‌های بزرگ زیرساختی و 67 میلیارد دلار به بخش شکوفایی معادن و در نتیجه افزایش سهم تولید ناخالص داخلی غیرنفتی از 16 به 50درصد بوده است.
جای شک است که حتی قبل از تاثیر بیماری همه‌گیر کووید 19 تحولی در جریان بوده باشد. مطبوعات خارجی همچنین توجه داشتند که به مدت دو سال بخش قابل‌توجهی از طرح رویای 2030 برای پیشرفت پروژه‌ها به‌روزرسانی نشده بود. نرخ بیکاری 12درصد از جمعیت را شامل می‌شود. حتی اگر در واقع بخش غیرنفتی در سال 2019 رشد 3.3درصدی را به ثبت رسانده باشد که بهترین نرخ افزایش رشد از سال 2014 است، رشد کلی اقتصادی عربستان‌سعودی فقط 0.3درصد افزایش داشته است.
خصوصی‌سازی بخشی از سرمایه سعودی آرامکو که قرار بود چندین میلیارد دلار سود مالی برای پایداری طرح رویای 2030 دربر داشته باشد بسیار ناامید‌کننده بود. تنها 1.5درصد سهام در مقابل 5درصد سهام اولیه که در ابتدا برنامه‌ریزی شده بود در بازار بورس عرضه شد، به عبارتی 6/25 میلیارد دلار که برای تامین بودجه صندوق‌های عمومی درنظر گرفته شده بود و رقمی بسیار دورتر از سودی است که 4 سال پیش انتظار آن می‌رفت. سهامداران اصلی ابوظبی به ارزش 5 میلیارد دلار و افراد خاندان سعودی بودند که دارایی‌های‌شان توقیف شده بود. درنهایت، پیشرفت‌های کم اجتماعی از قبیل اعطای حق رانندگی به زنان و گشایش سینماها نیز برای جذب سرمایه‌گذارن خارجی به اندازه کافی قانع‌کننده به نظر نمی‌رسید.
امروز کاهش درآمدهای نفتی در مقایسه با سال 2019 که به نصف رسیده است باعث تضعیف چشمگیر عربستان از لحاظ مالی شده است. آژانس رتبه‌بندی اعتباری فیچ تنزل رشد بخش غیرنفتی عربستان‌سعودی را 4 درصد برای سال 2020 پیش‌بینی می‌کند که روند بسیار نامطلوبی برای اقدامات متنوع‌سازی اقتصادی کشور محسوب می‌شود. بخش‌های حمل و نقل، ساخت‌وساز، پوشاک و همچنین تقریبا دوسوم شرکت‌های نوپا و متوسط که پیش‌بینی می‌شد تا سال 2030 تامین‌کننده 35درصد تولید ناخالص داخلی باشند به‌ شدت تحت تاثیر اقدامات کنترل‌کننده همه‌گیری ویروس کرونا قرار گرفته‌اند. ریاض قبلا برای تامین مالی ریاضت اقتصادی خود در مقابل رکود اقتصادی نزدیک به 8 میلیارد دلار از بودجه درنظر گرفته شده برای برنامه رویای 2030 را برداشت کرده است و در حال حاضر بقیه این وجوه بیشتر صرف خرید دارایی‌های خارجی می‌شود که هزینه کمتری نسبت به سرمایه‌گذاری‌های محلی دارد. توسعه پروژه شهر آینده نئوم که به ویژه از نظر استراتژیک در چارچوب عادی‌سازی روابط بین عربستان‌سعودی و اسراییل بسیار مورد توجه ولیعهد است با تاخیر بسیا زیادی روبه‌رو شده است و این مخاطره که رویای بیهوده عظمت ناتمام سرانجام در زیر شن‌های بیابان دفن شود برای او بسیار محتمل است. اما حتی فراتر از جاه‌طلبی‌های اقتصادی، رکود ثبات پادشاهی را به‌شدت تهدید می‌کند. دولت پیش از این مالیات بر ارزش افزوده را برای کالاها و خدمات سه برابر و از 5 به 15درصد افزایش داده و همچنین کمک هزینه 266 دلاری کارمندان دولت را به عنوان اقدام ریاضت‌طلبانه اقتصادی لغو کرده است. آیا سعودی‌ها که همواره به داشتن یک کشور مرفه و سخاوتمند عادت داشته‌اند، بدون اینکه خواستار بازنویسی قرارداد اجتماعی تعهد به رهبران خود باشند این تغییرات را می‌پذیرند؟ هیچ چیز قطعی نیست. محمد بن سلمان در سال 2016 قول آینده‌ای روشن را به کشورش داد، اما امروز به نظر می‌رسد که به دلیل ویروس کرونا آینده غیرقابل پیش‌بینی به‌طور قابل‌توجهی هم عربستان‌سعودی و هم او را در تاریکی فرو برده باشد.