بزرگنمايي:

راه ترقی - شرق /متن پیش رو در شرق منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
عربستان ‌سعودی برای روابط خود با چین ارزش زیادی قائل است؛ در‌عین‌حال به‌خوبی می‌داند که چه محدودیت‌هایی در این زمینه دارد. البته پکن هیچ‌گاه در جهان‌بینی ریاض، جایگزین واشنگتن نمی‌شود؛ حتی اگر روابط ایالات ‌متحده و عربستان در دولت بعدی آمریکا متلاشی شود. بیشترین نگرانی ریاض در رابطه با پکن مانند همیشه و به ‌طور معمول به نفت مربوط می‌شود؛ چرا‌که چین به‌عنوان بزرگ‌ترین واردکننده نفت از ریاض، بزرگ‌ترین شریک تجارت عربستان نیز به شمار می‌رود. مؤسسه پژوهشی بروکینگز در گزارشی به قلم «بروس ریدل»، کارشناس ارشد بروکینگز، می‌نویسد اما با وجود مسائل تجاری، همکاری استراتژیکی بین این دو کشور وجود ندارد و چین سعی می‌کند دشمنی عربستان با تهران را وارد روابطش با پادشاهی‌ سعودی نکند. در‌این‌میان شریک استراتژیک عربستان ‌سعودی همچنان ایالات متحده آمریکاست و تقریبا همه تسلیحات این کشور از آمریکا،‌ بریتانیا و دیگر کشورهای غربی تأمین می‌شود. با‌این‌حال چین با اشتیاق ولیعهدی «محمد بن‌سلمان» را پذیرا شد و اعلام کرد که رابطه با ریاض به‌ دلیل تصمیم‌گیری‌های بی‌پروای ولیعهد جوان در معرض خطر قرار نمی‌گیرد.
آغاز فروش تسلیحات در دهه 80 میلادی
عربستان‌ سعودی از مخالفان سرسخت کمونیسم در جریان جنگ سرد بود و تا اواخر دهه 80 میلادی هیچ روابط دیپلماتیکی با چین نداشت؛ اما در اواسط این دهه، این کشور از دو جهت احساس تهدید می‌کرد؛ نخست ایران و دوم اسرائیل. جنگ ایران و عراق در سپتامبر 1980 میلادی با حمله بغداد به تهران آغاز شد و عربستان یکی از متحدان و سرمایه‌گذاران بغداد به شمار می‌رفت؛ تا‌آنجایی‌که در ماه آگوست همان سال «صدام حسین»، رئیس‌جمهوری وقت عراق، در دیداری با «ملک فهد» پادشاه سعودی موضوع جنگ را بررسی کرده بودند؛ اما شرایط به‌سرعت علیه عراق رقم خورد و ایران چندین‌ بار به این کشور حمله کرد. در آن سو، اسرائیل با بمباران یکی از پایگاه‌های هسته‌ای عراق در سال 1981 و سپس حمله به مقر سازمان آزادی‌بخش فلسطین در سال 1958 میلادی، توانایی نظامی خود را به رخ عربستان کشید. پس از این بود که سعودی‌ها مشتاقانه خواهان دستیابی به موشک‌های بالستیک با برد متوسط بودند تا در صورت لزوم بتوانند هم ایران و هم اسرائیل را مهار کنند؛ اما تأمین‌کنندگان سنتی اسلحه حاضر به فروش تجهیزات‌شان به ریاض نبودند. در این شرایط بود که ملک فهد و وزیر دفاع وقت عربستان تصمیم گرفته‌اند روابط خود را با چین آغاز کنند. ملک فهد به پسرش «شاهزاده بندر بن‌سلطان آل‌سعود» که سفیر عربستان در آمریکا بود و «شاهزاده خالد بن‌سلطان آل‌سعود» برادرش، که ریاست فرماندهی پدافند هوایی عربستان را برعهده داشت، مأموریت داد تا باب گفت‌وگوها با پکن را باز و زمینه استقرار و نصب موشک‌ها در خاک این کشور را مهیا کنند؛ بنابراین گفت‌وگوها با سفیر چین در ایالات‌ متحده در واشنگتن آغاز شد و از «هان شو»، سفیر وقت چین، خواسته شد تا از پکن بخواهد موشک‌ در اختیار ریاض بگذارد. پاسخ مثبت بود و بندر به پاکستان سفر و با مقامات چینی در اسلام‌آباد به ‌طور مخفیانه دیدار کرد. در جولای 1985 بندر بعد از سه دیدار مخفیانه برای توافق بر سر جزئیات به‌ طور رسمی به پکن رفت. سپس یک تیم چینی مخفیانه به ریاض رفت تا هم‌زمان با دیدار با شاهزاده خالد، زمینه همکاری دو ارتش را فراهم کنند. قرارداد در دسامبر 1986 نهایی شد و تقریبا 50 موشک چینی CSS-2 با کد «بادهای شرقی» به عربستان تحویل و در تأسیسات زمینی این کشور نصب شد. برادر پادشاه سعودی برای نهایی‌کردن همه جزئیات و نظارت بر چگونگی نقل و انتقالات، چهار بار در آن زمان به چین سفر کرد. او بعدها نوشت: «این موشک‌ها به ما این توانایی را می‌دهند تا برابر هر نوع حمله‌ای چه از سوی تل‌آویو و چه تهران از خود دفاع کنیم»؛ اما برخی بر این باور بودند که چین یک سیستم منسوخ‌شده را به ریاض فروخته است. به گفته آنان، این موشک‌ها تنها دارای کلاهک هسته‌ای معمولی بودند و سلاح کشتارجمعی به شمار نمی‌رفتند.
شناسایی این پایگاه موشکی توسط سازمان سیا در اوایل سال 1988 میلادی باعث شد تا رابطه واشنگتن با ریاض بحرانی شود. «دونالد ریگان»، رئیس‌جمهوری وقت آمریکا، خواستار از‌بین‌بردن فوری این موشک‌ها شد؛ اما ملک فهد از این اقدام خودداری کرد. ماجرای این داستان در هجدهم ماه مارس در روزنامه واشنگتن‌پست افشا شد. سعودی‌ها نگران بودند که اسرائیل به این پایگاه حمله کند. از‌این‌رو بندر از «کالین پاول» که در آن زمان مشاور امنیت ملی ریگان بود، خواست تا به اسرائیلی‌ها اطمینان دهد که این موشک‌ها فقط برای استفاده دفاعی هستند. پاول بعدها در خاطراتش نوشت که روزهای پرتنشی را گذرانده بود؛ چراکه اگر اسرائیل به این پایگاه حمله می‌کرد، تکنیسین‌های چینی به همراه سعودی‌ها کشته می‌شدند و اسرائیل پس از فشارهای شدید ریگان از تصمیم‌ خود عقب نشست. اما ماجرا به اینجا ختم نشد و ملک فهد برای نشان‌دادن عصبانیتش از انتقاد ایالات متحده، «هیوم هوران»، سفیر وقت آمریکا را از این پادشاهی اخراج کرد. این موشک‌ها تا به امروز در عربستان سعودی باقی ماندند و همچنان عملیاتی هستند. ریاض تاکنون تنها یک بار آن‌هم در سال 2014 میلادی زمان رژه با حضور رئیس ستاد ارتش پاکستان این موشک‌ها را به نمایش عمومی گذاشت و تاکنون از آنها در هیچ جنگی استفاده نکرده است؛ چه در جنگ با عراق در سال 1991 میلادی و چه در جنگ کنونی با یمن.
با همه این چالش‌ها این قرارداد زمینه گشایش روابط دیپلماتیک عربستان با چین را رقم زد و بندر در جولای سال 1990 نیز بار دیگر به پکن رفت؛ اما این دیدار به فروش بیشتر تجهیزات نظامی منجر نشد. سعودی‌ها بعدها از چین هواپیمایی بدون سرنشین خریداری کردند؛ پهپادی که از آنان اکنون در جنگ یمن استفاده می‌کنند. این در حالی است که این کشور همچنان برای نیروی هوایی خود به هواپیماهای آمریکایی و بریتانیایی متکی است و برای ارتش خود از تانک‌های آمریکایی استفاده می‌کند و همچنین برای پیاده‌نظام خود از کانادا وسایل نقلیه جنگی می‌خرد. البته قرارداد عربستان با چین از همان ابتدا تا حدودی عجیب بود؛ چرا‌که به طور معمول این کشور موشک CSS-2 خود را به کلاهک هسته‌‌ای مجهز می‌کند؛ اما برای سعودی‌ها تنها کلاهک معمولی نصب کرده بودند.
تمرکز بر اقتصاد و انرژی
مؤسسه بروکینگز در ادامه می‌نویسد: نکته مهم اینجاست که چین تاکنون حاضر نشده به درگیری بین تهران و ریاض وارد شود و در‌حالی‌که این دو کشور از لبنان گرفته تا یمن مواضع متضاد با یکدیگر دارند، پکن همچنان از توافق هسته‌ای ایران حمایت می‌کند. البته ریاض نیز با علم بر این موضوع هیچ‌گاه از این کشور نخواسته تا از برجام خارج شود؛ ‌همان کاری که ایالات متحده انجام داده است. طبق این گزارش چین و عربستان فقط به دنبال روابط تجاری هستند و در مسائل دیپلماتیک یکدیگر ورود نمی‌کنند. در سال‌های اخیر مهم‌ترین اتفاق سیاسی بین این دو کشور سفر «محمد بن‌سلمان»، ولیعهد این کشور، در فوریه سال 2019 به پکن بوده است. تور آسیایی بن‌سلمان نخستین سفر مهم او پس از قتل «جمال خاشقجی»، روزنامه‌نگار سعودی در کنسولگری استانبول بود. او پس از دیدار با مقامات پاکستان و هند، وارد چین شد؛ کشوری که موضوع خاشقجی در آن مسکوت مانده بود. در این سفر هر دو طرف روابط خود را آزاد توصیف کردند و توافقی برای ساخت پالایشگاه پتروشیمی با سرمایه‌گذاری مشترک دو کشور، به همراه صدها قرارداد دیگر به امضا رسید. با شیوع و همه‌گیری ویروس کرونا این پادشاهی متحمل زیان‌های مالی سنگینی شد. ورود حجاج به مکه و مدینه متوقف شد و با کاهش تقاضای نفت و کاهش بهای آن، اقتصاد عربستان رکود سنگینی را تجربه کرد. در این شرایط بود که عربستان بار دیگر به سمت چین چرخید و 9 میلیون کیت آزمایش برای مبارزه با کرونا خریداری کرد و همچنین 500 متخصص پزشکی به این کشور رفتند تا مقدمات ساخت شش آزمایشگاه را فراهم کنند. طبق گزارش‌های منتشر‌شده تا زمان برگشت تقاضا برای خرید نفت به سطح پیش از شیوع کرونا، ریاض مجبور است از ذخایر مالی خود استفاده کند که در نتیجه میزان تجارت با پکن نیز روند نزولی را تجربه خواهد کرد.
تأثیر پیروزی بایدن
اگر «جو بایدن»، معاون‌اول سابق ایالات متحده، در انتخابات ماه نوامبر بتواند «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهوری کنونی آمریکا را شکست دهد، بدون‌شک این سیاست‌مدار دموکرات در مواجهه با ریاض سیاست‌های جدیدی را به کار خواهد بست. بایدن‌، عربستان سعودی را یک حکومت «مطرود» خوانده که باید به ‌خاطر قتل خاشقجی مجازات شود. او همچنین همراه با دیگر اعضای کلیدی حزب دموکرات خواهان آن شده تا زمانی‌ که جنگ یمن ادامه دارد، فروش اسلحه به ریاض متوقف شود؛ البته نمی‌توان این واقعیت را نادیده گرفت که این جنگ زمانی آغاز شد که بایدن معاون اوباما بود و بر همه مسائل نظارت داشت؛ اما بدون‌شک با ریاست‌جمهوری بایدن روابط واشنگتن با ریاض به‌ویژه روابط با شخص بن‌سلمان به طرز چشمگیری تغییر خواهد کرد و چین در‌این‌میان می‌تواند از این فرصت بیشترین بهره را ببرد؛ هرچند با توجه به محدودیت‌های پیش‌رو، هرگونه گسترش در روابط عربستان و چین بیشتر نمادین است تا اصولی.