بزرگنمايي:

راه ترقی - صبح نو / متن پیش رو در صبح نو منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
زهرا اردشیری / سال‌هاست که بحث فرسایش خاک ایران مطرح است. آماری هم برای این فرسایش اعلام شده است. می‌گویند میانگین سالانه فرسایش خاک در ایران سه برابر متوسط جهانی است و اگر به آن توجهی نشود تاثیرات غیر‌قابل جبرانی خواهد گذاشت. بد نیست بدانید، خاک مهم‌ترین عنصر برای تأمین امنیت غذایی است بعضی از کشورها آب خود را می‌فروشند ولی هیچ‌گاه کشوری خاک خود را صادر نمی‌کند زیرا به‌طور متوسط برای اینکه هر سانتیمتر خاک ایجاد شود 800‌سال زمان می‌برد درنتیجه کارشناسان خاک را غیرقابل ارزش‌گذاری می‌دانند. گفتنی است؛ برای تشکیل یک سانتی مترمکعب خاک در اقلیمی مشابه اقلیم کشور ما چیزی در حدود 500‌سال زمان لازم است. در این گزارش به علت‌های فرسایش خاک در کشورمان پرداخته‌‌ایم.
بهره‌برداری بی‌رویه انسان از منابع طبیعی و بر هم زدن تعادل زیست‌بوم‌ها جهان را با چالش‌های متعددی مواجه کرده است. فرسایش خاک از جمله نگرانی‌های عمده زیست محیطی قرن حاضر است . آمار نشان می‌دهد فرسایش خاک در ایران چند برابر متوسط جهانی است. عضو هیات‌ علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع و رییس کمیته محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو در خصوص فرسایش خاک در کشور به «صبح‌نو» می‌گوید: «مطابق گزارشی که انجمن علوم خاک ایران منتشر کرده و بر‌اساس گزارشی که سازمان خواربار کشاورزی جهان تأیید کرده است ما سالانه 2‌‌میلیارد تن از خاک مان را از دست می‌دهیم یعنی به‌طور متوسط هر هکتار از خاک ایران 7 تا 10‌تن فرسایش دارد و نیمی از آن براثر فرسایش آبی و نیمی دیگر براثر فرسایش بادی است با توجه به اینکه کل فرسایش خاک در جهان 24‌میلیارد تن است در واقع یک دوازدهم کل فرسایش خاک در کشور ما اتفاق می‌افتد. با توجه به اینکه ایران یک درصد از خشکی‌های جهان را به خودش تعلق داده میزان فرسایش به نسبت سطح آن 8‌برابر متوسط جهانی است و یکی از بالاترین رقم‌ها و روندها در جهان به شمار می‌رود که بسیار نگران‌کننده است.»
آقای محمد درویش ادامه می‌دهد: «طرح‌های آبخیزداری یکی از طرح‌هایی است که می‌توان پوشش گیاهی را برگرداند و اگر به‌درستی انجام شود و درگیر سندروم سازه‌ای نشود و به سراغ سدسازی به‌صورت افراطی نرود نقش بسیار مهمی برای کاهش فرسایش خاک دارد.»
رییس کمیته محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو ادامه می‌دهد: «مطالعه انجام‌شده روی ارزش یک کانی فلزی بوده که هر تن خاک به‌طور متوسط 28‌دلار ارزش دارد بنابراین دست‌کم بدون توجه به مواد عالی که در خاک است مانند نیتروژن، ما در سال‌56 میلیارد دلار از سرمایه‌های خود را از دست می‌دهیم که این رقم بیشتر از کل صادرات نفت و گاز است و چند برابر ارزش مواد غذایی است که از طریق کشاورزی دام طیور و شیلات به دست می‌آید.» عضو هیات‌ علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع بابیان اینکه به خاک ریشه‌گاه می‌گویند، ادامه می‌دهد: «درواقع خاک مهم‌ترین عنصر برای تأمین امنیت غذایی است بعضی از کشورها آب خود را می‌فروشند ولی هیچ‌گاه کشوری خاک خود را صادر نمی‌کند زیرا به‌طور متوسط برای اینکه هر سانتیمتر خاک ایجاد شود هشت‌صد سال زمان می‌برد درنتیجه خاک را غیرقابل ارزش‌گذاری می‌دانند.» او ادامه می‌دهد یکی از عواملی که سبب شده طول عمر مفید سدها کاهش پیدا کند فرسایش خاک است که خسارت‌های اقتصادی زیادی می‌زند و عمر متوسط سدها را کاهش داده و هزینه‌های زیادی برای لایروبی به‌جا می‌گذارد و همچنین در برخی از مناطق تپه‌های ماسه‌ای ایجاد کرده است.»
سالانه 16‌تن در هکتار فرسایش خاک داریم
فرسایش خاک به معنی جابه‌جایی لایه‌های سطحی خاک به وسیله آب، باد، حیوانات و نیروی ثقل زمین است و این فرسایش غیرطبیعی خاک است و به نوبه خود خطرناک نیست، در حالی که بر اثر فعالیت‌هایی نظیر چرای بی‌رویه دام، شخم زدن نامناسب زمین، قطع درختان و تبدیل اراضی جنگلی به زمین‌های کشاورزی و بهره‌برداری از معادن و پروژه‌های عمرانی زنگ خطر نابودی خاک و به‌دنبال آن فرسایش به صدا درآمده است. رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست متوسط فرسایش خاک سالیانه در ایران را 16‌تن در هکتار (معادل 7‌دهم میلیمتر عمق خاک) اعلام کرد و گفت: این در حالی است که طبیعت هر 40‌سال یک میلیمتر خاک تشکیل می‌دهد اما در حال حاضر سالانه 7‌دهم میلیمتر فرسایش داریم و این از بعد اکولوژیک بسیار وحشتناک است. این‌ها حاصل سیاست‌های کوتاه‌مدت برای تولید بیشتر است که هزینه آن را نسل‌های بعدی خواهند پرداخت. عیسی کلانتری حفظ حقوق نسل‌های آینده را از اصول توسعه پایدار برشمرد و تصریح کرد: «متاسفانه ما به هیچ‌وجه به این اصل عمل نمی‌کنیم چراکه حفظ حقوق نسل‌های بعدی برای نسل موجود ما معنایی ندارد.» او همچنین با اشاره به فرمایشات مقام معظم رهبری در دیدار کارکنان محیط زیست در سال‌92 گفت: «متاسفانه کسی در سیاست‌گذاری‌های بخشی به این نکته که محیط‌زیست برای نسل‌های بعدی هم هست، توجه ندارد و مجالس شورای اسلامی هم یا به غلط لایحه دولت را تصویب می‌کنند یا طرح‌های من درآوردی را، درحالی که شورای نگهبان و مراجع ذی‌ربط باید جلوی تصویب این قوانین و تصمیمات را بگیرند.» رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست با اذعان به اینکه سیاست بهره‌برداری از منابع آب و خاک کشور پایدار نیست، اظهارکرد: «ما 70‌درصد خودکفا شدیم و 30‌درصد مابقی را هم باید وارد کنیم اما در صورت ادامه این فشار و با توجه به تغییرات جوی و کاهش بارش‌ها و افزایش درجه حرارت کره زمین، کار به شدت برای ما دشوار خواهد شد.»
کلانتری با اشاره به طرح حفاظت از تالاب‌های ایران اظهار کرد: «احیای تالاب‌ها یکی از دستورهای رییس‌جمهوری است و ما هم پیشرفت‌های نسبتاً خوبی داشتیم. نخست اینکه با همکاری وزارت نیرو برای حدود 40‌تالاب کشور حق‌آبه تعیین کردیم و احتمالاً تا پایان امسال به این تفاهم برسیم که وزارت نیرو به بیش از 80 تا 90‌درصد تالاب‌ها حق آبه قانونی تخصیص دهد. از لحاظ قانونی وزیر نیرو موظف به تأمین آب شرب، آب کشاورزی، آب تالاب‌ها و صنعت و محیط‌زیست است و نمی‌تواند بگوید من حق‌آبه تالاب را نمی‌دهم چون باید به کشاورزان حق‌آبه تخصیص دهم.» وی یادآور شد: «اتحادیه اروپا در تفاهمی با ایران 10‌میلیون یورو برای تالاب «هامون» پرداخت کرد تا سیاست معاش اطراف «هامون» از خود هامون جدا شود و برای مصرف بیشتر آب فشاری به این تالاب وارد نشود.» کلانتری همچنین درباره اقدامات صورت گرفته درباره دریاچه ارومیه گفت: «رییس‌جمهوری سال‌ها به‌عنوان رییس مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام فعالیت کرده بود و به این نتیجه رسید که به جز احیای دریاچه ارومیه چاره دیگری نداریم زیرا هزینه احیا 1/ 5‌میلیارد دلار اما هزینه عدم احیا صدها میلیارد دلار می‌شود. لذا در سال‌92 با یک نگرش استراتژیک تصمیم به احیای دریاچه گرفت و این درحالی بود که رییس‌جمهوری‌های قبلی به این نگرش نرسیده بودند.»