بزرگنمايي:
راه ترقی- عذرخواهی وزیر آموزش و پرورش از حذف تصویر دختران روی جلد یکی از کتاب
های درسی ابتدایی، صادقانه و در عین حال عاقلانه‌ترین واکنشی بود که دولت
در قبال انتقادات انجام داد. اما این نخستین بار نیست که وزرا و اعضای
دولت از مردم برای کاستی‌های موجود عذرخواهی می‌کنند. پیش از این هم در
مقاطع زمانی و رویدادهای مختلف، این رفتار درست از سوی دولتمردان انجام شده
بود و می‌توان گفت که فرهنگ پسندیده اما فراموش شده عذرخواهی از مردم به
دلیل کاستی‌های اجرایی و اشتباهات تصمیم گیری، در دولت یازدهم و دوازدهم
بار دیگر مورد توجه قرار گرفت. عذرخواهی صادقانه دولتمردان از تصمیمات و
اقدامات اشتباه در نظام‌های مردم سالار یکی از مهم ترین فاکتورهای
اعتمادافزا میان دولت و ملت است که نه تنها از وجهه و مشروعیت سیستم سیاسی
نمیکاهد، بلکه به سبب آرامش روانی که جامعه پس از عذرخواهی، نظام سیاسی را
قابل اعتمادتر می‌کند. این انتظار از مسوولان ایرانی هم از سوی جامعه
همواره وجود داشته است که در دولت تدبیر و امید به آن بهای بیشتری داده شده
است.
مروری بر عذرخواهی‌ها در دولت تدبیر و امید
حذف تصویر دختران از جلد کتاب ریاضی سال سوم دبستان، یکی از مهمترین
موارد مورد بحث در رسانه‌ها به ویژه شبکه‌های اجتماعی بود. بحثی که دامنه
انتقادی آن به وزارت آموزش و پرورش هم رسید اما این بار وزیر این وزارتخانه
به جای فرافکنی، انکار یا حتی بی‌توجهی، واکنشی نشان داد که تا حدود زیادی
منتقدان را راضی کرد. «محسن حاجی میرزایی» حذف تصویر دختران را بی‌سلیقگی
دانست، از آن عذرخواهی کرد، قول اصلاح داد و تاکید کرد: «اعتقاد داریم که
در این شرایط سخت به تمام فعالیت‌هایی که آموزش‌وپرورش با تمرکز بر دختران
انجام می‌دهد، توجه شود.»
در واکنش به این اقدام عقلایی؛ «علیرضا معزی» معاون ارتباطات و اطلاع
رسانی دفتر رییس جمهوری در توییتی نوشت: «قصور رخ داده در جلد کتاب ریاضی
سوم نه قابل توجیه است و نه قابل پذیرش؛ شایسته‌ترین کنش، همان عذرخواهی
صریحی است که امروز وزیر آموزش و پرورش اعلام کرد.» این عذرخواهی می‌تواند
بهانه خوبی برای مرور عمل به این سنت اخلاقی-عقلایی در دولت‌های اول و دوم
تدبیر و امید باشد.
سومین گفت و گوی تلویزیونی حجت الاسلام «حسن روحانی» در بهمن ماه سال 92
را می‌توان نقطه شروع تمرین عذرخواهی مسوولان از مردم دانست. رییس جمهوری
در این گفت و گو به اشکالات طرح توزیع سبد کالا اشاره کرد و گفت: «مردم در
دریافت سبد کالا به زحمت افتادند، من به‌عنوان رئیس جمهور عذرخواهی می‌کنم؛
این دولت اگر نقصی باشد به مردم می‌گوید و از مردم عذرخواهی می‌کند،
تلاش‌مان این است که نقص‌ها را برطرف کنیم.»
رییس جمهوری تیرماه 95 در دیدار با وزرا، استانداران و روسای سازمان‌ها
جمله‌ای گفت که به نظر می‌رسد دکترین اصلی دولت های تدبیر و امید در ارتباط
صادقانه با مردم باشد. روحانی در این نشست تاکید کرده بود: «دولت اگر
اشتباه کرد برای عذرخواهی از مردم لکنت زبان نخواهد داشت.»
در ادامه این سنت، «اسحاق جهانگیری» معاون اول رییس جمهوری هم فرودین
94 و مهرماه سال 97 از خانواده‌های ایرانی به دلیل نبود شغل برای بسیاری از
جوانان و وجود برخی مشکلات عذرخواهی کرد و اطمینان داد که دولت به دنبال
توسعه کسب و کار در کشور است.
«محمد اسلامی» وزیر راه و شهرسازی در آبان ماه سال 97 در دیدار با
متقاضیان مسکن مهر از همه مردمی که به خاطر برخی مشکلات و وضعیت به وجود
آمده دچار مشکل شدند به عنوان نماینده عالی دولت در وزارت راه و شهرسازی
عذرخواهی کرد.
«معصومه ابتکار» رییس سازمان محیط زیست هم درباره علت عدم حضورش در زمان
بحران گردوغبار خوزستان در آن مقطع گفته بود: وزیر بهداشت به نمایندگی از
دولت در استان حضور یافتند و ما نیز الان اینجا حاضر شدیم و به دلیل
اشتباه‌مان که در همان زمان گردوغبار به خوزستان نیامدم عذرخواهی می‌کنم.
شهریور94 «محمدرضا نعمت زاده» وزیر صنعت، معدن و تجارت دولت یازدهم با
حضور در برنامه تلویزیونی از سخنان خود درباره کمیپن ممنوعیت خرید خودروی
داخلی عذرخواهی کرد و گفت: «من به خریداران جسارت نکرده‌ام، دروغ بستن
درباره ثروت من، در شان ما نیست، هیچ گاه حتی یک سهم از ایران خودرو ندارم،
مردم محق و ولی نعمت ما هستند».
«محمود حجتی» وزیر جهاد کشاورزی وقت هم در شهریور 94 و 95 بابت تاخیر در پرداخت پول خرید تضمینی گندم از گندم‌کاران عذرخواهی کرد.
«محمدجواد آذری جهرمی» وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دوم آذرماه سال
گذشته در ارتباطی ویدیویی از عموم مردم به دلیل قطع اینترنت و مشکلات ناشی
از آن در روزهای اعتراضات به افزایش نرخ بنزین عذرخواهی کرد و گفت: «برخی
خسارات جبران ناپذیر است؛ به نوبه خود تلاش می‌کنیم آن را جبران کنیم.»
قطع اینترنت در روزهای پس از اعتراضات به گرانی بنزین در آبان و آذرماه
سال گذشته خسارت هایی را مردم و کسب کارهای اینترنتی و نیز دانشگاهیان وارد
کرد که وزیر ارتباطات به همین دلیل رسما از مردم عذرخواهی کرد.
«علی ربیعی سخنگوی» دولت 24 تیرماه سال جاری در نشست خبری خود با تاکید
بر اینکه ما از این بحران عبور خواهیم کرد و از مردم به خاطر فشارهای
ـمریکا که وضع دشواری برای کشور درست کرده است، عذرخواهی کرد.
خبرگزاری ایرنا هم به عنوان مهم ترین رسانه دولت از این قاعده خود را
مستثنا ندانست و در دی ماه سال گذشته پس از روشن شدن دلیل اصلی حادثه سقوط
هواپیمای اوکراینی که شلیک موشک بود، از نحوه پوشش خبری این حادثه در
بیانیه‌ای از مردم عذرخواهی کرد.
این موارد نمونه‌هایی از عذرخواهی اعضای هیات دولت از شرایط کشور است که
شاید قیاس آن ها با رویکرد دولت قبل در قبال تصمیمات اشتباه؛ بتواند اهمیت
آن را بهتر مشخص کند. در کنار دولت به عنوان نهاد پرچمدار سنت عذرخواهی
برخی از نهادها و اشخاص حقیقی و حقوقی هم پس از اشتباه در برداشت و
اظهارنظر؛ عذرخواهی کردند. در تازه ترین این موارد حجت الاسلام «سید حسین
حسینی نوری» امام جمعه شهرستان ملارد استان تهران به دلیل سخنان خود از
تریبون نماز جمعه این شهر درباره فرزند وزیر بهداشت که در جریان آن اتهامی
به وی نسبت داده می‌شد، طی نامه‌ای از «سعید نمکی» عذرخواهی کرد. هفته های
گذشته ویدئویی در شبکه های اجتماعی و فضای مجازی از سخنان امام جمعه ملارد
از تریبون نمازجمعه در مورد فرزند وزیر بهداشت پخش شد و نمکی در واکنش به
این اظهارات از رییس دستگاه قضا خواست نسبت به این اتهامات رسیدگی کامل
انجام دهد. ماه گذشته هم «پرویز فتاح» رییس بنیاد مستضعفان هم به دلیل
اظهارنظر درباره املاک این نهاد که در اختیار برخی مقامات کنونی و سابق
است، از سوء تفاهم های پیش آمده عذرخواهی کرد.
مردم از عذرخواهی صادقانه استقبال می کنند
مطالعات روانشناسی و جامعه شناسی بر این واقعیت که عذرخواهی صادقانه یکی
از مهم ترین راه‌های جلب اعتماد است، تاکید مکرر دارند. این گزاره هم در
مناسبات بین فردی و هم در تعامل دولت با نظام سیاسی صادق است. تاکیدات و
روایات مذهبی و اخلاقی هم دلیل دیگر اهمیت و کارکرد رسم عذرخواهی میان مردم
به ویژه در جوامع ایدئولوژیکی مانند ایران است. شاید به همین دلیل باشد که
جامعه با هر بار شنیدن خبر عذرخواهی مقامات کشورهای مختلف از اقدامات و
تصمیمات انجام شده، تمایل خود را با تکرار چنین رفتاری از سوی مسوولان
ایرانی با انواع روش‌ها نشان می‌دهند. گرچه نظرخواهی خاصی درباره تاثیر
چنین رفتاری بر مردم ایران صورت نگرفته اما بازخوردهای مثبت پس از هربار
عذرخواهی‌های اشاره شده در بالا؛ می‌تواند نشان دهنده افزایش اعتماد مردم
به مدیرانی باشد که در صورت اشتباه جرات و جسارت لازم برای عذرخواهی و توان
موردنیاز برای جبران را دارا هستند.
این رفتار عقلایی از سوی دولتمردان در شرایطی که کشور با انواع چالش ها
دست به گریبان است نه تنها کاهنده اعتبار نیست بلکه می تواند میزان اعتماد و
امید مردم به مسوولان را افزایش دهد. واقعیت آن است که هیچ فردی در
کشور نمی‌تواند با وجود تنوع مشکلات مسوول پرمدعایی را تحمل کند که نه تنها
عذرخواه کاستی‌ها نیست بلکه مدام در حال انکار و فرافکنی آن است. سبک
کشورداری توام با عذرخواهی و خشوع در برابر مردم مهمترین نیاز جامعه امروز
ایران است که باید از سوی همه نهادها و نه تنها دولت پیگیری و اجرا شود.