بزرگنمايي:
راه ترقی- روزگاری مدرک تحصیلی ارزش و اهمیت زیادی
داشت و سواد شخصی به آن بستگی داشت اما امروز از روی مدرک تحصیلی نمی‌توان
با اطمینان، سواد افراد را محک زد زیرا تعداد دانشگاه‌های مختلف بسیار زیاد
شده و پذیرش در مقاطع ارشد و دکتری افزایش پیدا کرده است به گونه‌ای که
قبولی در این مقاطع آنچنان مشکل نیست. اگرچه این مقاطع پایان نامه هم دارد
اما این روزها نوشتن
آن یا بهتر است بگوییم خریدنش آنچنان سخت
نیست زیرا مراکز و موسساتی ایجاد شده‌اند که به راحتی پایان نامه نویسی
می‌کنند؛ معضلی که این روزها به عنوان یکی از مهمترین مساله علمی کشور مطرح
شده است.
به وجود آمدن چنین شرایطی باعث شد تا منصور غلامی وزیر
علوم، تحقیقات و فناوری در حاشیه کارگاه ترویج علم در 27 خرداد 1398
خورشیدی گفت: «پایان نامه تقلبی افراد باطل می‌شود حتی اگر 50 سال پیش
اقدام به تهیه این پایان نامه کرده باشند».
به همین منظور با محمد مهدی زاهدی رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی در ارتباط با ابطال پایان نامه و مدارک علمی تقلبی و تصویب آن در مجلس به گفت و گو پرداخته است.
متن این گفت و گو را در ادامه می‌خوانیم:
سوال: در خبرها آمده است که وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
پایان نامه‌ها و مدارک تقلبی افراد را باطل می‌کند، آیا آئین نامه اجرایی و
قانونی برای این اقدام تصویب شده است؟
زاهدی: نمایندگان مجلس شورای اسلامی به تازگی قانون
برخورد با تخلفات علمی تصویب کرده‌اند. در واقع آئین نامه اجرایی دولت
تصویب و به دستگاه‌های اجرایی جهت اجرای این قانون ابلاغ شده است و وزارت
علوم باید به کمک دستگاه‌های قضائی این برخورد را انجام دهد.
سوال: در این قانون چه پیش بینی‌هایی برای برخورد با افراد خاطی شده است؟
زاهدی: در قانون مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی پیش
بینی‌های متعددی برای برخورد با افرادی که تخلف و تقلب علمی دارند صورت
گرفته و یکی از آنها بحث مدارک جعلی بوده است که برخی از موسسه‌ها ارائه
می‌دهند و اینکه فرد برای نوشتن پایان نامه کپی برداری کرده باشد. برای
متخلفان در این زمینه قانون محکم و سخت گیرانه ای تصویب شد و ضمن باطل کردن
مدرک با استاد راهنما آن فرد هم اگر تخلفی مرتکب شده باشد برخورد می‌شود.
بنابراین با تصویب این قانون برخی از بسترهایی که برای تخلف و تقلب‌های
علمی موجود بوده است، برطرف می‌شود.
در ادامه دیدگاه‌های «علی ملک پور» جامعه شناس را در ارتباط با ریشه انحراف‌های علمی در ایران و آسیب‌های آموزشی پایان نامه نویسی جویا شدیم.
متن گفت و گو را را در ادامه می‌خوانیم:
سوال: چرا پایان نامه نویسی در ایران در سال‌های اخیر تبدیل به شغل شده است؟
ملک پور: این معضل به فضای عمومی جامعه مربوط می‌شود
چون که جامعه ما به نوعی به سمت و سوی کالایی شدن و خرید و فروش پیش رفته و
یک نوع زندگی بیش از حد متکی به جنبه‌های مادی و کالایی امور حتی در بحث
ازدواج، مشاغل و سازمان‌ها می‌توان دید.
سوال: چرا محیط‌های علمی هم به سمت کالایی شدن در حرکت هستند. دلیل اصلی آن از نظر شما چیست؟
ملک پور: این مشکل در درجه اول ساختاری است و به
سیاست‌های کلان، جهت گیری های عمده اقتصادی و اجتماعی بازمی گردد. بنابراین
جامعه و مراکز علمی و در واقع فعالیت‌ها و کنش‌های علمی نمی‌توانند از این
قضیه مبرا باشند و حتی با پدیده کالایی شدن علم و آموزش در سطوح پایین‌تر
مانند آموزش‌های ابتدایی و مدارس و بحث کتاب‌های درسی و کمک درسی مواجه
هستیم. همچنین پدیده کالایی شدن در سطوح بالاتر، پایان نامه‌ها و تحصیلات
تکمیلی را از جهت جذب دانشجو و توسعه مراکز آموزشی عالی و پایان نامه نویسی
در بر می‌گیرد. بنابراین همه اینها چارچوب علمی و فرهنگی به خود نمی‌گیرد و
در درجه اول یک سمت و سوی کالایی، اقتصادی و مادی دارند. به این ترتیب
پایان نامه یا تحقیق در تحصیلات تکمیلی که فلسفه وجودی این آموزش‌ها به
شمار می رود، به یک کالا تبدیل شده و چون این پدیده خیلی پیچیده و چند لایه
بوده است و نظارت خاصی هم وجود ندارد در دانشگاه‌ها و مراکز علمی هر روز
بیشتر می‌شود.
سوال: به چه دلیل این انحراف‌های علمی به وجود می‌آید؟
ملک پور: یکی از ریشه‌های اصلی آن جهت گیری به شدت
اقتصادی به معنای کالایی و تجاری شدن است. در حقیقت وقتی برنامه ریزی ها و
سیاست گذاری ها بر مبناهای علمی، فرهنگی، خودجوش و مبتنی بر نظریه‌های علمی
نباشد کار به دست یک سری افراد می‌افتد که ایمان به علم ندارند و علم در
نظر آنها خود یک عرصه برای سود بیشتر می‌شود و وقتی چنین وضعی به وجود آید
حتی بعضی از قوانین و سیاست‌ها درست جواب نمی‌دهد.
در چند سال گذشته در ایران با کالایی شدن مقوله‌های فرهنگی، مذهبی،
هنری، سینمایی و … نیز روبه رو بوده ایم که علت آن هم سمت و سوی اقتصادی و
مالی و در سطح بالاتر رانت و فساد است. در واقع این تنها یک واقعه و پدیده
منحصر به فرد در آنجا نیست این یک نوع جهت گیری و یک رویکرد کلی محسوب
می‌شود که مانند یک آفت و ویروس همه جامعه را در برگرفته و یکی از علت‌های
انحراف‌های علمی است.
سوال: این نوع پایان نامه نویسی به صورت غیر قانونی که رواج پیدا کرده است، چه آسیبی به آموزش کشور می‌زند؟
ملک پور: نخست اینکه منزلت بالای علم مخدوش می‌شود.
علم همیشه در تاریخ، فلسفه، میراث فرهنگی ما و ملل دیگر یک امر مقدس تلقی
می‌شد و عالمان پاک‌ترین افراد جامعه بودند حداقل علم یک فرهنگ عمومی بشر
است. بنابراین وقتی این آفت پایان نامه نویسی در ایران پیش می‌آید نخستین
خدشه به جایگاه، منزلت و هویت علم وارد می شود.
مساله بعدی اینکه دانشگاه‌ها که انتظار می‌رفت آخرین جایی باشند که دچار
آفت رانت خواری شوند و همیشه مصون از فساد، تبانی و رانت خواری باشند
مانند محیط‌های دیگر که حداقل آسیب پذیری آنها بیشتر بوده است، شده‌اند.
آفت سوم اینکه موجب یک نوع بی سوادی عمومی در تحصیلات عالی می‌شود زیرا
فلسفه وجودی پایان نامه، تمرین پژوهش در کنار استاد راهنما و مشاور است که
دانشجو بتواند با آن تمرین در کنار استاد، پژوهشگری شود که در آینده بتواند
باری از مشکلات جامعه بردارد و عنصری مؤثر برای بحث‌های علمی و کارشناسی
باشد اما وقتی این پدیده مواجه با فساد می‌شود آن توانایی هم که در واقعه
فلسفه وجودی پایان نامه نویسی است، از میان می‌رود و دانشجو نمی‌تواند آن
توانایی را کسب کند.
پیامد دیگر اینکه باعث گسترش و فراگیری فساد می‌شود و وقتی که فساد به
عرصه‌های علمی رسوخ کند، دیگر هیچ جایی از جامعه سالم نخواهد بود. در حقیقت
وقتی که فساد به حوزه‌ها تحصیلات تکمیلی برسد، باید بدانید که پیش از آن
همه سنگرها مصونیت و به اصلاح پاکی و شفافیت به وسیله فساد و رانت تصرف شده
است.
سوال: مجلس و دولت، قانونی مبنی بر باطل کردن مدارک جعلی تصویب کرده‌اند. آیا این برخورد تنبیهی مؤثر واقع می‌شود؟
ملک پور: شاید یکی از راه حل‌ها باشد اما پیشگیری بهتر
از درمان است و آن زمان‌های که باید پیشگیری می‌شد، کاری صورت نگرفتف حتی
در یک دهه اخیر کارشناسان تذکر داده بودند که با این تقلب‌ها برخورد شود و
این مؤسسات در حال شکل گرفتن هستند اما در آن سال‌ها هیچ توجهی نشد. باید
گفت که قانونگذاران و سیاست مداران خیلی در اندیشه بهبود این جور شاخصه ها
نیستند. مدیران و سیاست گذاران این مسائل را خوب نمی‌شناسند و مایل به
شناخت آن نیستند و در فرآیند انتصاب آنها معیارها علمی رعایت نمی‌شود که در
نهایت این قضایا به وجود می‌آید.
در نتیجه اینکه مدارک افراد را به طور کامل باطل کنند تبعات بسیار بدی
می‌تواند به دنبال داشته باشد. برای نمونه فردی که 10 سال پیش مدرک گرفته و
با آن مدرک سرکار رفته است باطل کردن مدرک او شاید شدنی نباشد و اگر هم
این مدرک باطل شودپیامدهای مطلوبیبه همراه ندارد و این روش خیلی درستی
نیست.
سوال: راهکار شما برای برخورد با متخلفان حوزه علم چیست؟
ملک پور: چون که پدیده تقلب علمی به شدت در کشور زیاد
شده است باید با کمک کارشناسان، متخصصان آموزش عالی و حوزه‌های برنامه
ریزان علمی و آموزشی دنبال راه حل باشند و این غیر از باطل کردن پایان نامه
است زیرا با باطل کردن مدرک، فرد را دچار مخمصه‌های مالی و شغلی و …
می‌کنیم که این هم تبعات نابهنجار خاص خود دارد. بهترین راهکار این است که
اگر تشخیص دادند مدرک تقلبی است یک دوره بازآموزی برای فرد گذاشته شود یا
فرصتی به او بدهند که فرد متخلف مجدد پایان نامه بنویسد هر چند اینها هم
راه حل های بسیار مشکل و پرتنشی بوده اما بهتر از ابطال مدرک است.
علاوه بر این بهترین اقدام و مهم‌تر از همه اینها یک سیاست درست و شفاف
از طرف کارگزاران صادق، مدیر و مدبر به شمار می رود که عشق و ایمان به علم و
حقوق مردم دارند. در واقع باید مسائل به صورت شفاف و آزادی تبادل اطلاعات
وجود داشته باشد. برای نمونه دانشگاهی که از نظر علمی توسعه پیدا کرده است
آن را نقد و بررسی و از این طریق تا حدودی از فسادها را جلوگیری کنند.