بزرگنمايي:

راه ترقی- در گزارش زیر گزیده ای از مهمترین نشست های پژوهشی را از بازه زمانی 12 تا 18 مرداد 1398 خورشیدی آورده است.

زنان، صلح و جنبش های اجتماعی اسلامی

نشست زنان، صلح و جنبش های اجتماعی اسلامی در انجمن جامعه شناسی ایران برگزار شد.

صدیقه وسمقی دکتری فقه و مبانی اسلام گفت: گره زدن موضوع زنان به صلح بسیار کار خوبی است چرا که زنان نه تنها خود پروژه صلح هستند بلکه صلح آفرینی را بر عهده دارند و کلید تغییر در جامعه در دست زنان است و با تغییر موقعیت و وضعیت زنان همه چیز تغییر می‌کند.

عوامل و موانع عمده در برابر جنبش زنان و حرکت آنان در جامعه ایران و دیگر جوامع اسلامی سه دسته بافت سنتی، رشد افراط گرایی و مردسالاری است. به عنوان مثال، بحث ورود زنان به ورزشگاه منافاتی با قانون و شریعت ندارد و منع آن جایی نوشته نشده است اما شاهدیم به عنوان یک قانون نانوشته در پس ذهن بسیاری از مردان و با تلقینات آنان در پس ذهن زنان هم جا گرفته است.

الهه کولایی فعال سیاسی و استاد مطالعات منطقه ای دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران اظهار داشت: زنان به دلیل این که قربانیان اصلی جنگ بوده اند ‌و جنگ همواره بر ساختار خانواده تاثیر داشته است، از دهه 90 خورشیدی به این سو موضوع صلح و زنان مورد توجه قرار گرفت.

در دهه‌های اخیر تجاوز سیستماتیک به زنان به عنوان ابزار جنگی اتفاق افتاده است همانند آن چه در مورد دختران ایزدی و داعش روی داد. به همین دلیل می توان گفت منطقه خاورمیانه پر مساله ترین منطقه در حفظ حقوق زنان است و دهه ها است که کشور های غرب آسیا با این معضل رویارو هستند که چرا این منطقه در بخش نقض حقوق انسانی زنان شدت دارد.

در این منطقه تغییر در موقعیت زنان در حوزه خصوصی و عمومی همواره با مخالفت روبه رو بوده است. چیزهای جزیی همانند حضور زنان در ورزشگاه ها و رویارویی با جامعه بین المللی که نشان می دهد موانع فکری سنتی، اقتصادی و اجتماعی باعث عقب افتادن زمینه فراهم شدن این برنامه ها می شود.

شیدا مهنام رئیس بنیاد ایران شناسی ریاست جمهوری بیان داشت: در حال حاضر وضعیت جنبش های زنان در کشورهای رو به توسعه با توجه به نقش زن در عرصه های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بر روی ریل تحول و توسعه افتاده است. کانون های تصمیم گیری راه پیشرفت و توسعه زنان را بسته است وگرنه در قانون اساسی و حقوق شهروندی نقصی وجود ندارد.

مشارکت های جهانی برای آموزش زنان و دختران و فعالیت از نوع مشارکت محور هم از دیگر توجهات سازمان های بین المللی است چرا که می دانند هر زمان که آموزش توانمندسازی و فرصت سازی زنان تقویت شود جنبش ها موفقتر خواهند بود.

بانوان در خدمت نشر

نشست بانوان در خدمت نشر در کتابخانه ملی برگزار شد.

اشرف بروجردی رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی توضیح داد: در بخش زنان باید به عرصه‌های مختلف توجه کرد که یکی از آن‌ها بحث نشر است. قسمتی از موضوع، بحث نشر و قسمتی مسأله زنان ناشر است که دقت، ظرافت، تیزبینی و نگاه زیبایی‌شناسی زنان باعث شده شاهد کتاب‌هایی غنی از نظر محتوا باشیم.

سازمان اسناد و کتابخانه ملی این ظرفیت را دارد که در آن درباره دانشی که دیگران تولید کرده‌اند و زنان ناشر آن‌ها را منتشر می‌کنند، به گپ و گفت بنشینیم تا درباره بهینه کردن آن‌ها گام برداریم و برسیم به جایی که حاصل گپ و گفت، اندیشه نوینی باشد که بتوان از آن استفاده کرد.

اگر سختی کار برای زنان ناشر وجود دارد به این فکر کنند که برای آینده ایران و حفظ این گنجینه تلاش می‌کنند. لازم است که سهم خود را در آینده کشور و حافظه ملی ایرانیان (که نام سازمان اسناد و کتابخانه ملی است) ببینید.

حکمت بروجردی فعال تالار زنان کتابخانه ملی تصریح کرد: بر اساس آماری که از خانه کتاب به‌دست آوردیم، تعداد زنان ناشر به اندازه‌ای بود که موجب شگفتی ما شد.
از میان 10هزار و 79ناشر که از 1357 خورشیدی پروانه نشر گرفته‌اند، 2 هزار و 267 ناشر زن و 85 هزار و 18 ناشر مرد هستند. از میان ناشران زن یک هزار و 453 ناشر فعال محسوب می‌شوند؛ یعنی ناشرانی که در سه سال گذشته حداقل یک عنوان کتاب چاپ کرده‌اند.

از میان ناشران به تفکیک استان‌ها 935 ناشر زن در استان تهران، 136 ناشر زن در خراسان رضوی و 66 ناشر زن در استان قم فعال هستند و کمترین تعداد ناشر زن متعلق به استان سمنان با 2 ناشر زن است.

مریم جدلی رئیس هیئت مدیره انجمن فرهنگی هنری زنان ناشر و مدیر نشر نغمه نواندیش، سخنانش را با بیان اینکه در انجمن فرهنگی و هنری زنان بیش از 80 زن ناشر عضو هستند، آغاز کرد و عنوان داشت: بیشتر این ناشران فعال هستند. باید توجه داشت که هدف از تشکیل انجمن تفکیک جنسی نبود؛ بلکه هدف، تبادل و همکاری میان زنان ناشر و ارتقای سطح علمی زنان در مراحل مختلف بود؛ چراکه با کمک همدیگر می‌توانیم مشکلات را رفع کنیم.
مجوز ما از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و تحت حمایت هیچ نهادی نبودیم در صورتی که برخی انجمن‌ها برای برگزاری همایش و اجاره ساختمان بودجه می‌گیرند.

نمایشگاه مهم‌ترین مکان فرهنگی است که ناشران و مولفان در آن جمع می‌شوند. این در حالی است که ما از این فرصت‌ها هنوز هم به نحو احسن استفاده نمی‌کنیم. زیرا دوستانی که سال‌ها تجربه حضور در نمایشگاه بین‌المللی داشتند نتوانستند تجربیات خود را انتقال دهند. حدود 6 سال است که در نمایشگاه‌های بین‌المللی زنان ناشر به صورت اختصاصی حضور نداشته‌اند بلکه ناشران زن به صورت انفرادی در این نمایشگاه‌ها هستند.

مریم‌السادات ظهوریان مدیر انتشارات نور گیتی خاطرنشان کرد: در دوران طلایی نشر به سر می‌بریم چراکه شروع کار ما با حروف‌چینی دستی بود و بعد کار با نرم افزارهای ابتدایی انجام شد اما حال به صورت کاملاً پیشرفته و سریع اقدامات انجام می‌شود.

در حوزه زنان ناشر مشکلی در حوزه نشر کتاب وجود ندارد، زنان هوشیارند ودقت بالایی دارند اما در حوزه توزیع خیلی مساله وجود دارد و زنان در این بخش باید مورد حمایت قرار بگیرند.

اعظم کیان‌افراز مدیر انتشارات افراز درباره انجمن صنفی کارفرمایی زنان ناشر یادآور شد: این انجمن در حقیقت برآمده از مجمع صنفی فرهنگی زنان ناشر است و جرقه‌های تاسیس آن در اواسط دهه 70 زده شد؛ یعنی زمانی که زنان توانستند وارد فعالیت فرهنگی شوند. فعالیت‌های انجمن در ابتدا در حد برگزاری جلسات نقد و رونمایی و نشست کتاب بود.

این روزها فعالیت زنان به رسمیت شناخته شده و توانسته‌ایم عضوی از اتحادیه ناشران و کتابفروشان باشیم. چند سال پیش خیلی‌ها به زنان برای کار صنفی و ورود به اتحادیه ناشران رای نمی‌دادند. این تلاش‌ها در 100 سال اخیر منجر شد که امروز بتوانیم اینجا جمع شویم و فعالیت کنیم.

رقیه شکاری مدیر انتشارات جامعه‌شناسان گفت: انتشارات جامعه‌شناسان هیچ وقت توقع خرید یا دریافت تسهیلات نداشت. فقط تقاضا دارم فرصت لازم برای صدور مجوز کوتاه شود چراکه کتاب برای دریافت مجوز یک سال و نیم در نوبت می‌ماند. بسیاری از نویسنده‌ها به دلیل این تاخیر ناراضی می‌شوند و به نظر آن‌ها، ناشر کار انتشار را به تعویق انداخته است.
بررسی کتاب کار کلیشه‌ای نیست و باید به محتوای تولیدی توجه شود. برخی از مترجمان زهر کار را می‌گیرند و می‌توان با اصلاح محدود کتاب را منتشر کرد. در هر صورت اگر برای اصلاحی هر کتاب سوالی وجود داشت، وظیفه من در وزارتخانه پاسخگویی است.

گفتمان نخبگان علوم انسانی

پنجمین دوره گفتمان نخبگان علوم انسانی در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران برگزار شد.
سید حمید طالب‌زاده عضو هیأت‌علمی گروه فلسفه دانشگاه تهران اظهار داشت: اندیشمندان و فیلسوفان مسلمان به‌جای واژه آزادی از واژه حریت و اختیار استفاده کرده‌اند که به‌عنوان یکی از سجایای اخلاقی مطرح بوده و با مفهوم آزادی متفاوت است. مفهوم آزادی از مفاهیم کلیدی در شناخت انسان است. آزادی از مفاهیمی است که به‌معنای مقام ذات بشر محسوب می‌شود و این مفهوم انسان را در جایگاه ممتازی نسبت به موجودات دیگر در عالم خلقت قرار داده است.

برخی فیلسوفان مسلمان همانند ابن‌سینا در تعبیری، اختیار را این‌گونه تعریف کرده‌اند: فاعل و مبدأ اثر چنان باشد که آنگاه بخواهد انجام دهد و اگر نخواهد انجام ندهد. البته این تعبیر مفهوم اختیار را به فعل صرف‌نظر از فاعل به امور تصادفی و دوران میان خواستن و نخواستن تأویل کرده و به‌نوعی ناقص است.

دانشگاه زمانی مرکز علم و فرهنگ بوده است؛ اما الان مرکز بازار تلقی می‌شود. گفته می‌شود علوم انسانی باید تجارت‌محور باشد و اصلا وقتی مفید است که تولید ثروت و منفعت کند. اقتصاد دانش‌بنیان، یعنی باید بنیان به اقتصاد کمک کند و اقتصاد، یعنی تکنیک که زیربنای جامعه و اصل قرار گرفته است و کسی قدرت مهار آن را ندارد.

امروز سوژه در خدمت تکنیک قرار دارد و کسی به حرف متفکرانی که اصل را بر فرهنگ قرار داده‌اند، گوش نمی‌دهد؛ اندیشمندانی همچون روسو، کانت، هگل و کسانی که انقلاب فرانسه را پدید آوردند. امروز تکنیک در خدمت قدرت‌هایی همچون آمریکاست که از همه معاهدات و تعهدات هسته‌ای خارج می‌شود و امروز اومانیته، انسانیت و علوم انسانی در بحران است.

حسین کچویان عضو هیأت‌علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تهران بیان داشت: 2 نوع تاریخ‌نویسی در باب علوم وجود دارد: تاریخ‌نویسی متعارف یا رویکرد معرفت‌شناسانه و رویکرد پوزیتیویستی که محصول عصر مدرن است. رویکرد معرفت‌شناسانه متمرکز بر علم خاصی است و از وقتی‌که انسان قابلیت عقل را کشف کرد، این نوع نگاه به علم معمول شد.

تاریخ فلسفه‌هایی که روی علم تأکید داشتند، محصول فرازونشیب‌های علم هستند. در این تحولات علمی، معرفت‌شناسی‌های درست جایگزین معرفت‌شناسی‌های غلط شد و بعد از گذراندن طفولیت به بلوغ رسید که خروجی آن تمدن غرب است. نظریه‌ها زمانی تغییر کرد که پاسخی برای سوالات به‌وجودآمده در یک علم وجود نداشت. در تمام دوره‌های سیر تطور علوم، دانشمندانی هستند که برای حقیقت‌یابی تلاش کردند اما درمقابل نگاه متعارف و معصومانه به علم، نگاهی به‌صورت تدریجی شکل گرفت که رویکرد پوزیتیویستی و جاه‌طلبانه‌ای نسبت به جهان داشت. در این رویکرد با عنوان سکولاریسم، ماتریالیسم یا دنیاگرایی، سیستم ارزشی انسان وارونه شد به‌نحوی‌ که هدف اصلی و منطق جهان مدرن، ثروت، قدرت و لذت معرفی شد.

در علم سنتی، تحلیل براساس ویژگی‌های اخلاقی است اما در علم مدرن، اخلاق جایگاهی ندارد و حتی برای حذف اخلاق تلاش می‌شود. در نظر علم مدرن، انسان ارزشی عمل نمی‌کند. منطق علم مدرن منطق تحلیل انسان نیست؛ بلکه منطق زندگی انسان مدرن است. منطق مدرن پیروز شده؛ به‌همین‌دلیل، توانسته است انسان مدرن ایجاد کند. بنابراین، پیدایش علم غیرمدرن به پیدایی انسان غیرمدرن وابسته است ...

موسی نجفی عضو هیأت‌علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی توضیح داد: تجددخواهی ایرانیان همیشه به‌معنای گرفتن ابزار مدرن و جداکردن اندیشه از حامل اندیشه معنا شده و مثبت بوده اما آنچه دراین‌باره مذموم است، تجددخوانی و مدرنیزاسیون بوده که نوعی تقلیدگرایی است و ایرانیان در مشروطه و انقلاب اسلامی با آن مخالفت کرده‌اند. اندیشه ترقی هر چیزی غیر از خودش را ارتجاع می‌داند اما بالاتر از ترقی، منتقل‌شدن به اندیشه تعالی است که خوانشی جدید از تجدد است و مشکلات و ضعف‌های ترقی و تجدد را ندارد.

غربی‌ها در دوره‌ای متوجه مسلمانان شدند تا نواقص و ضعف‌های خودشان را رفع کنند. ما هم در دوره قاجار متوجه غربی‌ها شدیم اما به‌جای برطرف‌کردن نواقص خودمان، هویت‌مان را گم کردیم؛ بنابراین دچار بحران و انحطاط شدیم. حدود 500 سال قبل که رنسانس در اروپا شروع شد، تجددخواهی و تجددزایی نیز در ایران با ظهور صفویه و انتقال قدرت به تشیع آغاز شد؛ ازاین‌رو ایران صفوی در مشرق اسلامی و خلافت عثمانی در مغرب اسلامی و غرب جدید در اروپا، سه قدرت جهانی بودند.

ممالک محروسه ایران

نشست ممالک محروسه ایران، هویت ایرانی در اندیشگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار شد.

سیدصادق سجادی استاد دانشگاه تصریح کرد: مفهوم ملیت به این معنا که امروز هست جدید است اما کلمه ایران و مفهومی که بر یک مردم معین دلالت کند بسیار کهن است. در متون پارسی میانه نام ایران و ترکیب ایرانشهر بسیار به چشم می‌خورد ولی آنچه اهمیت دارد این است که اولاً تاریخ ایران با دوره اسلامی چنان مخلوط است که تفکیک آنها دشوار و شاید ناممکن به نظر می‌رسد.

 اطلاقاتی که نویسندگان عربی‌نویس بر این سرزمین کردند مهم است. واژه ایران و ایرانشهر در متون عربی نیز به کرات آمده. مثلاً استخری و این خرداد به صریحاً از ایرانشهر یاد کرده‌اند و عراق را دل ایرانشهر دانسته‌اند. خود کلمه عراق هم به تصحیح لغت‌شناسان عرب شکلی از کلمه ایران است. جغرافی‌نویسان متقدم، عراق را به لحاظ وضع طبیعی و جغرافیایی و نه فقط به دلیل پایتخت بودن دولت ساسانیان قلب ایران می‌دانستند. از طرف دیگر این نکته را هم باید در نظر داشته باشید که کلمه فارس برخلاف تصور معرب پارس نیست و اطلاق عرب‌ها به ایران یعنی فارس و فرس اطلاقی منطقی است و ربطی به قوم پارس و ساسانیان ندارد. این، حاصل مواجهه سرزمین‌های مهاجر با مردم ایران است همچنان‌که به فرانسه به خاطر فرانک‌ها فرانسه گفته می‌شود در حالیکه اقوام دیگری هم در آن سرزمین زندگی می‌کنند یا در آلمان، ژرمن‌ها.  

علی بهرامیان یکی از نویسندگان دائره المعارف اسلامی عنوان داشت: از زمانی که فضای مجازی رواج پیدا کرده نکاتی که از نظر اهل تاریخ مسلم به نظر می‌رسید زیر سئوال رفته است. یکی از این نکات همین مفهوم ایران است. ما می‌دانیم که مرزها جدیدند. گاهی می‌بینیم که علناً گفته می‌شود سابقه نام ایران به بیش از هشتاد الی نود سال بیشتر نمی‌رسد و بحث به این کشیده می‌شود که جریان باستان‌گرایی جریانی بود که در زمان پهلوی اول و دوم شکل گرفت و تلاش شد که برای ایران تاریخ‌سازی شود.

این درحالی است که بعد از حمله اعراب اگرچه ایران جزئی از خلافت شد اما هویت ایرانی از میان نرفت. اگر شما مقوم‌های وحدت را در نظر بگیرید خواهید دید در دوره مشروطه این مقوم‌ها خیلی به کمک آمدند. عواملی چون زبان فارسی و دین اسلام به طور عام و مذهب تشیع به طور خاص. بدین ترتیب جنبشی که ممکن بود شکافی در خلق ایجاد کند باعث وحدت شد.

سیاست‌نامه‌های ایرانی تا پیش از زمان قاجار تقویت‌کننده یک سیاست بیشتر نبودند و آن اینکه پادشاه سایه خداست و کاری جز نظریه‌پردازی برای استبداد نداشتند. اما در دوره قاجار این رویکرد کاملا زیرورو شد. یعنی ارتباط میان شاه و مردم کاملا تغییر کرد و چیزی که ملت از شاه طلب می‌کند به کلی خلاف آن چیزی بود که در سیاست‌نامه‌ها دیده می‌شد.

 محمد دهقانی نویسنده و مترجم خاطرنشان کرد: دکتر عبدالهادی حائری در کتاب نخستین رویارویی اندیشه‌گران ایرانی با بورژوازی غرب می‌گوید رستم‌التواریخ و نویسنده‌اش آگاهی بیشتری نسبت به هویت ایرانی داشته است. او می‌گوید گویا حمالان و تونتابان این مطلب را نیک فهم کرده‌اند که فرنگیان همچنانکه هندوستان را به مکر و حیله و دغدغه و تزویر و دستان و نیرنگ تصرف کردند می‌خواهند ایران را نیز مالک و متصور شوند.

انقلاب مشروطه کوشش برای یکی کردن مفهوم اسلام و ایران بود. این تلاش در آثار شاعران این دوره بسیار دیده می‌شود. البته این تاکید بر یکی کردن این 2 از مفهوم وطن‌خواهی به معنای مدرن‌اش دور است چون در این تعریف بسیاری از مردم ایران از جمله اقلیت‌های مذهبی نمی‌گنجند.

داریوش رحمانیان استاد تاریخ دانشگاه تهران یادآور شد: پیروزی انقلاب مشروطه حادثه‌ای بسیار بزرگ است و از نظر بنده یک عید بزرگ ملی است و متاسفم در کشور ما با این حادثه این چنین ضعیف برخورد می‌شود که البته این خودش معنادار است. بنده معتقدم ملت‌سازی یک پدیده مدرن است اما از مفهوم برساختگی باید بسیار با احتیاط استفاده کنیم. ملت‌های به درجات اصالت و برساختگی دارند. به لحاظ مفهومی وقتی پای ملت را وسط می‌آوریم بسیار باید احتیاط کنیم وگرنه دچار چند آفت می‌شویم که زبان‌پریشی و اکنون‌زدگی از جمله آن آفت‌هاست. یعنی نباید با عینک اکنون هزارسال پیش را بررسی کرد.

 درک هویت و کیسی جنبه ذاتی ندارد. من معتقدم ایران مفهومی قدیم است. این مفهوم حداقل 2 هزار سال سابقه دارد. سابقه‌اش هم من‌درآوردی نیست که ایرانیان آن را جایی گذاشته باشند. در مفهوم ایران هیچ کس سهم فردوسی را ندارد. به نظر من فردوسی شاعر نیست مورخ است. او در نه در تاریخ ادبیات ایران که در تاریخ ادبیات جهان یگانه است و به نیروی روایت که خودش از آن تعبیر به سخن می‌کند آگاهی دارد. من با قاطعیت می‌گویم در عصر قدیم در این زمینه هیچ‌کس به پای فردوسی نمی‌رسد.

سابقه ممالک محروسه به دوره مغول بازمی‌گردد و آگاهی ایرانی از آن دوره آغاز می‌شود. عناصر سازنده ملیت متشکل از زبان، تاریخ، سرزمین و در بعضی موارد مذهب است. گاهی پای نژاد هم به میان می‌آید. من معتقدم بین اینها قوی‌ترین عنصر، تاریخ است و این نکته‌ای است که باید به آن دقت کرد.