بزرگنمايي:

راه ترقی- اگرچه رشته جامعه شناسی در غرب برای پاسخ به نیازهایی از جامعه بوجود آمد که بتواند با مرتفع کردن آن زمینه های رشد و ارتقای سطح زندگی را ایجاد کند، اما به نظر می رسد که این امر در ایران جهت پاسخ به نیاز جامعه دانشگاهی و برای تکمیل ظرفیت های تحصیلی ایجاد شد. بنابر آمار موسسه آموزش و پژوهش برنامه ریزی آموزش عالی و به گفته مجتبی شریعتی معاون آموزشی وزیر علوم، تعداد دانشگاه های کشور از سال 84 تا سال 97، 120درصد رشد کمی داشته که تا کنون بیش از 150 رشته تحصیلی را در بر گرفته و سالیانه نزدیک به هشتصد هزار نفر فارغ التحصیل را روانه جامعه می کند. فارغ التحصیلانی که تنها با داشتن مبانی نظری در خوش بینانه ترین حالت اغلب بدون تناسب با رشته تحصیلی یا مشغول به کارند یا مهاجرت کرده اند. این در حالی است که بخش اعظم این افراد را بیکاران تشکیل می دهند که هر روز بر میزان آن افزوده می شود.

اما آنچه که بیش از هر چیز دیگر در این بین خود نمایی می کند حضور پر رنگ اساتید و فارغ التحصیلان رشته علوم اجتماعی است که بدون اثرگذاری مطلوب در جامعه هر سال به تعداد آن افزوده می شود. به راستی دلیل این خنثی بودن یا عدم اثرگذاری در چه مواردی نهفته است که دانشگاه ها با توجه به این مسئله هر ساله با هزینه های هنگفت به این روند ادامه می دهند؟

بی مسئله گی و ارتقا منزلت فردی

به دلیل رشد کمی دانشگاه ها، ایجاد مقاطع تحصیلات تکمیلی و با تصویب محدودیت بورسیه و ادامه تحصیل در خارج از کشور برای دانشجویان علوم اجتماعی از دهه هفتاد شمسی ارتباط جامعه شناسی ایران با جهان علم جهت تربیت استاد مسئله محور، شناخت مسئله و پرورش ذهن مسئله محور برای کسی که جهت تدریس جامعه شناسی و علوم اجتماعی تربیت می شود، به فراموشی سپرده شد. اساتید جامعه شناسی که با تلاش های مداوم و مستمر مسائل روز جامعه را مشاهده کرده و با تمام وجود آن را درک کردند، به دلیل نداشتن ذهن مسئله محور، به جای پرداختن به مسائل اجتماعی مصمم به حل مشکلات فردی خود بوده و بدون توجه به نیاز جامعه و هدفی که نظام آموزشی کشور برای آن ها در نظر گرفته بود، به تامین نیازهای خود پرداخته و در صدد جایگاه و منزلت اجتماعی خود از طریق کسب کرسی دانشگاهی شدند. چنین وضعیتی که در جامعه علوم اجتماعی کشور به شکلی جدی محسوس می شود، موجب شده تا دانشجویانی که از این اساتید بهره مند می شوند، نا خودآگاه آن ها را الگوی خود قرار دهند. همزمانی این موضوع با فشارهای اجتماعی جهت ورود صرف به دانشگاه، موجب شد تا دانشجویان با اساتیدی روبرو شوند که نه تنها برای آن ها دغدغه فکری ایجاد نمی کند، بلکه آن ها را از تحصیل در رشته علوم اجتماعی سرخورده و در خوش بینانه ترین حالت فرد را برای تحصیل در مقاطع تحصیلات تکمیلی آماده کنند.

بنابر مشاهدات صورت گرفته در مجتمع کوی دانشگاه تهران، هم اکنون دانشجویان غیر تهرانی رشته های علوم انسانی و به خصوص علوم اجتماعی در مقطع کارشناسی، به دست فروشی پرداخته و بسیاری از دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری در حین تحصیل به فعالیت های پژوهشی روی می آورند که با کمترین مزایا و تنها برای گذران زندگی روزمره به آن روی آورده اند. این در حالی است که بسیاری از این دانشجویان به دلیل نیافتن جایگاه مناسب شغلی و از روی اجبار به رانندگی در شرکت های مسافربری درون شهری هم روی آورده اند.

فردگرایی و عدم تدریس کار گروهی

با اندکی تامل در قوانین پذیرش دانشجو نخبه و استعداد درخشان در دانشکده های علوم اجتماعی می توان به یک نکته مهم پی برد و آن این که هیچ یک از دانشجوهای نخبه نه تنها در دانشکده علوم اجتماعی بلکه در هیچ یک از دانشگاه های کشور با همکاری و کار گروهی به این نقطه نرسیده اند. به عبارتی نمی توان از یک دانشجویی که با استفاده از ظرفیت استعدادهای درخشان به تحصیلات تکمیلی وارد شده است، انتظار یک کار درخور و شایسته در حیطه علمی و تحصیلی اش را داشت چرا که وی تنها در تلاش برای کسب امتیاز بالاتر از طریق بالا بودن معدل نمرات نسبت به سایر همکلاسی ها بوده تا از این طریق بتواند سهمیه ورود به مقطع کارشناسی ارشد را از آن خود کند. چنین افرادی کمتر دغدغه ای جز درس خواندن داشته اند و با ورود به مقطع دکتری با مطالعه چند کتاب و جزوه و فرمول آماری توانسته اند تا مدرک مربوط را اخذ نمایند و در عین این که مسائلی نظیر فقر و انواع آسیب های اجتماعی را درک کرده بودند، بدون توجه به آن و برای فرار از بحران ها به درس خواندن پناه می برند. این افراد پس از فراغت از تحصیل و بدون تلاشی برای حل مسئله، تنها به فکر اشغال کرسی های دانشگاهی هستند.

در حالی که دانشگاه و نظام آموزش عالی می توانست با تجربه مستقیم از دستاوردهای روز دنیا و از طریق فرستادن دانشجویان برای تحصیل در خارج از کشور در جهت افزایش کارایی رشته های علوم اجتماعی عملکرد ویژه ای داشته باشد. در بسیاری از کشورهای توسعه یافته نظیر ژاپن و کشورهای حوزه اسکاندیناوی، روش های تدریس به کلی دستخوش تغییر بوده و ملاک ارزیابی دانشجویان برای ورود به مقاطع تحصیلی بالاتر انجام کارگروهی و دستاوردهایی است که از طریق ممارست در فعالیت های علمی و دسته جمعی به دست آمده است. ژاپن به عنوان پرچمدار این رویکرد تاکنون توانسته با تغییر در رویکردهای آموزشی و دانشگاهی تغییراتی اساسی در عرصه مدیریت جامعه و تولید به دست آورد. به عنوان مثال شرکت خودروسازی تویوتا با اداره این کارخانه به صورت گروهی از مدیر تا کارگر خط تولید، توانسته بر بسیاری از مشکلات خود غلبه و عنوان بزرگترین و سودآورترین شرکت خودروسازی جهان را با لقب منظم ترین، پرکارترین و کم آسیب ترین جامعه جهانی را از آن خود کند.

جامعه شناسی ایران هم اکنون از اساتید نظریه و روش تحقیق اشباع شده که تا کنون نتوانسته اند حتی مشکلات درون دانشکده ای دانشجویان را به درستی مدیریت و مرتفع نماید. به عبارتی مسئولیت اجتماعی اساتید دانشگاهی به خصوص در زمینه علوم اجتماعی به درستی ایفا نمی شود و به جای این که اساتید در پی تربیت دانشجویانی دغدغه مند در جهت نیازهای جامعه باشند، تنها آنها را برای تحصیل در مقاطع بالاتر و به صورت غیر ملموس آماده می کنند که این روند همچنان بدون تغییر باقی مانده و هر سال به تعداد فارغ التحصیلان کارشناسی و تحصیلات تکمیلی افزوده و بدون این که گرهی از مشکلات کشور باز شود سالانه گرهی بر صد گره کور مسائل اجتماعی کشور افزوده می شود به گونه ای که مسائل اجتماعی ایران دیگر به بحران بدل شده و بررسی هریک از آنها حتی با یک روز تاخیر می تواند آبستن بسیاری از مسائل دیگر بوده و هزینه های رسیدگی را چندین برابر افزایش دهد.

 به راستی تربیت دانشجو در مقاطع تحصیلات تکمیلی به چه میزان ظرفیت دارد؟ تا چه اندازه فارغ التحصیلان می توانند جذب دستگاه ها و بدنه دولت شوند؟ و یا تا چه اندازه می توان از این ظرفیت برای حل مسائل اجتماعی بهره گرفت؟ اینها مواردی است که لزوم اراده جدی اساتید جامعه شناسی در نحوه تدریس و ارائه کار گروهی و همچنین تلاش مسئولان آموزش عالی در جهت تصحیح قوانین و فرایندها  را برای حل مسئله می طلبد.