بزرگنمايي:

راه ترقی- دومین سازمان بین المللی پس از سازمان ملل متحد محسوب می شود که دارای 57 عضو از کشور اسلامی مستقر در چهار قاره جهان است که از 1969 میلادی تاسیس شده و به عنوان صدای جمعی جهان اسلام و تضمینی برای حفاظت و حمایت از منافع آنها، ترویج صلح بین‌المللی و هماهنگی میان افراد مختلف جهان شناخته می شود.

نام این سازمان از زمان تأسیس در 1969 تا 2011 میلادی سازمان کنفرانس اسلامی بود و سپس به سازمان همکاری اسلامی تغییر یافت. ارتقای همبستگی اسلامی میان کشورهای عضو، حمایت از همکاری میان کشورهای عضو در زمینه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، علمی و دیگر موارد اساسی و مشورت میان کشورهای عضو در سازمان‌های بین المللی، تلاش در جهت محو تبعیض نژادی و خاتمه بخشیدن به استعمار در تمام اشکال آن، اتخاذ تدابیر لازم برای پشتیبانی از صلح و امنیت بین‌المللی مبتنی بر عدالت، هماهنگ کردن تلاش‌ها به منظور حفاظت از اماکن مقدس و آزادسازی آنها و پشتیبانی از مبارزه ملت فلسطین و کمک به این ملت در جهت بازپس گیری حقوق خود و آزاد کردن سرزمینش، پشتیبانی از مبارزه تمام ملل اسلامی در راه حفاظت از کرامت، استقلال و حقوق ملی‌شان و ایجاد جوی به منظور ارتقاء همکاری و تفاهم میان کشورهای اسلامی و دیگر کشورها از اهداف این سازمان محسوب می شود.

یکی از رکن های این سازمان، اجلاس سران اسلامی است که شامل پادشاهان، سران دولت‌ها و کشورهای عضو، مقام عالی این سازمان می شود و این اجلاس هر سه سال یک بار و در پایتخت یکی از کشورهای اسلامی عضو برگزار می کنند که تا به امروز 14 اجلاس برگزار شده است.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز تاسیس سازمان همکاری اسلامی به بررسی اجلاس های برگزار شده از زمان تاسیس این سازمان تا اجلاس هفتم در مراکش پرداخته است.

مراکش میزبان نخستین اجلاس

اگرچه تا قبل از 1969 میلادی درخواست هایی برای تشکیل کنفرانسی از کشورهای اسلامی مطرح می شد اما عملی نمی شد چرا که برخی از کشورها از جمله مصر این طرح را توطئه ای آمریکایی برای نفوذ بر جهان عرب و شکستن ناسیونالیسم عربی معرفی می کردند تا اینکه در 21 اوت همان سال اسرائیلی‌ها مسجدلاقصی را به آتش کشیدند  این واقعه خشم مسلمانان جهان را برانگیخت و به دعوت شاه مراکش، 25 کشور اسلامی به همراه نمایندگانی از هند و سازمان آزادیبخش فلسطین، نخستین اجلاس خود را در 22 تا 25 سپتامبر 1969 میلادی در رباط پایتخت مراکش برگزار و در آن اجلاس، این اقدام اسرائیل را شدیداً محکوم کرده و کشورهای شرکت‌کننده را به همکاری با یکدیگر فراخواندند و تاسیس سازمان همکاری اسلامی را اعلام کردند.

روزنامه الاهرام مصر، تشکیل این کنفرانس را فی نفسه تحولی فوق‌العاده ارزنده دانست اما جمال عبدالناصر به بهانه بیماری در آن شرکت نکرد و رژیم انقلابی لیبی نیز در سطحی پائین در آن شرکت کرد. چهار کشور سوریه‌، عراق، یمن جنوبی و سودان نیز تصمیم به بایکوت آن گرفتند و موشه دایان وزیر دفاع رژیم صهیونیستی در موضع‌گیری در برابر این اجلاس گفت: حتی اگر کنفرانس اسلامی اعلان جهاد بدهد وی تصور نمی‌کند که تشکیل این کنفرانس منجر به جنگ جدیدی بین اعراب و اسرائیل بشود.

در این اجلاس کشورهای اسلامی با محکوم کردن جنایات رژیم صهیونیستی و تاکید بر قداست قدس از جامعه بین المللی درخواست کردند که این رژیم را از اتخاذ اقدامات مخالف حقوق بین الملل و تلاش برای انهدام اماکن متبرکه اسلامی بازدارد. سران اسلامی تصمیم گرفتند که هرگونه طرح و ابتکاری را که سعی کند وضعیت حقوقی قدس نسبت به آنچه قبل از 1967 میلادی بوده است، تغییر دهد را مردود دانسته و آن را به رسمیت نشناسند.

همچنین در این اجلاس تصمیم گرفته شد که وزیران امور خارجه کشورهای اسلامی با برگزاری نشست خود، به عنوان یک اولویت به تشکیل دبیرخانه دائمی سازمان کنفرانس اسلامی مبادرت ورزند. بر این اساس 6 ماه بعد نخستین جلسه وزیران امور خارجه کشورهای اسلامی در مارس 1970میلادی تشکیل دبیرخانه دائمی این سازمان را به تصویب رساند. با تصویب اجلاس وزیران، این دبیرخانه با هدف اجرای مصوبات سران و وزیران امور خارجه کشورهای اسلامی و تعیین محلی برای هماهنگی اجرای تصمیمات کشورهای اسلامی از جمله پیگیری های سازمان در موضوع فلسطین و قدس تشکیل شد. تصمیم کشورهای اسلامی آن بود که مقر دبیرخانه سازمان به طور اصولی در قدس قرار داشته باشد اما تا زمان آزادی آن از یوغ رژیم صهیونیستی در جده واقع شود.

در پایان این کنفرانس اعلامیه ای منتشر شد که در آن آمده بود که دولت ها و ملت های آنها مصمم اند هرگونه راه حلی درمورد مسأله فلسطین را که متضمن بازگشت قدس به وضع پیش از ژوئن 1967 میلادی نباشد، رد کنند و نیز اجلاس های بعدی را تنظیم کردند.

دومین اجلاس در پاکستان

دومین اجلاس کشورهای اسلامی در روزهای 22 تا 24 فوریه 1974میلادی در لاهور پاکستان و با شرکت 35 کشور و نیز سازمان آزادیبخش فلسطین برگزار شد که در آن بر همکاری میان کشورهای اسلامی با یکدیگر تاکید کردند و عدم دخالت در امور داخلی کشورها و نیز احترام به استقلال هر کشور مورد تصریح قرار گرفت.

در این اجلاس به طور ویژه تمرکز بحث ها بر محکومیت اقدامات اسرائیل، ضرورت آزادی اسرائیل در خروج فوری از سرزمین های اشغالی و دفاع از حقوق مردم فلسطین قرار گرفت و تنها یک قطعنامه به موضوع توسعه همکاری ها و روابط اقتصادی میان کشورهای اسلامی و ضرورت برقراری روابط منصفانه و متوازن اقتصادی در سطح بین المللی اختصاص داده شد. در اجلاس لاهور همچنین تاسیس صندوق همبستگی اسلامی اعلام کردند.

مکه مکرمه و اجلاس سوم مسلمانان

سومین اجلاس سران کشورهای اسلامی در روزهای 25 تا 28 ژانویه 1981 خورشیدی در مکه برگزار شد. در این اجلاس برای نخستین بار سه کمیته همکاری های علمی و فنی، همکاری های اقتصادی و اجتماعی و اطلاع رسانی و فرهنگی برای تمرکز هرچه بیشتر مباحث کنفرانس تشکیل دادند.

در همین اجلاس بود که آکادمی فقه اسلامی برای بهره گیری از اجتهاد و فقه اسلامی در تبیین و ارائه راه حل برای مسائل پیش روی جوامع اسلامی به عنوان یکی از نهادهای وابسته به این سازمان تاسیس شد. سازمان آموزشی، علمی، فرهنگی اسلامی که به معنایی نقش سازمان یونسکو را در میان کشورهای اسلامی ایفاء می کند و حتی جامعه صاحبان کشتی نیز برای تسهیل و تقویت خطوط و رفت و آمدهای کشتیرانی میان کشورهای اسلامی در اجلاس مکه تاسیس کردند.

بنابراین در همین اجلاس برای نخستین بار حوزه دستور کار سازمان از موضوع محدود فلسطین به گستره وسیعی از موضوع های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی توسعه یافت. در همین اجلاس بود که طرح تاسیس دیوان بین المللی دادگستری اسلامی مطرح شد و دولت کویت‌ ‌پیشنهادی مبنی بر تشکیل دادگاه بین المللی عدل اسلامی در جایگاه مرجعی اسلامی برای‌ ‌داوری و حلّ و فصل عادلانه اختلاف ها میان دولت های اسلامی ارائه داد.

به هر ترتیب اجلاس سوم  بعد از مذاکرات سه روزه خود مصوباتی از جمله برنامه کاری اسلامی برای مقابله با دشمن صهیونیستی، برنامه حمایت از قدس و خاورمیانه، مصوبه نشست در مورد اوضاع افغانستان، تاکید بر همبستگی اسلامی و مصوباتی در مورد جنگ ایران و عراق داشت. بیانیه نشست در مورد جنگ تحمیلی بدون اشاره به مسئولیت عراق در تجاوز نظامی به ایران، خواستار توقف فوری درگیری ها و آتـش بس میان دوطرف شد.

در پایان این اجلاس 13 قطعنامه در خصوص بحران ها و مناقشات سیاسی در میان کشورهای اسلامی، 6 قطعنامه اقتصادی و 8 قطعنامه فرهنگی به تصویب ررسید.

مراکش بار دیگر میزبان اجلاس چهارم

اجلاس چهارم سازمان همکاری های اسلامی در روزهای 16 تا 19 ژانویه 1984 در دارالبیضا در مراکش برگزار شد که کشورهای دیگر بار دیگر بر مواضع گذشته خود در موضوع اشغالگری رژیم صهیونیستی و حمایت از قدس شریف و جنگ ایران و عراق تاکید کرده و همچنین موضع گیری هایی نیز در مورد تجاوز هوایی آمریکا به سوریه و بلندی های جولان و ائتلاف آمریکا و رژیم صهیونیستی اتخاذ کردند و آن را عامل تهدید کننده منطقه دانستند.

در این اجلاس کمیته های سه گانه سازمان کنفرانس اسلامی به کمیته های دائمی تبدیل شدند و ریاست هر یک از آنها به عهده یکی از سران کشورهای اسلامی قرار گرفت.

کویت و اجلاس پنجم

اجلاس پنجم سران کنفرانس اسلامی در 1987میلادی در کویت برگزار شد. در این اجلاس با تصویب قطعنامه‌ای، دادگاه بین‌المللی عدل اسلامی نیز یکی از ارکان این سازمان اعلام شد که مقر آن در کویت و متشکل از 7 قاضی برای مدت چهار سال است. حوزه اقتدار این دادگاه در مورد مسائلی بوده که دولت‌های عضو متفقاً به دادگاه احاله داده باشند و مسائلی که در معاهدات لازم الأجرا مطرح می‌شود و تفسیر معاهدات 2 یا چند جانبه و تحقیق در هر موضوعی از موضوع های حقوق بین‌الملل و تحقیق در مورد واقعه‌ای که موجب تزلزل در تعهدات بین‌المللی است، اگرچه عملاً این نهاد رسمیت نیافت.

جنگ تحمیلی عراق علیه ایران از جمله اختلاف هایی بود که سازمان در اجلاس پنجم تلاش هایی جهت حل و فصل آن به عمل آورد. چنانکه در همان ابتدای شروع این جنگ کمیته ای با عنوان کمیته مساعی جمیله تشکیل داد. این کمیته دوطرح جهت برقراری صلح بین 2 کشور ارائه داد اما سازمان در مجموع به دلیل نفوذ گسترده دولت های قدرتمند میانه رو عرب نتوانست به اتخاذ تصمیم های اصولی، عادلانه و منطبق با منشور سازمان مبادرت کند. این سازمان با تاکید بر استقرار آتش بس، بدون عقب نشینی نیروهای متجاوز، عملا به جانبداری از طرف عراقی پرداخت. در اجلاس پنجم سران، سازمان ضمن حمایت مجدد از عراق به دلیل پذیرش قطعنامه ‌598 شورای امنیت و سرزنش ایران به خاطر قبول نکردن آن، ضرورت برپایی سریع کنفرانس بین المللی صلح خاورمیانه را مورد تاکید قرار دادند.

بیانیه پایانی این اجلاس با اشاره به اسامی کشورها و سازمان های شرکت کننده در آن با تاکید بر حمایت مجدد از آرمان فلسطین، سیاست آمریکا در حمایت نامحدود از رژیم صهیونیستی را محکوم کرد و خواستار ارتباط با گروه های اروپایی برای احترام بیشتر به قوانین و منشورهای بین المللی در این زمینه شد. این اجلاس همچنین از اعضای شرکت کننده خواست تا از هر ارتباط مستقیم و غیر مستقیم با رژیم صهیونیستی اجتناب کنند. کشورهای اسلامی حاضر در این نشست اشغالگری اسرائیل در جنوب لبنان را نیز محکوم کرده و خواستار خروج فوری صهیونیست‌ها از جنوب لبنان شدند.

اجلاس ششم در سنگال

شروع دهه 90 میلادی را باید دوره تحولات عمیق در سطح روابط بین المللی نامید. در این دهه با پایان جنگ سرد و پایان یافتن نظام دوقطبی سیاسی و ایدئولوژیک حاکم، تغییرات بسیاری در جغرافیا و ژئوپلتیک سیاسی مناطق مختلف جهان به وقوع پیوست. بی شک این تحولات در منطقه خاورمیانه نیز تاثیرات مهمی بر جای گذاشت. با تغییر ماهیت روابط کشورهای این منطقه با قدرت های سیاسی و نظامی جهانی و نیاز به تعریف جدید در این روابط، نگرش کشورهای اسلامی به این سازمان همکاری اسلامی نیز دستخوش تغییراتی شد؛ دوره ای که ششمین اجلاس سران سازمان نیز در حال برگزاری بود. این اجلاس در روزهای 9 تا 11 دسامبر 1991 خورشیدی در داکار برگزار شد.

در این اجلاس علاوه بر تاکید بر مواضع قبلی در زمینه آزادسازی سرزمین های اشغالی به ویژه بلندی های جولان و ضرورت حمایت از آرمان فلسطین و قدس شریف جنایات صهیونیست ها در جنوب لبنان را محکوم کردند. اشغالگری عراق در کویت از دیگر محورهای مذاکرات این اجلاس بود و اعضا اقدام عراق در اشغال کویت را محکوم کردند.

در همین دوره فعالیت های تروریستی در سطح جهان در حال گسترش بود. از این رو در اجلاس ششم بر اتخاذ هماهنگی و همکاری میان کشورهای عضو سازمان، به منظور کنترل پدیده افراط گرایی وتروریسم فکری تاکید شد.

همچنین در این اجلاس با توّجه به رویدادهای یوگسلاوی سابق، سازمان همکاری اسلامی نگرانی خود را از سرنوشت مسلمانان آن کشور، به ویژه مسلمانان بوسنی و هرزگوین، ابراز کرد. کشورهای اسلامی در قالب این سازمان، با پیگیری سیاستی واحد، ضمن پشتیبانی از حاکمیّت و تمامیّت ارضی و استقلال سیاسی بوسنی و هرزگوین، برای تأثیرگذاری بر مجامع بین المللی به ویژه سازمان ملل تلاش کردند تا از این راه بتوانند با رفع تحریم تسلیحاتی بوسنی و هرزگوین، جامعه بین المللی را برای پایان دادن به نسل کشی مسلمانان به مداخله نظامی ترغیب کنند.

اجلاس هفتم برای سومین بار در مراکش

اجلاس هفتم سازمان کنفرانس اسلامی برای سومین بار در دارالبیضا مراکش و طی روزهای 13 تا 15 دسامبر 1994میلادی برگزار شد. در این اجلاس اعضای شرکت کننده با تاکید بر حمایت از آرمان فلسطین و قدس اشغالی، عقب نشینی‌هایی را در تقابل با دشمن صهیونیستی از خود نشان دادند و حمایت خود را از روند سازش بر اساس رویکرد زمین در برابر صلح و طرح های دیگر اعلام کردند.

پس از خروج ارتش شوروی از افغانستان، درگیری های داخلی گروه های مجاهد افغان در این کشور به وجود آمد. به همین دلیل سازمان همکاری اسلامی در اجلاس هفتم خود در حد یک موضع گیری سیاسی، نگرانی عمیق خود را از این درگیر ی ها اعلام و بر ضرورت ایجاد تفاهم سیاسی میان طرف های درگیر تاکید کرد و از تلاش های دبیر کل سازمان ملل در این خصوص حمایت کردند.

همچنین کشورهای اسلامی در این اجلاس توطئه صهیونیست ها در تقسیم حرم ابراهیمی در شهر الخلیل را محکوم کرده و خواستار پایداری شهروندان سوری و لبنانی در جولان سوریه و جنوب لبنان علیه اشغالگری صهیونیست‌ها شدند. حمایت از تمامیت ارضی بوسنی و محکومیت تجاوز صرب‌ها به این کشور از دیگر بندهای بیانه پایانی این اجلاس بود.