بزرگنمايي:

راه ترقی- در گزارش زیر گزیده ای از مهمترین نشست های پژوهشی از بازه زمانی 30 شهریور تا پنجم مهر 1398 خورشیدی آمده است.

فرهنگ و دانشگاه

چهارمین نشست از سلسله نشست‌های فرهنگ و دانشگاه با معرفی و بررسی کتاب «اجتماعات علمی و دانشگاه ایرانی» نوشته زنده‌یاد محمدامین قانعی‌راد در سرای کتاب موسسه خانه کتاب برگزار شد.
 
کیوان الستی عضو هیات علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور گفت: کتاب «اجتماعات علمی و دانشگاه ایرانی» مجموعه‌ای از مقالات است که برخی از آنها پیش از این منتشر شده بوده‌اند و برخی دیگر مقالاتی جدیدتر هستند. همچنین مقالاتی از این کتاب ترجمه هستند و برخی از آنها نیز برآمده از پژوهش‌های تجربی بوده‌اند. مواجهه با چنین کتابی شاید بتواند از مسیر 2 رویکرد صورت بگیرد. یکی این‌که از ابتدا شالوده‌ای را مدنظر داشته باشیم و به دنبال کشف این شالوده باشیم. رویکرد دیگر این است که شالوده را فرض بگیریم و به دنبال منطقی که به انسجام کتاب می‌انجامد بگردیم. به گمان من درباره این کتاب رویکرد دوم کارسازتر است.
کتاب اجتماعات علمی در 2 بخش شکل گرفته. بخش اول به مباحث نظری اختصاص دارد و در بخش دوم نتیجه پژوهش‌های تجربی را محور مقالات قرار داده است. در بخش اول ابتدا با مقاله‌ای مواجه می‌شویم که برآمده از زیست قانعی‌راد در اجتماع علمی ایران است و مشکلات و موانع این اجتماع را بیان می‌کند. مقاله دوم کتاب نیز که بیش از صد صفحه از حجم آن را به خود اختصاص داده است، هر آنچه که درباره مقوله اجتماعات علمی گفته شده را مدنظر قرار داده است و کلیتی از بسیاری از مقالاتی که درباره این مقوله نوشته شده را به صورت کوتاه و جامع بیان کرده است. به همین دلیل اگر کسی بدون زمینه آشنایی با مباحث مرتبط با اجتماعات علمی با این مقاله مواجه شود ممکن است کمی گیج شود.
هادی مرجائی عضو هیات علمی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی اظهار داشت: در فصل یازدهم کتاب چهار الگوی تولید دانش در ایران توضیح داده می‌شود. این چهار الگو عبارتند از تولید فردی، تولید مشترک با پژوهشگران ایرانی، تولید مشترک با پژوهشگران خارجی و تولید مشترک با دانشجویان تحصیلات تکمیلی که بسیار به وفور وجود دارد. بر پایه این الگوها قانعی‌راد معتقد بود ما به نوعی اشرافیت پژوهشی دچار شده‌ایم که باعث شده است با نوعی بحران در نظام آموزشی‌مان دچار شویم. در این بحران پیوند استاد و دانشجو پیوند ضعیفی دارند و به نوعی در وضعیت مبادله با یکدیگر قرار دارند و به همین دلیل به سرعت پیوند دانشجو و استاد گسسته می‌شود و دغدغه‌های فردگرایانه در دانشجو نیز شروع به رشد می‌کند.
هدف فصل دهم بررسی این موضوع است که پژوهشگران در ذهنیت خود چگونه تولید دانش را با جامعه مرتبط می‌سازند و چگونه با وجود موانع و مشکلات بیرونی به شکل فعال در تولید دانش مشارکت می‌کنند؟ از دستاوردهای این پژوهش آن است که حد و مرزی میان ذهنیت درون‌گرا و برون‌گرا در میان پژوهشگران وجود ندارد. این مقاله ذهنیت پژوهشگران را در چهار دسته خوشبین، محتاط، مردد و دلسرد دسته‌بندی می‌کند و متاسفانه نتیجه می‌گیرد گروه‌های محتاط، مردد و دلسرد بسیار بیشتر از گروه خوشبین هستند. 
قانعی‌راد معتقد بود سه اجتماع باید همراه با یکدیگر وجود داشته باشند تا دانشگاه بتواند شکل بگیرد. یکی از این اجتماعات، «اجتماع شناختی» است. یعنی فهم منطق و زبان یکدیگر از لوازم شکل‌گیری نهاد دانش است. دوم «اجتماع علمی» است و سومی «اجتماع گفتمانی و معرفتی» است. قانعی‌راد معتقد بود با شکل‌گیری این سه اجتماع است که می‌شود به شکل‌گیری یک نهاد دانشگاهی امیدوار بود.

نحوه مواجهه با حکمرانی غیرشایسته و همکاری یا عدم‌همکاری با آن در پرتو سیره امام‌حسین (ع)

نشست علمی با موضوع «نحوه مواجهه با حکمرانی غیرشایسته و همکاری یا عدم‌همکاری با آن در پرتو سیره امام‌حسین (ع)» در کمیسیون حقوق بشر قم برگزار شد.

حجت‌الاسلام دکتر سیدابراهیم حسینی استاد رشته حقوق و عضو هیات علمی موسسه آموزشی-پژوهشی امام‌خمینی(ره) عنوان داشت: در صورتی که این بحث مربوط به این نشست جا بیفتد، می‌تواند مبنایی برای خیزش بیداری اسلامی باشد چراکه در کشورهای اسلامی یا مسلمان‌نشینی نظیر مصر یا حتی عربستان، مخصوصاً نسل جوان به این بحث اهمیت ویژه‌ای می‌دهند. من جایی ندیدم و نخواندم که کسی اصل مشروعیت حکومت را مورد توجه قرار ندهد و معتقد باشد که دوران مشروعیت به سر رسیده و به همین خاطر باید مسأله مشروعیت را از ویژگی‌های حکومت فاکتور گرفت؛ حتی شاید بتوان گفت که این ادعا غیرمعقول است. آری، در ملاک مشروعیت اختلاف است و برخی معتقدند ملاک مشروعیت کارآمدی است اما اینکه کسی قائل به بی‌اهمیت بودن مشروعیت حکومت باشد، من ندیدم.

واژه مشروعیت در اصطلاح متشرعین، فقها و ادبیات و فرهنگ دینی به معنای انطباق با شریعت است اما اگر حقوقدان سخن از مشروعیت می‌کند کاری به شریعت ندارد بلکه مقصود او انطباق با قانون است. همچنین واژه مشروعیت در علم جامعه‌شناسی به معنای مقبولیت است اما معنای چهارم مشروعیت، در فلسفه سیاست و حقوق به کار می‌رود. در جامعه‌شناسی به مطالعه «هست‌ها» می‌پردازیم ولی در فلسفه حقوق به «بایدها» می‌پردازیم و از این رو، واژه مشروعیت در این علم به معنای حقانیت یا مجوز حکمرانی است. مفهومی که ما در بحث خود اراده کرده‌ایم، مفهوم چهارم است.
«لا ولایه لاحد علی احد الا الله». این بحث در ادبیات غربی‌ها نیز دیده می‌شود؛ ماده اول اعلامیه جهانی حقوق بشر مقرر می‌دارد: «همه افراد بشر آزاد به ‌دنیا آمده‌اند و در کرامت و حقوق انسانی با یکدیگر برابر هستند». عین ماده مذکور در ماده اول و دوم منشور ملل متحد آمده است که کشورها در حاکمیت برابر هستند.

رهبر معظم انقلاب در ابتدای بیانیه گام دوم نظام سیاسی جدیدی را مطرح می‌کنند. البته توجه شود که این نظریه را انقلاب مطرح نمی‌کند، بلکه اسلام ناب مطرح‌کننده این نظریه است. بر اساس این نظریه، حکومت اسلامی مثل تئوکراتیک مسیحی نیست که به نام خداوند حق حاکمیت را از مردم سلب کند؛ ما در اسلام «حکومت مستبد صالح» را نمی‌پذیریم.
ما معتقدیم حکومت 2 رکن دارد؛ مشروعیت و مقبولیت. رکن مشروعیت فقط به‌وسیله خداوند متعال قابل اعتبار است؛ اما پس از اعطاء، آیا ما می‌توانیم آن را به‌ زور بر مردم تحمیل کنیم؟ خیر. حال چنانچه حکومتی ناشایسته و نامشروع (و به تعبیری جائر) شد، تکلیف چیست؟ در تفکر اسلامی، اولاً باید حکومت از ابتدا مشروع تشکیل شود و نباید بگذاریم که حکومت نامشروع شکل گیرد اما اگر حکومت در ابتدا مشروع بود و در ادامه نامشروع شد، به طور طبیعی در اینجا تکلیف ما نصیحت، تذکر و امر به معروف و نهی از منکر است زیرا براندازی حکومت هزینه‌های بسیاری دارد به نحوی که نوعاً اندیشمندان غربی نیز با این کار مخالف  هستند. خلاصه آنکه، در تفکر شیعی طبق اصل و روال عادی، اولین وظیفه این است که جلوی تشکیل حکومت ناشایست گرفته شود.
نخستین حلقه ویرایش در نشر ایران

نشست «نخستین حلقه ویرایش در نشر ایران» در دفتر انتشارات فنی برگزار شد.

علی بهرامیان نسخه‌شناس و دانش‌پژوه توضیحاتی درباره اهمیت برگزاری چنین نشست‌ها و گردهمایی با حضور ویراستاران ارائه کرد و پرسش از پیشکسوتان حوزه ترجمه را آغاز کرد.

بهرامیان: برای نخستین‌بار محمد مقدم از واژه ویرایش استفاده کرد، آیا می‌توان این واژه را جای edit استفاده کرد؟

منوچهر انور: تنها چیزی که از مقدم برای من باقی‌مانده است، کلمه ویراستار و ویرایش است. درباره باقی مسائل با او همفکر نیستم. او سال‌ها در انتشارات فرانکلین رفت‌وآمد داشت.

فتح الله مجتبایی: باید سخنان مقدم را در این‌باره شنید. به‌نظرم کلمه «ویراستار» ساخته مرحوم ذبیح بهروز است. این کلمه ویرایش از «پیرایش» به معنی زیباکردن با کاستن و «وی» پسوندی به معنای کسرکردن است.
 
بهرامیان: آیا کار ویرایش پیش از آنچه انتشارات فرانکلین انجام داد، انجام می‌شد؟

مجتبایی: نخستین موسسه‌ای که ویرایش کرد، انتشارات فرانکلین بود و این کار توسط انور انجام شد. در سال 1337 یا 1338 به تهران آمده بودم. آن زمان تازه سربازی من تمام شده بود و بیکار بودم. به وسیله نادرپور به انور معرفی شدم و به انتشارات فرانکلین آمدم. البته من فرانکلین را پیش از ویرایش هم می‌شناختم. ابتدا جلد دوم «تاریخ تمدن» نوشته ویل دورانت را ترجمه و بعد از آن کار ویراستاری را آغاز کردم. نخستین کتاب‌های درسی در انتشارات فرانکلین ویراستاری شد. براساس اصولی که آموخته بودیم، کتاب‌ها را تالیف، ترجمه و ویراستاری می‌کردیم.

بهرامیان: ارتباط شما با کار ویرایش در فرانکلین چطور شد؟

سیروس پرهام: این نشست، نخستین جلسه است که جلسه ویراستاران نام دارد اما به‌ نظرم بدترین عنوانی است که می‌توان برای آن انتخاب کرد. بیش از هزار سال است که در ایران پیرایش داریم و عمده پیرایش مربوط به ترجمه‌ها می‌شود که بیشتر آن‌ها از زبان عربی به فارسی و بخش دیگر از زبان اوستایی و پهلوی به فارسی بود. در چنین شرایطی بدیهی است که ویراستاری نمی‌تواند با عنوان «نخستین» زمان‌بندی شود.
از مهدی سالاری نسب که به رغم سن کم دایره المعارفی متحرک است، خواهش کردم سوابقی از پیرایش به من بدهد که 12 صفحه است و در فرصتی منتشر خواهد شد.  ما ترجمه کتاب هزار و یک شب را از عربی به فارسی شیوا و روان داریم، عبداللطیف تسوجی و همسر او در حوزه ویرایش و ترجمه فعال بودند. البته گفته نشده که با هم ترجمه می‌کردند یا یکی ترجمه و یکی ویرایش می‌کرد. من فکر می‌کنم یکی ترجمه و یکی ویرایش می‌کرده است؛ زیرا اگر هر دو ترجمه می‌کردند، کتاب‌ها این‌قدر یک دست نبود. همچنین دوره سه جلدی تاریخ طبری از نمونه‌های عالی کار ترجمه و ویرایش است.
بهرامیان: لطفا درباره پیوند با ویرایش در فرانکلین بیشتر توضیح دهید.
پرهام: این پیوند خیلی ساده است. ویرایش معنی جدید و قدیم ندارد. وقتی می‌گوییم جمیع مصححان کتاب نقش ویراستار را ایفا می‌کنند، ربطی به فرانکلین ندارد. دوره کوتاهی بود که ویرایشِ انتظام‌یافته در فرانکلین سامان گرفت. برای رسیدن به دوره فرانکلین، دوره‌ها را کوتاه می‌کنم اما به تکه‌هایی اشاره می‌کنم تا متوجه مساله انجام ویرایش در متون قدیم باشیم.

مجتبایی: نخستین کتابی که ویرایش کردم جلد دوم تاریخ تمدن ویل دورانت بود. قدیم هرکس کتابی می‌دید، ترجمه یا رونویسی می‌کرد اما ترجمه سامان‌یافته چیز دیگری است. دو نوع ویراستاری لفظی و معنایی داریم که برای ویراستاری لفظی باید قواعد خاصی را اجرا کرد و برای ویراستاری موضوعی باید دید که نویسنده صلاحیت علمی دارد یا نه؛ اگر نه، ویراستار در حاشیه و نه در متن باید اشکال اثر را بنویسد.

بهرامیان: لطفا درباره اهداف صنعتی‌زاده توضیح دهید.

مجتبایی: فرانکلین شعبه‌هایی در هند و پاکستان داشت. دفاتر فرانکلین در این کشورها دو اتاق بود و کتاب‌های انگلیسی و آمریکایی را ترجمه می‌کردند.   صنعتی‌زاده می‌خواست امور خاورمیانه را در دست بگیرد. ما را به آمریکا فرستاده بودند تا روش جدید تالیف کتاب‌های درسی را یاد بگیریم. حتی صحبت شد همایون می‌خواهد کتاب‌های درسی زبان اردوی پاکستان را در تهران تالیف و چاپ کند و به پاکستان ببرد. از این کار خوشحال شدم. با دانشگاه کراچی صحبت کردم و آن‌ها  استقبال کردند. زمان ایوب‌خان رابطه پاکستان با ایران خیلی خوب بود. در افغانستان هم همین برنامه را داشتیم؛ مهمان ظاهرشاه بودیم و آن‌ها هم استقبال کردند. در همین احوال دیدیم که بنیان‌گذاران انتشارات فرانکلین می‌خواهند فرانکلین در حد آنچه دهلی و پاکستان انجام می‌دهد، بماند. بعد دیدم که از مسئولان مستقر در تهران هم این‌چنین صدایی آمد. پایه‌گذارهای انتشارات فرانکلین مخالف گسترش کار همایون بودند. این برنامه بزرگی بود که اگر همایون موفق به انجام آن شده بود، در حد انقلابی فرهنگی بود و رابطه ایران و افغانستان و هند قوی می‌شد اما کاری که مهاجر کرد باعث از بین رفتن تمام زحمات صنعتی‌زاده شد.

ازدواج اسلامی

هشتمین نشست تبیینی- گفتمانی زن و خانواده با موضوع «ازدواج اسلامی» در آستان قدس رضوی در مشهد برگزار شد.  

فروغ نیلچی‌زاده استاد حوزه دانشگاه توضیح داد: در مرحله اول برای ازدواج فقط کشش عاطفی کافی نیست؛ چه‌بسا ممکن است به اسم عشق فرد دچار خودفریبی شود چراکه عاشق شدن و دوست داشتن خارج از زوجیت به نفع طرفین نیست؛ اگر بدون معرفت این امر انجام شود در واقع عاقلانه نیست.
در واقع در مرحله شناخت عقلانی افراد نیاز دارند تا یکدیگر را به لحاظ معیارهای شخصیتی، فرهنگی، خانوادگی و روحیات و رفتار به درستی بشناسند که برای این امر توجه صرف به احساس ممکن است شناخت صحیح افراد را نسبت با یکدیگر با دشواری مواجه کند.
در واقع این شناخت به فرد کمک می‌کند تا از نظر فکری و عاطفی طرف مقابل خود را مورد شناسایی دقیق قرار دهد. در مقابل این سختگیری حقیقی، سختگیری دروغین وجود دارد که برخی دختران و خانواده‌ها به بهانه اینکه ژست و کلاس طرف مقابل با آنان همخوانی و هماهنگی ندارد مانع از این ازدواج می‌شوند که در واقع این سختگیری‌ها احمقانه است در حالی که باید ایمان و عقل و تلاش فرد و پدر و مادر طرف مقابل مورد توجه برای انتخاب باشد.
 

وقتی دختران و خانواده‌ها در انتخاب‌های خود برای تیپ و ژست افراد ارزش و امتیاز قائل می‌شوند در این وضعیت به ارزش‌های انحرافی و نادرست دامن زده می‌شود تا جایی که امروز پسران نیز به ظاهر خود اهمیت فراوان می‌دهند.
 

همیشه افرادی پیدا می‌شوند که از فرد مورد نظر ما سبقت می‌گیرند؛ بنابراین نمی‌توان به رقابت‌های مادی‌گرایانه دلخوش شد. سختگیری در ازدواج با معیارهای مادی و ژست‌خواهی، احمقانه است، علاوه بر این معیارها در شرایط فعلی مدرک علمی افراد دارای اهمیت بسیاری شده است که توجه به این معیار در صورت افراط، آسیب‌ها و آفت‌هایی را برای ازدواج دختران و پسران به‌دنبال خواهد داشت.
سختگیری‌های احمقانه یکی از مهم‌ترین دلایل تأخیر در ازدواج دختران و پسران بوده و این درحالی است که نیاز است تا بلوغ فکری، جنسی، عاطفی و اقتصادی افراد بررسی شود.
پدیده کودک‌همسری از طرف افرادی دنبال می‌شود که بازیچه دست دشمنان شده‌اند چراکه امروز مشکل اصلی دختران ایرانی تأخیر در امر ازدواج است. اگرچه ازدواج در سن پایین توصیه نمی‌شود اما این امر بسته به توانایی‌های جسمی و عاطفی افراد متفاوت است؛ گاهی این تفاوت‌ها زمان ازدواج را مشخص می‌کند و تشخیص تعادل در این شرایط می‌تواند زمان ازدواج صحیح را مشخص کند و در برخی موارد به سن ارتباط چندانی ندارد.
 

در شرایط فعلی بیشتر ازدواج‌ها به دلیل زیبایی‌های ظاهری و از طرفی بیشتر طلاق‌ها به دلیل زشتی‌های باطنی است که در قبل از ازدواج به درستی مورد توجه نبوده است. میل به ازدواج طبیعی و فطری است و امروزه دشمن به‌دنبال این است که زندگی‌های مشترک را آلوده کرده تا فکر و دل زوجین را منحرف کند تا کانون خانواده به سمت فروپاشی سوق داده شود؛ برای رسیدن به این هدف، فضای مجازی وسیله‌ای قابل دسترس است.
در شرایط فعلی سنت واسطه‌گری نیاز به سیستم‌های مدرن دارد تا امکان همسرگزینی و همسریابی بدون نگرانی‌هایی که در این مسیر وجود دارد، میسر شود.