بزرگنمايي:

راه ترقی - فرارو / متن پیش رو در فرارو منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
به هر حال، این بار ترکیه قصد دارد یک نگرانی طولانی مدت را به شکل نظامی برطرف کند. ترامپ هم به رغم مخالفت نهاد‌های حاکمیتی آمریکا، به آن چراغ سبز نشان داده است. اما به دلیل تعارض و تضاد منافع قدرت‌های منطقه‌ای و بین المللی در خاورمیانه، راه حل‌های نظامی در این منطقه ملتهب معمولا کارساز نیست. از این رو، باید دید آیا عملیات جدید ترکیه اهداف مورد نظر سیاست‌سازان این کشور را محقق می‌کند یا اینکه سوریه به باتلاقی برای ترکیه تبدیل خواهد شد.
گروه‌های مسلح کردی در شمال شرق سوریه برای بدترین سناریو آماده می‌شوند. عملیات نظامی ترکیه علیه آن‌ها آغاز شد. مقامات ترکیه می‌گویند افراد مسلح کردی دو گزینه بیشتر ندارند؛ یا از گروه‌های مسلح جدا شوند یا اینکه ترکیه با آن‌ها برخورد خواهد کرد.
در پی موافقت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، با عملیات ترکیه در شمال شرق سوریه، ارتش ترکیه عملیات خود علیه گروه‌های مسلح کردی در سوریه را آغاز کرد. ترکیه نام این عملیات را «چشمه صلح» نامید و هدف آن را مبارزه با «تروریسم» و بازگرداندن آورگان سوری به کشورشان دانست.
گروه موسوم به «نیرو‌های دمکراتیک سوریه» که عمدتا از کرد‌ها متشکل شده، در منطقه شمال شرق سوریه حضور چشمگیری دارد. گروه کردی «یگان‌های مدافع خلق» (YPG) بخش اصلی نیرو‌های دمکراتیک سوریه است که از حمایت تسلیحاتی و سیاسی آمریکا برخوردار است. ترکیه این یگان‌ها را «تروریستی» و بخشی از «حزب کارگران کردستان» (PKK) می‌داند و بار‌ها آن‌ها را به حمله نظامی تهدید کرده است. تاکنون، ترکیه حداقل دو بار علیه احزاب مسلح کردی در سوریه عملیات نظامی نسبتا بزرگ (عملیات شاخه زیتون و عملیات سپر فرات) انجام داده است. اما حضور نیرو‌های آمریکایی و حمایت تسلیحاتی آمریکا از احزاب کردی مانع از پیروزی ترکیه بر این احزاب شد. در سال‌های اخیر، آمریکا و نیرو‌های دمکراتیک سوریه، به دلیل جنگ با داعش، پیوند‌های نزدیکی برقرار کردند؛ به طوری که کرد‌های سوریه متحد کلیدی آمریکا در جنگ علیه داعش به شمار می‌رفتند. با شکست داعش، این پیوند تضعیف شد و سرانجام ترامپ در تماس تلفنی عصر یک‌شنبه گذشته با اردوغان، ضربه مهلکی به آن زد.
در این تماس تلفنی، که بسیاری از ناظران و رسانه‌ها و حتی دولت آمریکا را متحیر کرد، ترامپ با عملیات ترکیه علیه کرد‌ها و نیز خارج کردن نیرو‌های آمریکایی از منطقه عملیات موافقت کرد. در بیانیه کاخ سفید درباره تماس ترامپ و اردوغان آمده است که ترکیه به زودی در شمال سوریه عملیاتی آغاز خواهد کرد. نیرو‌های مسلح آمریکا از این عملیات حمایت نخواهند کرد و در آن نقشی نخواهند داشت. افزون بر این، نیرو‌های نظامی آمریکا در منطقه عملیات حضور نخواهند داشت.
در پی انتقادات زیاد محافل رسانه‌ای و سیاسی آمریکا از همراهی ترامپ با عملیات ترکیه، او سعی کرد موضع خود را تعدیل کند. از این رو، به ترکیه هشدار داد که در صورت ارتکاب اعمال غیرانسانی علیه کردها، اقتصاد آن را «تارومار» خواهد کرد.
اما ظاهرا مقامات ترکیه از این هشدار نگران نیستند. یک مقام بلندپایه دولت آمریکا به مجله فارین پالیسی گفته مقامات ترکیه به سفارت آمریکا اطلاع داده‌اند که عملیات ظرف یک روز آغاز خواهد شد. دو مقام کردی نیز این خبر را تایید کردند. از سوی دیگر، صبح چهارشنبه ترکیه نیز اعلام کرد این عملیات به زودی آغاز می‌شود. فخرالدین آلتون، رئیس دفتر ارتباطات در کاخ ریاست‌جمهوری ترکیه، در توئیتی، نوشت: «ارتش ترکیه، به همراه ارتش آزاد سوریه (معارضان سوری) به زودی از مرز ترکیه و سوریه عبور خواهد کرد. افراد مسلح یگان‌های مدافع خلق دو گزینه دارند: آن‌ها می‌توانند جدا بشوند یا اینکه ما آن‌ها را از اخلال در تلاش‌های ضدداعشی‌مان منع خواهیم کرد.»
تبعات و چالش‌های عملیات احتمالی ترکیه در سوریه
ترکیه عملیات خود را مبارزه با داعش می‌داند. اما بسیاری بر این باور هستند که هدف اصلی عملیات، نابود کردن احزاب مسلح کردی در شمال شرق سوریه است. مقامات ترکیه هم این هدف را پنهان نمی‌کنند. هدف دیگر ترکیه که از دیدگاه برخی ناظران با هدف نخست ارتباط دارد، اسکان دادن تعداد زیادی از آورگان سوری مقیم ترکیه در مناطق شمال و شمال شرق سوریه است.
اما ممکن است ترکیه در تحقق این اهداف با مشکلات کم سابقه‌ای روبرو شود. برای فهم پیچیدگی‌ها و تبعات عملیات جدید ترکیه، باید به دو عملیات این کشور، یعنی شاخه زیتون و سپر فرات، رجوع کرد. از سال 2016 تاکنون، ترکیه حداقل دوبار در خاک سوریه عملیات نظامی انجام داد. نخستین عملیات با نام عملیات سپر فرات در آگوست 2016 شروع شد و در آن ترکیه مناطق جرابلس، الباب و اعزاز را تصرف کرد. عملیات دوم، با نام عملیات شاخه زیتون در ژانویه 2018 در منطقه عفرین آغاز شد. مهمترین درگیری‌ها در این عملیات، حدودا دو ماه طول کشید و در آن شهر عفرین به تصرف نیرو‌های ترکیه درآمد.
عملیات جدید ترکیه این بار هم از نظر مساحت و هم از نظر اهداف متفاوت است. محافل رسانه‌ای ترکیه می‌گویند میدان عملیات جدید ترکیه حدود 460 کیلومتر امتداد و بین 30 تا 40 کیلومتر عمق دارد. به عبارت دیگر، عملیات جدید از غرب رود فرات تا مرز سوریه و عراق را پوشش می‌دهد. این مساحت، بسیار گسترده‌تر از دو عملیات سابق ترکیه در خاک سوریه است. از این رو، چالش‌های ترکیه در این عملیات نیز بیشتر خواهد بود. یکی از این چالش‌ها، مقاومت مسلحانه احزاب کردی در برابر پیشروی ارتش ترکیه و احتمال کشیده شدن درگیری به خاک ترکیه است.
کرد‌های سوریه هشدار داده‌اند که حمله ترکیه، به یک «جنگ تمام عیار» منجر خواهد شد. مظلوم کوبانی، فرمانده نیرو‌های دمکراتیک سوریه، در توئیتی نوشت: «مناطق مرزی شمال شرق سوریه در آستانه یک فاجعه انسانی محتمل است. این حمله، خون هزاران غیرنظامی بی گناه را خواهد ریخت.»
علاوه بر این، گزارش‌های رسانه‌ای حاکی از این است که شبه‌نطامیان کرد برای مقابله با حمله ترکیه بسیج عمومی اعلام کرده و تعداد زیادی از نیرو‌های خود را به مرز با ترکیه اعزام کرده‌اند. این نیروها، در چند سال گذشته، آموزش و تسلیحات آمریکایی قابل توجهی دریافت کردند. از این رو، این احتمال وجود دارد که در صورت حمله ترکیه به مناطق شبه‌نظامیان کرد، آن‌ها شهر‌های مرزی ترکیه را هم هدف قرار دهند. ترکیه نیز ممکن است مجبور شود برخی شهر‌های مرزی خود را تخلیه کند. این امر در عملیات شاخه زیتون و جنگ عفرین اتفاق افتاد. در جنگ عفرین، شبه‌نظامیان کرد سوری، شهر‌های ریحانیه، هاتای، کیلیس و هاسای ترکیه را با موشک‌های کاتیوشا هدف قرار دادند. ترکیه مجبور شد برخی شهر‌ها را تخلیه کند.
برخی کارشناسان نظامی بر این باور هستند که ترکیه می‌تواند به آسانی، کیلومتر‌ها در شمال شرق سوریه پیشروی کند، اما حفظ و تامین امنیت مناطق متصرفه دشوار خواهد بود. شبه‌نظامیان کرد، تسلیحات قابل توجهی از آمریکا دریافت کرده بودند و در جنگ با داعش مهارت‌های نظامی آن‌ها تقویت شده است. گذشته از این، نیروی هوایی ترکیه در مناطق عملیات، محدودیت‌هایی خواهد داشت. چرا که این مناطق، بخشی از حوزه فعالیت ائتلاف بین المللی ضد داعش است. از این رو، نیرو‌های زمینی ترکیه ممکن است نتوانند از پوشش هوایی مطلوب استفاده کنند.
اما فارغ از توانمندی‌ها و تسلیحات دو طرف منازعه، عامل سومی نیز وجود دارد که ممکن است معادلات را به هم بزند و آن داعش است. ترامپ گفته ترکیه مسئولیت نگهداری از زندانیان داعشی در شمال شرق سوریه را به عهده خواهد گرفت. ولی مشکل این است که این زندانیان در حال حاضر در اختیار شبه نظامیان کرد هستند. با توجه به اینکه کرد‌ها در حال حاضر معتقدند که آمریکا به آن‌ها از پشت خنجر زده است، احتمالا در اقدامی تلافی‌جویانه، زندانیان داعشی را آزاد کنند. چنین اقدامی می‌تواند ترکیه را با چالش جدیدی مواجه کند. از هم اکنون، گزارش‌هایی درباره آزاد کردن داعشی‌های زندانی منتشر شده است. روزنامه نیویورک تایمز در گزارشی مدعی شد شبه نظامیان کرد، آزاد کردن سه هزار داعشی زندانی را بررسی می‌کنند.
اقدام می‌تواند نشانه‌ای از فاصله گرفتن کرد‌ها از آمریکا باشد. با خروج آمریکا از برخی مناطق کردها، این مناطق در برابر حمله ارتش ترکیه بی دفاع شده‌اند. از این رو، ظاهرا کرد‌ها به دنبال یک حامی جدید هستند. روزنامه الاخبار لبنان می‌گوید با وساطت ایران کانال‌های گفتگو میان کرد‌های سوریه و دولت این کشور فعال شده است. به گفته این روزنامه، شنبه گذشته، با حضور «واسطه‌های ایرانی»، دیدار «مهمی» میان مقامات سوریه و نمایندگان نیرو‌های دمکراتیک سوریه و یگان‌های مدافع خلق در حلب اتفاق افتاد.
افزون بر چالش داعش، ترکیه با یک چالش داخلی هم مواجه است. میلیون‌ها شهروند ترکیه، کرد هستند. آغاز عملیات ترکیه علیه کرد‌های سوریه، ممکن است کرد‌های ترکیه را خشمگین و موجی از ناامنی و ناآرامی ایجاد کند. البته گزارش‌های رسانه‌ای حاکی از آن است که همزمان با آغاز عملیات ترکیه در خاک سوریه، حضور نیرو‌های امنیتی در شهر‌های کردنشین ترکیه افزایش یافته است.
به هر حال، این بار ترکیه قصد دارد یک نگرانی طولانی مدت را به شکل نظامی برطرف کند. ترامپ هم به رغم مخالفت نهاد‌های حاکمیتی آمریکا، به آن چراغ سبز نشان داده است. اما به دلیل تعارض و تضاد منافع قدرت‌های منطقه‌ای و بین المللی در خاورمیانه، راه حل‌های نظامی در این منطقه ملتهب معمولا کارساز نیست. از این رو، باید دید آیا عملیات جدید ترکیه اهداف مورد نظر سیاست‌سازان این کشور را محقق می‌کند یا اینکه سوریه به باتلاقی برای ترکیه تبدیل خواهد شد.