بزرگنمايي:

راه ترقی - فارس / متن پیش رو در فارس منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
دهه‌هاست که گفته می‌شود ترکیه میزبان تعداد زیادی کلاهک اتمی آمریکاست. با بالا گرفتن تنش میان واشنگتن و آنکارا، این کلاهک‌ها به موضوعی جنجالی در آمریکا تبدیل شده است.
مهدی پورصفا| چهارشنبه هفته گذشته زمانی که رسانه‌ها خبر بازگشت هواپیمای بویینگ حامل متخصصان اتمی آمریکا آن هم درست بر فراز دریای اژه و زمانی که عازم پایگاه هوایی اینجرلیک ترکیه بود را منتشر کردند، خوش‌بین‌ترین تحلیگران هم نمی‌توانستند این احتمال را رد کنند که دولت اردوغان در پی به گروگان گرفتن ذخایر اتمی ناتو در این کشور است.
تعداد دقیق تسلیحات اتمی مستقر در ترکیه روشن نیست، اما رسانه‌ها تخمین می‌زنند که بین 40 تا 50 سلاح هسته‌ای تاکتیکی در پناهگاه‌های زیر زمینی پایگاه اینجرلیک ترکیه انباشته شده باشد.
تسلیحاتی که در پی آغاز عملیات چشمه صلح و اختلاف بین ترکیه و غرب به عاملی بالقوه برای ایجاد شکاف در جبهه جنوبی ناتو تبدیل شده است.
سلاح‌های اتمی آمریکا در اروپا و ترکیه چه می‌کند؟
استقرار این تسلیحات بخشی از برنامه دراز مدت اشتراک تسلیحات هسته‌ای در ناتو است که قدمتی نزدیک به 60 سال دارد.
محور اصلی این برنامه در ناتو زرادخانه هسته‌ای ایالات متحده آمریکا به عنوان قدرتمندترین عضو پیمان ناتو بود که مهم‌ترین عامل بازدارنده در مقابل توان هسته‌ای و نظامی اتحاد جماهیر شوروی در سال‌های جنگ سرد محسوب می‌شد.
تا قبل از توسعه موشک‌های بالستیک حامل کلاهک‌های اتمی، بمب‌های اتمی هواپرتاب مهم‌ترین سلاح هسته‌ای محسوب می‌شدند. این مسئله استقرار بمب‌های اتمی در نزدیکی خط نبرد احتمالی در اروپا را توجیه می‌کرد. از همین رو آمریکا در سپتامبر سال 1954 اولین بمب هسته‌ای هوا پرتاب را در بریتانیا مستقر کرد.
مهم‌ترین هدف آمریکا از این اقدام علاوه بر فراهم آوردن نیرویی بازدارنده در مقابل اتحاد جماهیر شوروی، بازداشتن سایر کشورهای اروپایی از دنبال کردن برنامه هسته‌ای مستقل بود. اگرچه این اقدام با پافشاری «شارل دو گل» در خصوص استقلال اتمی فرانسه در مورد این کشور ناکام ماند، اما دلگرمی قابل توجهی برای سایر متحدان هسته‌ای این کشور فراهم کرد.
علاوه بر بمب‌های پرتاب آزاد، آمریکا در دو دوره مشخص اقدام به استقرار موشک‌های هسته‌ای در کشورهای اروپایی و ترکیه کرد. دوره اول با استقرار موشک‌های بالستیک میان‌برد ژوپیتر در ترکیه، آلمان غربی و ایتالیا در قالب طرح «نورستاد» ژنرال آمریکایی بود، که با توافق خورشچف و کندی در پایان بحران اتمی آمریکا برچیده شدند.
در دوره دوم زمانی که موشک‌های اس.اس-20 شوروی با امکان حمل سه کلاهک در اروپای شرقی مستقر شدند، ناتو نیز موشک‌های میان برد پرشینگ-2 و تاماهاوک را در آلمان غربی و بریتانیا مستقر کرد.
از سال 1954 تا 1971 تعداد بمب‌های هسته‌ای هواپرتاب آمریکا در کشورهای اروپایی به صورت مرتب افزایش یافت به گونه‌ای که تعداد این سلاح‌ها به 7300 عدد و 24 سیستم تسلیحاتی گوناگون افزایش یافت.
در دهه 70 با از رده خارج شدن برخی تسلیحات هسته‌ای این تعداد به 6000 سلاح هسته‌ای و در دهه 80 به 4000 سلاح هسته‌ای کاهش یافت. با پایان جنگ سرد و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی جورج بوش رییس جمهور وقت آمریکا در 27 سپتامبر 1991 فرمان جمع آوری تمام سلاح‌های زمین‌پایه هسته‌ای را صادر کرد.
در آن زمان چیزی نزدیک به 1400 سلاح هسته‌ای در اروپا مستقر بود که در دهه 90 به 700 سلاح هسته‌ای کاهش یافت و در نهایت بیل کلینتون دستور حفظ 480 سلاح هسته‌ای را در اروپا صادر کرد. در طول سال‌های اخیر نیز بارها شایعاتی از کاهش مجدد تسلیحات هسته‌ای منتشر شده است.
بر اساس سندی که اخیراً از سوی سه سناتور آمریکایی خطاب به کمیته امنیت و دفاع مجمع پارلمانی اروپا نگاشته شده هم اکنون نزدیک به 150 سلاح هسته‌ای در پایگاه‌های کلاین بروگل در بلژیک، پایگاه بوشل در آلمان، پایگاه‌های آویانو و گدی توره در ایتالیا، پایگاه هوایی ولکل در هلند و پایگاه اینجرلیک انباشته شده است.
عمده تسلیحات فوق تحت نظر اسکاداران 701 نیروی هوایی آمریکا قرار دارد و کشورهای مربوطه با مجوز مقر فرماندهی ناتو می‌توانند در صورت حمله به یکی از اعضا اقدام به استفاده از این بمب‌ها کنند. البته در نهایت این تسلیحات باید توسط هواپیماهای آمریکایی پرتاب شود.
در کنار این، روشن نیست که سطح آمادگی این بمب‌ها در چه اندازه است و آیا راه‌اندازی آن‌ها منوط به حضور متخصصان آمریکایی است یا نه؟

پایگاه اینجرلیک، قطب اتمی ناتو در ترکیه
ترکیه از مدت‌ها پیش به عنوان یکی از اعضای ناتو از مهم‌ترین متحدان آمریکا محسوب می‌شده است. پایگاه هوایی اینجرلیک مهم‌ترین مقر هوایی ناتو و آمریکا در جبهه جنوبی این پیمان محسوب می‌شود. همچنین این کشور محل استقرار بخشی از سیستم راداری ضد موشکی آمریکا است که در استان آدنا مستقر شده است.
علاوه بر این، بخشی از موشک‌های پاتریوت متعلق به اعضای ناتو به عنوان جزئی از سامانه یکپارچه پدافندی این پیمان در ترکیه مستقر شده است. در کنار این، ترکیه به علت نزدیکی به مرزهای روسیه محل استقرار بخشی از پایگاه شنود و نظارت الکترونیکی سازمان امنیت ملی آمریکا و آژانس اطلاعات مرکزی این کشور محسوب می‌شود.
استقرار سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی ناتو در اینجرلیک علاوه بر این که یک مانع بازدارنده در مقابل روسیه محسوب می‌شد، پیامی غیر مستقیم به ایران نیز نیز محسوب می‌شود. کشوری که مدت‌ها از سوی کشورهای غربی به تلاش برای ساخت تسلیحات اتمی متهم بوده است.
طبق گزارش «نیویورک تایمز» استقرار این سلاح‌ها در نزدیکی ایران پیغامی غیر رسمی به تهران محسوب می‌شد تا بداند که یک سلاح اتمی آماده در کنار مرزهای غربی خود آماده دارد.
البته این نکته قابل ذکر است که اعضای ناتو و کشور اروپایی هیچ‌گاه در مقابل دستیابی رژیم صهیونیستی به سلاح‌های اتمی واکنشی نشان ندادند. سلاح‌هایی که اغلب بر روی موشک‌های بالستیک جریکو در پایگاه هوایی پالماخیم و همچنین در زیر کوه هرمون مستقر شده و می‌تواند تمام خاورمیانه را به صورت مستقیم مورد هدف قرار دهد.
چه نوع سلاح اتمی در ترکیه انبار شده است؟
سلاح‌های اتمی مستقر در ترکیه از مدل بمب‌های اتمی مدل B61 است که می‌تواند از هواپیماهای اف-16 پرتاب شود.
این بمب اتمی و سلف آن بمب اتمی مدل B57 بخشی از برنامه پنتاگون برای تنوع بخشی به سلاح‌های هسته‌ای در جنگ سرد بود. این سلاح‌ها که از هواپیما پرتاب می‌شدند، در خط دوم تهاجم هسته‌ای پس از موشک‌های بالستیک قاره‌پیما و میان‌برد قرار دارند و پس از آن معمولاً موشک کروز میان‌برد و کوتاه‌برد قرار دارند.
توسعه بمب اتمی B61 از سال 1963 و و در آزمایشگاه ملی لوس آلاموس برای جایگزینی بمب هسته‌ای B57 آغاز شد. هدف از تولید این بمب علاوه بر قابلیت حمل آن توسط جنگنده‌ها، امکان تنظیم توان آن بود.
پس از خاتمه مراحل طراحی و آزمایش، تولید آن به صورت انبوه از سال 1968 آغاز شد و به صورت گسترده بر روی بمب‌افکن B52 و همچنین جنگنده‌های اف 4 فانتوم، اف 15 ایگل و اف 16 نصب شد. جنگنده‌های اروپایی تورنادو نیز از قابلیت حمل این سلاح برخوردار بودند.
هم‌اکنون نیز از 900 فروند جنگنده اف-16 ترکیه‌ای که در خدمت نیروی هوایی ایالات متحده است نزدیک به 450 فروند قابلیت حمل این بمب را در اختیار دارند.
توان انفجاری این مدل از بمب‌های اتمی به صورت دستی قابل تنظیم است و می‌تواند از 0.5 کیلوتن تا 330 کیلوتن قابل تنظیم باشد. این امکان برای فرماندهان این مزیت را فراهم می‌کند تا امکان نابودی اهداف مختلف را با استفاده از این بمب داشته باشند.
هم اکنون چیزی نزدیک به 2500 عدد از بمب‌های B61 در زرادخانه هسته‌ای آمریکا موجود است که البته بخش زیادی از آن در قالب ذخیره بوده و قابل استفاده فوری نیست. نیروی هوایی آمریکا در برنامه برای مدرن کردن زرادخانه اتمی خود در صدد است تا بمب‌های فوق را برای استفاده در آینده بهینه‌سازی کند. پیش‌بینی می‌شود که این برنامه هزینه‌ای بالغ بر 11 میلیارد دلار داشته باشد.
بر اساس این برنامه بمب‌های فعال موجود برای استفاده در جنگنده‌های اف-35 بهینه‌سازی خواهند شد. این بهینه‌سازی شامل نصب نرم افزارهای جدید کنترلی و همسان شده با سیستم‌های هدایتی جدید و افزایش دقت سلاح است.
طبق راهبرد جدید هسته‌ای آمریکا سلاح هسته‌ای با توان کمتر باید امکان نابودی دقیق‌تر اهداف خود را داشته باشند. این نوسازی امکان استفاده از ذخایر موجود برای جنگنده اف-35 که ستون فقرات نیروی‌های هوایی آینده ناتو خواهند بود را فراهم خواهد آورد.
اولین نمونه از نسل جدید این بمب‌ها در سال 2017 و در صحرای نوادا آزمایش شد.
نقشه اردوغان برای بمب‌های B61 چیست؟
سئوال اصلی در این میان این است آیا واقعاً دستیابی به سلاح‌های اتمی در دستورکار ترکیه قرار دارد و یا نه؟
در تمام طول جنگ سرد ترکیه از سیاست اشتراک هسته‌ای ناتو پیروی کرده است. علاوه بر این، ترکیه در سال 1980 پیمان ان‌پی‌تی را در مجلس خود به تصویب رسانده و همچنین در سال 1996 پیمان جامع منع آزمایش سلاح‌های اتمی را به امضا رسانده است. همچنین در سال 2000 ترکیه به صورت رسمی به پروتکل الحاقی پیوسته است. به این ترتیب گام نهادن در مسیر دستیابی به سلاح‌های اتمی می‌تواند تبعات سنگینی برای ترکیه داشته باشد. از سوی دیگر ترکیه به صورت تاریخی در مسیر دستیابی به تکنولوژی اتمی با تردید و اکراه حرکت کرده است. حتی در دهه 90 و زمانی که ترکیه و آرژانتین برای ساخت یک رآکتور اتمی به توافق رسیده بودند، دولت دمیرل به صورت یکجانبه این توافق را باطل کرد. البته هم اکنون ترکیه برای ساخت یک نیروگاه اتمی دست به دامن روسیه شده تا اولین راکتور این کشور در منطقه مرسین احداث کند.
اردوغان شاید از این جهت روسیه را برای ساخت این رآکتور انتخاب کرده که پوتین همانند آمریکا شروط دردسرسازی مثل امضای توافقنامه 123 برای ممنوعیت غنی‌سازی را جلوی پای ترکیه نخواهد گذاشت.
این که ترکیه بخواد برای دستیابی به سلاح‌های اتمی به توقیف بمب‌های اتمی B61 در پایگاه اینجرلیک ترکیه اقدام کند، دور از انتظار به نظر می‌رسد. اول آن که جنگنده‌های ترکیه قابلیت حمل این سلاح را در اختیار ندارند و دوم آنکه به احتمال زیاد چاشنی‌ها لازم برای انفجار این بمب‌ها تنها توسط متخصصان آمریکایی و در شرایط اضطراری نصب خواهد شد.
با این حال اردوغان می‌داند که اگر هم این بمب‌ها نتواند ترکیه را هسته‌ای کند، دستکم ابزار خوبی برای تحت فشار قراردادن آمریکاست. از سوی دیگر خروج این بمب‌ها از ترکیه منجر به خروج این کشور از چتر اتمی آمریکا و به احتمال زیاد افزایش فشار روسیه در شرایط حساس خواهد شد.
ترکیه اگرچه فاصله خود را با واشنگتن بیشتر کرده اما به دنبال قرار دادن تمام تخم مرغ‌های خود در سبد پوتین نیست و حفظ ذخایر هسته‌ای ناتو در اینجرلیک همچنان این توازن را برای اردوغان حفظ خواهد کرد.