بزرگنمايي:

راه ترقی - اعتماد / متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
نیلوفر رسولی/ «ترتیبی دهید همه قضاتی که قرار صادر می‌کنند، هفته‌ای یک‌بار، ماهی یک‌بار به زندان بروند و دوری در آن بزنند. ترتیبی دهید آقایان قضاتی که به نحوی افراد را به زندان می‌فرستند، به زندان بروند و شرایط زندان را ببینند.» سیدابراهیم رییسی، رییس قوه قضاییه روز پنجشنبه 15 آبان در همایش سراسری دادستان‌های کشور این سخن را خطاب به قضاتی گفت که در صدور حکم حبس متهمان صبوری چندانی به خرج نمی‌دهند، در حالی که «حضور در زندان عوارض دارد، ولو یک یا دو ساعت» و متضرر این عوارض فقط متهم نیست، بلکه خانواده این شخص نیز می‌تواند آسیب‌ها و فشارهای زیادی را تحمل کند. حضور قضات در زندان‌ها و مواجهه مستقیم با وضعیت زندگی آنها می‌تواند در دوراهی صدور حکم حبس یا مجازات نقدی، امضای قضات را بر گزینه‌ای جز حبس بلغزاند. همان‌طور که اگر دادیارها و بازپرس‌ها و قضات در امور فرهنگ و رسانه خود یک ماه پشت میزهای تحریریه روزنامه یا مجله‌ای بنشینند و از دشواری‌های انعقاد کلام مکتوب آگاه شوند، شاید به این آسانی زیر هر کلمه‌ای خط قرمز نکشند، به نظر می‌رسد توصیه بجا و سنجیده حجت‌الاسلام رییسی هم بتواند به همین منوال در کاهش تعداد زندانیان موثر باشد. سخنان رییس قوه قضایی از این نظر حائز اهمیت است که حسین پورمند، مدیرکل قضایی و اجرایی احکام سازمان زندان‌های کشور در اردیبهشت سال جاری تعداد زندانیان کشور را 189 هزار و 500 نفر اعلام کرد که از این میان 47.24درصد زندانیان برای اولین‌بار وارد زندان شده‌اند. از آمار قابل‌توجه در سخنان پورمند می‌توان به ظرفیت اشغال‌شده زندان‌های ایران اشاره کرد که این رقم 127.8درصد است، یعنی سرانه فیزیکی هر زندانی در زندان‌های ایران فقط 14مترمربع است.
برای بررسی چگونگی تحقق این توصیه و ابعاد آن، «اعتماد» با 7 وکیل پایه یک دادگستری، قاضی دادگاه و استاد دانشگاه گفت‌وگو کرد که 6 اظهارنظر در این صفحه و صحبت عبدالصمد خرمشاهی، حقوقدان و وکیل قوه قضاییه در صفحه اول منتشر شده است. با اینکه این 7 ‌نفر یکصدا با مثبت‌ بودن توصیه ریاست قوه قضایی موافقند، با این حال اصلاح قانون، اصلاح زیرساخت‌های جامعه و حبس‌زدایی از قوانین جزو الزاماتی مطرح شد که در کنار این توصیه می‌تواند به کاهش تعداد زندانیان منجر شود، زیرا تا زمانی که حبس جایگاه استواری در بندهای قانون ما دارد، قضات در شرایط محدودی می‌توانند جزای نقدی را به حبس ببخشند. با این حال بازدید از زندان‌ها اگر به روال و نظم درآید، می‌تواند در همین شرایط محدود هم از بروز «عوارض» جلوگیری کند.
هدف غایی مجازات
محمدرضا وکیلیان/ توصیه بازدید از زندان‌ها یک گام مثبت است برای کاهش جمعیت زندان‌ها مشروط به اینکه این بازدیدها برنامه‌ریزی شده باشند و قضات بتوانند گروه‌گروه از زندان‌ها بازدید کنند و زمانی را کنار زندانیان بگذرانند، گزارشی از نیازها، محدودیت‌ها، تغذیه و شرایط نگهداری زندانیان تهییه کنند و به مقامات عالی دادگستری و قوه قضاییه ارایه دهند. این اقدام خوب است اما کافی نیست زیرا شرایط موجود در زندان‌ها لزوما همگی به تصمیمات قضایی بستگی ندارد. اگر بحث حبس‌زدایی است، مجلس باید پا پیش بگذارد، اگر بحث بهداشت زندان‌هاست، مسوولان بهداشت کشور باید به این موضوع نظر کنند. درست است که زندانیان از جامعه جدا شده‌اند اما این افراد از جامعه هستند و بعد از تحمل مدت حبس خود به جامعه بازخواهند گشت و ممکن است با توجه به تجربیاتی که در زندان از سر می‌گذرانند برای خود و جامعه خطرآفرین باشند. زندانیان در دست مقامات قضایی امانت هستند و باید دید چه امکانات ورزشی برای آنها تدارک دیده‌ایم و وضعیت خوراک، پوشاک و نظافت آنها در چه سطحی است. اگر ما دنبال هدف غایی مجازات باشیم باید بتوانیم فردی را از زندان خارج کنیم که متنبه شده و برای جامعه مفید هم باشد که این اقدام نیاز به کنار هم گذاشتن قطعات مختلف پازل دارد. البته توصیه آقای رییسی هم قطعا بی‌اثر نخواهد بود. برای مثال زمانی که متهم به دادسرا مراجعه می‌کند به جای صدور قرارهایی که منجر به بازداشت متهم شود، می‌توان قراری صادر کرد که متهم در دسترس مقامات قضایی باشد نه اینکه به زندان برود. قاضی‌ها باید در مرحله صدور حکم بدانند که هدف غایی مجازات چیست. مجازات خود هدف غایی و فلسفه حقوق و خواست نهایی حقوقی و قضایی نیست بلکه هدف، بهبود و ارتقای شخصیت مجرمان و متنبه کردن آنهاست. قاضی در چارچوب قانون اختیارات فراوانی دارد و می‌تواند از این اختیار استفاده کرده و مجازات‌های جایگزین را در حد امکان به جای حبس صادر کند.
*وکیل دادگستری و قاضی دیوان عالی کشور
نتیجه مطلوب روانی
امیرحسین آبادی/ توصیه آقای رییسی توصیه خوبی است و اگر به‌طور معمول قضات محترم به زندان‌ها سر بزنند، می‌توانند هم وضعیت زندان‌ها را بررسی کنند، هم از نزدیک با مشکلات زندانی‌ها آشنا شوند و علاوه بر این، با متهمانی که پیش قضات پرونده داشته‌اند از نزدیک دیدار کنند که این کار از لحاظ روانی نتیجه‌ای مطلوب می‌تواند داشته باشد. البته این توصیه پیش از این نیز به قضات شده است، حتی به دانشجویان حقوق هم توصیه می‌شود که از زندان‌ها بازدید داشته باشند و از نزدیک با وضعیت زندان آشنا شوند اما این توصیه هر هفته عملی نخواهد بود. این توصیه می‌تواند منجر به این امر شود که قاضی‌ها حتی‌الامکان قرار بازداشت و حکم حبس ندهند و از این منظر توصیه خوبی است. البته این صحبت در عمل باید با هماهنگی با زندان‌ها و رییس‌ آنها صورت بگیرد تا نظم و ترتیب زندان را به هم نزند و قضاتی که کار کیفری می‌کنند و با مجرم و متهم سر و کار دارند به زندان‌ها سر بزنند و بازدید داشته باشند. از طرفی این توصیه باید به مرحله عمل برسد و فقط توصیه‌ای نمادین نباشد و به درستی هم اجرا شود. لذا من موافقم که قضات از زندان‌ها بازدید کنند. پیش از این توصیه به‌طور مرتب اجرا نمی‌شد، اما قضات خود به زندان می‌رفتند و برخی حتی با مجرمان پرونده دیدار و به درد و دل و مشکلات آنها گوش می‌کردند. در مجموع توصیه خوبی است به شرط اینکه توصیه‌ای جدی باشد و به مرحله عمل برسد.
*استاد دانشگاه، وکیل دادگستری و عضو کانون وکلای مرکز
اصلاح زیرساخت‌های جامعه
لیلا حقیقت‌خواه/ بخش‌نامه‌های بازدید از زندان زمان ریاست آقایان شاهرودی و لاریجانی هم صادر می‌شد و در این زمان هم این مساله مطرح بود که قضات کمتر حکم به حبس بدهند. دلیل آن هم آماده‌نبودن زیرساخت‌های زندان‌های ما بود. صحبت هم این بود که در یک سلول 20 نفری، 40 نفر زندانی هستند و از طرفی دیگر هر زندانی روزانه 40 الی 50 هزار تومان برای دولت هزینه دارد. به نظرم این تصمیم تا حدی می‌تواند به منظور کاهش هزینه‌های دولت هم باشد. البته قانون باید مجازات جایگزین پیش‌بینی کند زیرا قاضی تا جایی امکان صدور حکم بدل از حبس دارد و در مواقعی طبق قانون چاره‌ای جز دادن حکم حبس ندارد. این بخشنامه‌ها می‌تواند تلنگری به قضات باشد که شلاق، جزای نقدی یا خدمات اجتماعی را جایگزین حبس کنند. اما حبس مجازاتی است که برای همه یکسان اعمال می‌شود و از لحاظ برابری مجازات خوبی است. اما از طرف دیگر زیرساخت‌های زندان‌های ما وضعیت خوبی ندارند و تعداد زندانی‌های ما هم بسیار زیاد هستند. البته آثار سوء زندان در بیشتر موارد متوجه قشر متوسط به پایین است زیرا قشر بالای اقتصادی در زندان‌ هم می‌تواند خدمات بخرد. اینکه قاضی به زندان برود و روزگار سیاه زندانیان را ببیند باعث کاهش جرم و جنایت نمی‌شود. پیش از این تصمیم‌ها باید زیرساخت‌های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی را بهبود داد. این شاخصه‌ها اگر بالا برود، میزان جرم و جنایت هم در جامعه کاهش پیدا می‌کند. اگر زیرساخت جامعه درست شود خود به خود میزان جرم و جنایت پایین می‌آید. البته در هر جامعه به نسبت جمعیت میزانی از جرم و جنایت وجود دارد و در این بحثی نیست، اما این وضعیت در ایران بغرنج است. حدود دو سال پیش بود که آقای لاریجانی گفتند حدود 16 میلیون ورودی پرونده در دادگستری داریم که البته این آمار سفید است که در قیاس با جمعیت یک میلیاردی هند فاجعه است. به نظرم توجه به زیرساخت‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و بهبود آنها به مراتب تاثیر بیشتری خواهد گذاشت.
*وکیل پایه یک دادگستری عضو کانون وکلای مرکز
حبس‌زدایی از قوانین
شهناز سجادی/ قاضی‌ها حکم را در چارچوب قانون صادر می‌کنند. اگر مجازات جرم فردی طبق قانون زندان باشد، قضات نمی‌توانند حکم دیگری بدهند، مگر اینکه در حکمی قاضی این اختیار را داشته باشد که بین جزای نقدی یا زندان حکم دهد. در این صورت قانون این اجازه را به قاضی می‌دهد که طبق شخصیت و موقعیت مجرم و انگیزه او از ارتکاب جرم، حکم به زندان یا به جزای نقدی بدهد. در چنین مواقعی است که قاضی اگر به مسائل و عواقب زندان توجه نکند، حکم به زندان می‌دهد. البته قضات تجدید‌نظر با توجه به موقعیت و شرایط ارتکاب جرم ممکن است جزای نقدی را جایگزین حبس کنند، اما در سایر موارد قاضی اختیاری ندارد که مجازات در قانون را تغییر دهد. مثلا وقتی حکم کلاهبرداری در قانون زندان است، قاضی نمی‌تواند حکم دیگری بدهد، البته فرمایش ایشان زمانی مصداق دارد که قاضی بین شلاق و حبس، حکم به حبس دهد که در این صورت می‌توان گفت شاید بازدید قضات از زندان تاثیرگذار باشد. قضات مکلف هستند که رای مستند و مستدل به مواد قانونی بدهند و زمانی می‌توانیم این نظر را بدهیم که در قانون اصلاحاتی انجام شود و از قوانین جزایی خود حبس‌زدایی کنیم یعنی به جای حبس احکام جانشین انتخاب کنیم، مثل جزای نقدی. احکام جایگزین باید وارد قانون شوند و نمی‌شود آنها را به عهده قاضی و به دوش او واگذار کرد، به نظرم نظر آقای رییسی نیازمند بازنگری در قوانین کشور است تا بتوان از آنها حبس‌زدایی کرد.
*وکیل پایه یک دادگستری و عضو کانون وکلای مرکز
اول؛ اصلاح قانون
محمدرضا گیوکی/ بازدید از زندان‌ها در سنوات گذشته هم وجود داشت. ما هم در مسند قضاوت به زندان‌ها سر می‌زدیم و سرکشی می‌کردیم و امید است این امر در دوران ریاست آقای رییسی مدون و منظم‌تر شود و توصیه ایشان می‌تواند راهکار خوبی باشد. اما سوال اینجاست که آیا بازدید از زندان‌ در کاهش آمار زندانی‌ها تاثیر دارد یا خیر؟ نمی‌گویم اصلا تاثیری ندارد، اما نظرم این است که تاثیر این کار اندک است، زیرا برای هر بزه و هر جرمی مجازات حبس در نظر گرفته‌ایم. در این صورت دست و بال قاضی بسته است و قاضی چاره‌ای‌ ندارد جز اینکه مجازات حبس دهد. بنابراین لازم است اقدامی زیربنایی صورت بگیرد. رجوع به قانون نشان می‌دهد که هر اتفاقی می‌تواند مجازات حبس را در نتیجه داشته باشد، حتی اگر کسی نخل خرما را قطع کند، مجازاتش زندان است. نوع مجازات باید در قانون متغیر شود و در این صورت، قاضی‌ نمی‌تواند بدون دلیل مجازات حبس بدهد. ما به زندان‌ها رفته‌ایم و ‌می‌دانیم که زندان‌های ما امکانات کافی ندارند. شخصا به زندان اوین رفته‌ام و در این بازدید رییس زندان به من گفته است که زندانیان کتابی کنار هم می‌خوابند. وضعیت زندان‌های ما بسیار به هم ریخته است و قانون باید اصلاح شود تا مجازات حبس تقلیل پیدا کند. نمی‌شود برای هر جرمی مجازات حبس در نظر گرفت و بعد گفت چرا زندان‌های ما متراکم است. در واقع علت اصلی تراکم زندان‌ها نوع قانون ماست بارها زندان را دیده‌ایم و از تراکم آن اطلاع داریم. بنابراین به نظرم قانون باید اصلاح شود و دیدن زندان مشکلی را حل نمی‌کند.
*قاضی بازنشسته و وکیل پایه یک دادگستری
بازدید از زندان و تغییر حکم
بهشید ارفع‌نیا/ بازدید قضات از زندان منجر به تغییر حکم از حبس به سایر مجازات‌ها می‌شود و این امر را بارها مشاهده کرده‌ایم و این توصیه از این منظر توصیه خوبی است. برای مثال در مواردی چون نفقه و مهریه، مدت زمانی برای تهیه وثیقه و سند لازم است و در این فاصله جوانان راهی زندان می‌شوند. جوانانی که سابقه کیفری ندارند، نه مرتکب قتل شده‌اند و نه کلاهبرداری کرده‌اند اما مجبورند مدتی را هم‌نشین مجرمان سابقه‌دار شوند.
مشاهده وضعیت یک انسان در زندان می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد البته اگر وجدان داشته و به فکر جامعه باشیم و به همین دلیل اگر این توصیه عملی شود، می‌تواند راه خوبی را تعریف کند. البته در حال حاضر باب شده که قضات احکام جایگزین بدهند. صحبت آقای رییسی هم متوجه مهلت‌دادن به متهم است تا متهم بتواند سند و وثیقه‌ای فراهم کند. این توصیه را می‌توان با عناوین مختلفی عملی کرد تا قضات به طور منظم بتوانند از نزدیک با وضعیت زندانی‌ها مواجه شوند. از این مهم‌تر پیگیری این توصیه است تا اعتماد مردم سلب نشود. این بازدیدها منجر می‌شود که قضات در خاطر داشته باشند با زندانی ‌شدن فرد مساله‌ای تغییر نمی‌کند بلکه باید به جنبه‌های دیگری از مسائل هم پرداخت.
*وکیل پایه یک دادگستری عضو کانون وکلای مرکز