بزرگنمايي:

راه ترقی - اعتماد / متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
سارا معصومی| جمعه 15 آذر ماه هیات‌های کارشناسی ایران و بازماندگان در توافق هسته‌ای(فرانسه، آلمان، بریتانیا، روسیه و چین) در وین در قالب کمیسیون مشترک برجام دیدار خواهند کرد؛ دیداری که از هم‌اکنون می‌توان عنوان «جدال سخت» را به آن داد. اروپایی‌ها با ملغمه‌ای از تهدید به استفاده از مکانیسم ماشه و مشوقی نظیر پیوستن کشورهای جدید به سازوکار مالی برای کار با تهران موسوم به اینستکس به پیشواز این دور از نشست کمیسیون مشترک رفته‌اند. تهران هم با یادآوری خروج امریکا از توافق هسته‌ای، بازگشت تحریم‌های هسته‌ای و انفعال اروپا پاسخ تهدیدها را داده و هم با بی‌ثمر دانستن اقدام‌های نمایشی و روی کاغذ، نظرش درباره به اصطلاح مشوق جدید اروپایی‌ها را عیان کرده است. هر چند که در جلسه روز جمعه هیات‌های کارشناسی 1+4 حضور خواهند داشت اما ناگفته پیداست که روی سخن و انتقاد ایران با نمایندگان 3 کشور اروپایی حاضر در برجام خواهد بود که حتی در عملی کردن پیشنهاد خود برای کار با ایران یعنی همان سازوکار مالی(اینستکس) هم ناکام مانده‌اند. نشست کمیسیون مشترک این ‌بار در فضایی متفاوت برگزار خواهد شد.
در اروپا چهره‌های آشنا به برجام مانند فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه جای خود را به چهره‌ای متفاوت داده که هر چند به نظر می‌رسد در این فقره مدافع ایران و منتقد رفتارهای امریکا به شمول خروج از توافقی چند جانبه باشد اما به هر حال به برجام به چشم یک ارثیه نگاه می‌کند و در فضای ملتهب رسیدن به آن هم مانند موگرینی حاضر نبوده و به جزییات حقوقی، سیاسی و فنی آن اشراف کامل ندارد.
از سوی دیگر رابطه ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم در چند حوزه تغییر کرده است. نخست آنکه دبیرکل جدید رافائل گروسی به قضاوت رسانه‌های غربی به امریکا و اسراییل نزدیک‌تر است و ایران باید مراقب بازگشت گرایش‌های سیاسی به گزارش‌های فنی آژانس باشد. دومین چالش در رابطه ایران و آژانس، کاهش تعهدات برجامی ایران است که در گزارش‌های دوره‌ای اخیر آژانس بین‌المللی هم انعکاس پیدا کرده است. هر چند که آژانس صرفا نقش ناظر را طبق برجام برعهده دارد و تصمیم‌گیری درباره چند و چون واکنش به اقدام‌های برجامی ایران با بازماندگان در توافق است اما به نظر می‌رسد که قرار گرفتن ایران در این مسیر به هر حال چالش‌هایی را در رابطه تهران و آژانس ایجاد خواهد کرد. از سوی دیگر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پرداختن به ادعاهای بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم اسراییل درباره پنهان‌کاری هسته‌ای ایران را هم آغاز کرده و در آخرین گزارش این نهاد ناظر اعلام شده که در محلی اعلام نشده(تورقوزآباد) از سوی ایران ذرات اورانیوم یافت شده است. همزمان برخی از رسانه‌های غربی تلاش برای فضاسازی به منظور بازگشایی مجدد پرونده پی‌ام‌‌دی(ابعاد احتمالا نظامی برنامه هسته‌ای ایران) را آغاز کرده‌اند. پرونده‌ای که همزمان با اجرای برجام با اتمام نقشه راه مورد توافق میان تهران و آژانس مختومه اعلام شده بود.
تحول دیگری که بر این دور از نشست کمیسیون مشترک برجام سایه انداخته، بن‌بست در مذاکرات ایران و امریکا و تداوم ناکامی تروییکای اروپایی به نمایندگی فرانسه برای برقراری آتش‌بس میان تهران و واشنگتن است. در حالی که ایران از اردیبهشت ماه در فواصل هر 60 روز یک ‌بار یک یا چند مورد از تعهدات هسته‌ای خود طبق برجام را متوقف کرده‌، فرانسه با توجه به ناتوانی اروپا برای ایستادن در مقابل تحریم‌های فرامرزی امریکا، ترمز برای اقدام‌های برجامی ایران را در جلب موافقت برای پشت میز مذاکره نشاندن دوباره ایران و امریکا جست‌وجو کرده است. با این همه آخرین تلاش‌های امانوئل مکرون، رییس‌جمهور فرانسه در حاشیه مجمع عمومی امسال برای رو در رو قرار گرفتن هیات‌های ایران و امریکا ره به جایی نبرد و پس از آن هم از کیفیت و کمیت این تلاش‌ها از سوی پاریس کاسته شده و همزمان واشنگتن نیز به تشدید سیاست فشار حداکثری علیه ایران ادامه می‌دهد. در حالی که حسن روحانی، رییس‌جمهور کشورمان در تازه‌ترین اظهاراتش به تاریخ دیروز اعلام کرده که پیام‌های دولت امریکا برای مذاکره با ایران در پشت صحنه با آنچه در ملأعام می‌گوید، متفاوت است اما فعلا هیچ نشانه‌ای وجود ندارد که واشنگتن تمایلی به پذیرش شرط ایران برای توقف در اجرای تحریم‌ها به معنای گام لازم برای نشستن پای میز مذاکره داشته باشد. بنابراین در جلسه کمیسیون مشترک روز جمعه در وین، اروپا باید برای متوقف کردن گام‌های معکوس برجامی ایران، کارتی جز وعده و وعید درباره اجرایی شدن تعهداتش یا پاس دادن توپ به زمین مذاکره ایران و امریکا و به تبع آن تحت فشار قرار دادن تهران برای نشستن پای میز مذاکره در سایه تحریم روی میز بگذارد.
همزمان با نزدیک شدن به جلسه کمیسیون مشترک، تحرکات در هر دو سوی میدان افزایش پیدا کرده است. عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر خارجه و رییس ‌هیات کارشناسی ایران در برجام چند روز گذشته را در چین و ژاپن گذرانده است. فرجام برجام در سایه تداوم تحریم‌های امریکا به اضافه تعلل اروپا در وفای به تعهداتش و البته گام‌های معکوس برجامی ایران، محورهایی بودند که عراقچی در پکن با همتای خود در میان گذاشت و بر همین اساس هدف از این رایزنی‌ها را مشورت‌های برجامی معمول با روسیه و چین خواند. پس از پکن، عراقچی با عنوان فرستاده ویژه رییس‌جمهور ایران به توکیو، پایتخت ژاپن رفت. کشوری که آبه شینزو، نخست‌وزیر آن یکی از واسطه‌ها برای بازگشت ایران و امریکا پشت یک میز مذاکره است و البته به صراحت از برجام حمایت می‌کند. به این رایزنی‌های عراقچی در خارج از مرزها باید میزبانی تهران از یوسف بن‌علوی، وزیر خارجه عمان در دو روز گذشته را هم اضافه کرد. بن‌علوی نیز سابقه وساطت میان ایران و امریکا را دارد و چند روز پیش از سفر به تهران مهمان مایک پمپئو، وزیر خارجه امریکا در واشنگتن بوده است. گفته شده که آغاز گفت‌وگوهای منطقه‌ای میان ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس با حضور بازیگران فرامنطقه‌ای فعال در این منطقه اصلی‌ترین محور رایزنی‌های بن‌علوی در تهران با مقام‌های متفاوت از وزیر خارجه تا رییس‌جمهور و رییس شورای امنیت ملی بوده است. با این همه قابل پیش‌بینی است که بن‌بست در رابطه تهران و واشنگتن و شروط هر طرف برای خروج از این وضعیت هم یکی از سوژه‌های روی میز در این رایزنی‌ها بوده باشد.
هر چند که برای کشف هر گونه نشانه کاهش تنش میان تهران و واشنگتن همچنان باید چشمی به پشت صحنه داشت اما در رابطه ایران و اروپا چیز چندانی برای قایم‌موشک بازی دیپلماتیک وجود ندارد. اروپا می‌گوید، اراده سیاسی برای حفظ برجام را دارد و از اینستکس به عنوان نشانه‌ای از وجود این اراده سیاسی یاد می‌کند. تهران می‌گوید دیگر مجالی برای شعار سیاسی نیست و مبنای قضاوت عملکرد اروپا خواهد بود. ایران و اروپا در حالی برای کارزار روز جمعه در وین آماده می‌شوند که تهران در مسیر کاهش تعهدات برجامی در گام آخر با دست گذاشتن روی از‌ سرگیری غنی‌سازی در تاسیسات هسته‌ای فردو عملا زنگ‌های خطر را برای طرف مقابل به صدا درآورد و همزمان در تهران این کلام از سوی مقامات بسیار شنیده می‌شود که ایران از لحاظ فنی گام بیشتری در چنته ندارد و آنچه باقی مانده، اقدام‌هایی نظیر تجدید نظر در دکترین هسته‌ای، خروج از معاهده منع تکثیر تسلیحات اتمی موسوم به ان پی ‌تی یا پایان دادن به همکاری‌ها با آژانس در چارچوب پروتکل الحاقی است. اقدام‌هایی که هر کدام خط قرمز پررنگی برای اروپا به حساب می‌آیند. اروپایی‌ها که در مقابل 3 گام نخست ایران، واکنش چندانی از خود نشان ندادند با گام چهارم هشدارها و تهدیدهای ایران را جدی تلقی کرده و درصدد متوقف کردن تهران در مسیر برداشتن گام‌های بیشتر هستند. اروپا برای متوقف کردن ایران ظاهرا مشت خود را باز کرده اما متاعی ارزشمندتر از طولانی‌تر کردن لیست کشورهایی که به اینستکس پیوسته‌اند، نیافته است. اقدامی که محمدجواد ظریف آن را در آخرین توییت خود وعده‌های کاغذی خوانده است و به طعنه به اروپا یادآوری کرده که کمپانی‌های اروپایی آنچنان در قید و بند تحریم‌های امریکا هستند که حتی از فروش اقلام غیرتحریمی و کالاهای به اصطلاح بشردوستانه به ایران هم سر باز می‌زنند. نمایندگان 3 کشور اروپایی که به وین می‌روند باید بدانند لیست بلندبالای کشورهایی که به اینستکس پیوسته‌اند به کار متوقف کردن گام‌های برجامی ایران نخواهد آمد و کف مطالبه‌های تهران تزریق بودجه قابل توجه به اینستکس همچنین عادی‌سازی رابطه بانکی این کشور است. وعده‌هایی که اروپایی‌ها ذیل برجام در جولای سال 2015 داده اما فراموش کرده‌اند.