بزرگنمايي:

راه ترقی - شرق / متن پیش رو در شرق منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
همایش «شب نلسون ماندلا و ایران» به بهانه رونمایی کتاب «با ماندلا در کشور رنگین‌کمان» در مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی برگزار شد. در این همایش که با حضور مصطفی معین، وزیر علوم دولت اصلاحات همراه بود، کاظم موسوی‌بجنوردی، رئیس دایره‌المعارف اسلامی، هادی خانیکی، استاد ارتباطات، محمد‌جواد کاشی، استاد علوم سیاسی، سید‌علی محمودی، پژوهشگر علوم سیاسی و جاوید قربان‌اوغلی، سفیر اسبق ایران در آفریقای جنوبی در دولت ماندلا و نویسنده کتاب «با ماندلا در کشور رنگین‌کمان» به سخنرانی پرداختند. همچنین هادی خانیکی پیام سید‌محمد خاتمی برای ششمین سال درگذشت ماندلا و همچنین نگارش کتاب اخیر را قرائت کرد. در ادامه مشروح این همایش را می‌خوانید.
موسوی‌بجنوردی: زندان بر اندیشه ماندلا تأثیر گذاشت
کاظم موسوی‌بجنوردی، رئیس دایره‌المعارف اسلامی، در ابتدای این نشست ضمن قدردانی از علی دهباشی برای برگزاری سلسله ‌شب‌های بخارا گفت: «در ابتدا می‌خواهم خاطره‌ای از دوران مسئولیتم در کتابخانه ملی بگویم. در آن زمان این‌جانب به آفریقای جنوبی دعوت شدم. مسئولان وقت این کشور من را به زندان ماندلا بردند و من هم به دلیل داشتن سابقه زندان در نظام پیشین ایران پرسش‌های تخصصی درباره رعایت حقوق متهم در مقطعی که ماندلا در زندان بود، می‌پرسیدم؛ مانند اینکه وضعیت بهداشت یا غذا و مجموعا حقوق متهم چگونه بوده است؟ بعد از مشاهداتم از اعماق وجودم دریافتم که واقعا 27 سال زندان یک مشقت باورنکردنی است؛ اما ماندلا بعد از تحمل چنین ستمی گذشت را به جای انتقام انتخاب می‌کند. ماندلا در ابتدا محکوم به اعدام بود؛ اما چنان دفاعیه‌ای داشت که وجدان قاضی پرونده بیدار شد و حکم اعدام به حبس تغییر یافت و به تبع او نفرات دیگر که در آن پرونده بودند، هم اعدام نشدند. نکته دیگر این است که ماندلا پیش از آنکه به زندان برود، اساسا به دلیل مبارزه‌های مسلحانه دستگیر شد؛ اما در دوران زندان دریافت که باید مبارزه مدنی و بدون خشونت باشد. واقعا زندان بر اندیشه افراد تأثیر می‌گذارد و خود من هم با اندیشه مبارزه مسلحانه به زندان رفتم و با اندیشه دموکراسی بیرون آمدم. در نهایت باید گفت که اگر ماندلا بخشش را انتخاب نمی‌کرد، معلوم نبود که سرنوشت آفریقا چه می‌شد. او وقتی آزاد شد، همه ظالمان را بخشید و گفت که همه مردم باید فقط به فکر ساختن کشورمان باشیم».
‌خانیکی: انباشت نفرت چیزی جز آشوب یا استبداد به ارمغان نمی‌آورد
به گزارش ایرنا در ادامه این نشست هادی خانیکی، استاد ارتباطات گفت: «ماندلا در همه دوران مبارزه و حتی در اوج قدرت، در جست‌وجوی مبارزه آشتی‌جویانه بود و از نفرت‌پراکنی پرهیز می‌کرد؛ چرا‌که نتیجه انباشت نفرت چیزی جز آشوب یا استبداد نیست. ماندلا می‌دانست که شکاف اجتماعی چه عوارض خطرناکی می‌تواند داشته باشد. انباشت نفرت چیزی جز آشوب یا استبداد به ارمغان نمی‌آورد».
این استاد دانشگاه معتقد است: «مطالعه گفتمان ماندلا می‌تواند گفتمان‌های انقلابی دنیا را به هم نزدیک کند». خانیکی، آشتی‌جویی در کنار تسلیم‌نشدن را خصلت اساسی مبارزه ماندلا علیه آپارتاید ارزیابی کرد و ادامه داد: «یادداشت‌های ماندلا در کتاب راه دشوار آزادی داستان زندگی واقعی او است». او زندگی ماندلا را سرشار از انقلابی‌گری همراه با مدارا عنوان کرد و گفت: «ماندلا، راه دشوار آزادی را با هم‌وزن‌کردن این دو مفهوم و در پایان هم با مهربانی آن را تمام کرد و عشق را جایگزین نفرت کرد».
این استاد ارتباطات، بخشش را گم‌شده انقلاب‌ها دانست و گفت: «ماندلا در کناره‌گیری از قدرت هم امتحان خوبی پس داد و مثل رابرت موگابه، رهبر زیمبابوه، در قدرت نماند و پس از یک دوره ریاست‌جمهوری، کناره‌گیری کرد». خانیکی گفت: «شاید این مشی ماندلا را نتوان در سپهر سیاسی تئوریزه کرد؛ اما جایگاه مقبولی پیدا کرد؛ به‌طوری‌که شایسته دریافت دکترای افتخاری شد». او شاهکار ماندلا را زندگی عملی او و مهم‌ترین نظریه او را زندگی اخلاقی بدون خشونت دانست و گفت: «مبارزات ماندلا نوع متفاوتی از کنشگری سیاسی بود».
استاد ارتباطات دانشگاه علامه به اعطای دکترای افتخاری دانشگاه تهران به ماندلا در دوران دولت اول سازندگی و استقبال گسترده دانشجویان ایرانی از او اشاره کرد و گفت: «محبوبیت ماندلا ناشی از این موضوع بود که الگوی گذشت بود و کسی بود که بعد از آزادی از زندان، سفیدپوستان و حتی زندانبان خود را بخشید تا همه با هم کشور را بسازند». خانیکی، ماندلا را مبارزی ارزیابی کرد که در دوران انقلابی‌گری و در اوج قدرت و در دوران کناره‌گیری، دنبال صلح بود؛ ولی دنبال توسل به خشونت نبود و در‌عین‌حال از آرمان‌ها هم کوتاه نیامد‌. او آشتی‌جویی را یک باور و فضیلتی نهادینه‌شده در وجود ماندلا دانست و گفت: «ماندلا، خشونت‌گریزی را به یک راهبرد تبدیل کرد و دنبال مبارزه صلح‌آمیز بود».
این استاد ارتباطات با بیان این موضوع که اگر به دنبال کاهش مشکلات جامعه هستیم، باید آشتی‌جویی را به راهبرد جامعه تبدیل کنیم، گفت: «چیزی در وجود لایه‌های پنهان جامعه به نام صلح وجود دارد و چون ماندلا یک نماد راستین برای آن است، مردم او را دوست دارند». او با تأکید بر این موضوع که محبوبیت اسطوره‌های صلح و دوستی در جهان از‌جمله ایران رو به رشد است، اضافه کرد: «حتی در جامعه ایران، عقل عمومی بر پرهیز از خشونت تأکید دارد».
خانیکی تفاوت‌های مبارزه صلح‌آمیز با تسلیم را یادآور شد و گفت: «ماندلا مبارزه دور از خشونت را ترجیح داد؛ چراکه اثرات آن پایدارتر و با آرمان‌های بشری و با شرایط جوامع درحال‌توسعه سازگارتر است». او به تأثیرپذیری سفیدپوستان آفریقای جنوبی و طبقه حاکم در این کشور از ماندلا اشاره کرد و گفت: «صلح‌طلبی ماندلا آنجا ارزشمندتر می‌شود که طرف مقابل را هم به آشتی‌جویی ترغیب می‌کند».
استاد ارتباطات دانشگاه علامه، مشارکت‌دادن رقیب در حکومت را یکی از شاخصه‌های دیگر ماندلا عنوان کرد و گفت: «گفتمان ماندلا مبتنی بر پیروزی با رقیب است و نه پیروزی بر رقیب». خانیکی معتقد است: «توجه به امید و ترسیم آینده بهتر برای جامعه به‌جای استفاده از خشونت عریان برای برقراری امنیت بعد از پیروزی انقلاب ضد‌آپارتاید از دیگر شاخصه‌های مبارزات ماندلا بوده است». او راه ماندلا را دشوار اما کم‌هزینه، پایدار و سازگار با آرمان بشر برای زیستن در جهان عاری از خشونت تحلیل کرد و گفت: «ماندلا از خطرات ایجاد شکاف بین سیاه و سفید یا دارا و ندار در جامعه آفریقای جنوبی به‌خوبی آگاه بود و برای ازبین‌بردن این شکاف تلاش کرد».
‌کاشی: گسترش مدارا نیاز امروز جامعه ماست
محمدجواد کاشی، استاد علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی، در این نشست وجه متمایز ماندلا با چهره‌های سیاسی دیگر را توسعه مشارکت سیاسی آحاد مردم در حکومت ارزیابی کرد و گفت: «اساسا در جامعه‌ای که مشارکت مردم در سیاست معنا نداشته باشد، ماندلا هم فهمیده نمی‌شود و این درک به وجود نمی‌آید که چطور وی مبارزه مسلحانه را با صلح‌دوستی جمع کرد».
او عرصه سیاست را برای سیاست‌مدار حوزه تولید صلح در یک فضای جنگ‌طلبانه ارزیابی کرد و اضافه کرد: «هنر سیاست‌مداری مثل ماندلا این است که در فضایی پر از شرارت، گروهی را برای توسعه و تولید صلح در جامعه بسیج می‌کند و این هنر سیاست‌مدار عاشقی مثل ماندلاست که ناممکن را خلق می‌کند و در فضایی شرورانه، مودت ایجاد می‌کند». این استاد دانشگاه به تولید مداوم شرارت در نتیجه جنگ قدرت در جوامع اشاره کرد و گفت: «هنر سیاست‌مداری مثل ماندلا، تولید همیشگی مودت و صلح در جامعه است تا شرارت کنترل و محدود شود». او ماندلا را سیاست‌مداری دانست که به عموم انسان‌ها عشق می‌ورزید و گفت: «ماندلا فاشیستی نبود که برای قدرت‌گرفتن سیاهان می‌جنگید، بلکه عاشقی بود که بهبود زندگی همه انسان‌ها برایش مهم بود». کاشی معتقد است: «آنچه از گفتمان ماندلا برای جامعه ایرانی می‌تواند درس‌آموز باشد، تقویت عرصه عمومی و مشارکت مردمی در اداره کشور است».
‌محمودی: بر اساس منشور آزادی، مردم در برابر یکدیگر هم برابرند
سیدعلی محمودی، پژوهشگر علوم سیاسی، نیز در این نشست با تشریح منشور آزادی که در سال 1955 از سوی کنگره مردم آفریقای جنوبی تصویب شد، این منشور را مبتنی بر نظرسنجی گسترده از مردم این کشور و با هدف تأمین نیازهای آنان ارزیابی کرد. او منشور آزادی آفریقای جنوبی را بازتاب صدای مردم این کشور دانست و گفت: «اولین موضوع این منشور، حقوق بشر و آزادی‌های بنیادین است. بر اساس این منشور، همه کسانی که می‌خواهند کار کنند، حق دارند آزادانه کار خود را انتخاب کنند. در این منشور علاوه بر آنکه مردم در قبال قانون باهم برابرند، در برابر یکدیگر نیز برابر هستند. حقوق زنان با مردان هم برابر است. ما در ایران گزاره اول یعنی برابری همه مردم در قبال قانون را داریم؛ اما هنوز برابری مردم در قبال مردم را نداریم. از سوی دیگر، مردم مالک کشورند و کشور باید بر اساس خواست آنها اداره شود. دیگر آنکه بر اساس منشور، دولت باید دموکراتیک و فارغ از هرگونه گرایش‌های نژادپرستانه باشد. جالب است بدانید در منشور آفریقای جنوبی هر کسی که روی زمین کار کند، مالک زمین می‌شود. این گزاره در اسلام و رساله حکومت مدنی جان لاک نیز آمده است که فرد با حیازت زمین بایر می‌تواند مالک آن شود. آموزش‌و‌پرورش هم نقش مهمی در منشور آزادی دارد. این منشور بر آموزش جوانان برای عشق‌ورزی به یکدیگر تأکید کرده و روابط بین‌الملل را مبتنی بر مذاکره با دیگر کشورها برای رسیدن به صلح با آنان و حل منازعات تبیین کرده است». او ماندلا را مرد زمان خویش ارزیابی کرد که جهان امروز را می‌شناخت و معتقد بود باید جهان را شناخت و جهانی فکر کرد و گفت: «زبان ماندلا جهانی است و علاوه بر مسائل ملی، برای مردم جهان هم سخن می‌گوید و به همین دلیل او شخصیتی جهانی است».
‌قربان‌اوغلی: جامعه امروز ما به‌شدت نیازمند مداراست
در پایان این نشست نیز جاوید قربان‌اوغلی، سفیر اسبق ایران در آفریقای جنوبی و نویسنده کتاب «با ماندلا در کشور رنگین‌کمان» گفت: «به‌عنوان کسی که زندگی ماندلا را مطالعه کرده و درباره آن کتاب نوشته‌ام، باید بگویم بخشش نسبت به کسانی که به وی ظلم کرده بودند، بزرگ‌ترین درس ماندلا به ماست». او توسعه فرهنگ ‌مدارا در جامعه امروز ایران را بر اساس گفتمان ماندلا که مبتنی بر مبارزه‌ آشتی‌جویانه بود، ضرورت جامعه امروز دانست و گفت: «جامعه امروز ما به‌شدت نیازمند مداراست و دانشگاه‌ها و دیگر مراکز آموزشی لازم است در این‌ زمینه کتاب، پایان‌نامه و دیگر محتواها را تولید کنند».‌