بزرگنمايي:

راه ترقی - اعتماد / متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
ثمر فاطمی| اینترنت ملی چیست؟ قرار است با اتصال به شبکه ملی اطلاعات چه اتفاقی برای اینترنت بیفتد؟ میزان محدودیت‌ها در دسترسی به فضای مجازی تا چه اندازه خواهد بود؟ تکلیف کسب و کارهایی که تا امروز سرمایه‌گذاری‌های کلانی در فضای مجازی بین‌المللی داشته‌اند، چه می‌شود؟ چند نفر بیکار می‌شوند؟ آیا دسترسی به شبکه‌های اجتماعی خارجی به ‌طور کل قطع خواهد شد؟ اینها سوالاتی است که افکار عمومی به دلیل نگرانی از اتصال به شبکه ملی اینترنت و قطع اینترنت بین‌المللی به دنبال یافتن پاسخی برای آنهاست. آنچه می‌توانید از جزییات اینترنت ملی یا شبکه ملی اطلاعات در فضای مجازی به دست بیاورید، اطلاعاتی است که در صفحه ویکی‌پدیای فارسی آمده است. وگرنه این پرسش‌ها از سوی هیچ مسوول رسمی، پاسخ داده نشده. تنها پاسخی که در این مدت مطرح و تکرار شده، جمله‌ای است که وزیر ارتباطات در اوج روزهای قطعی اینترنت پس از اعتراض‌ها به افزایش قیمت بنزین به زبان آورد: «چیزی به ‌نام اینترنت ملی وجود خارجی ندارد، شبکه ملی اطلاعات به‌معنای قطع اینترنت نیست.»
محمدجواد آذری‌جهرمی می‌‌گوید: اینکه عده‌ای تصور کنند راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات مترادف است با «قطع کامل اینترنت» و «قطع ارتباط با شبکه جهانی اینترنت» تصوری «اشتباه» و «مغایر با مصوبات شورای عالی فضای مجازی» و «اصول عقلانی» است. به گفته او، هیچ‌ کس موافق نیست که ما خودمان را از داده‌های موجود در شبکه جهانی اینترنت محروم کنیم و در عین حال نتوانیم گفتمان انقلاب اسلامی را مطابق تاکیدات مقام معظم رهبری مبنی بر لزوم حضور جریان‌ساز در جهان، در سطح اینترنت جهانی اشاعه دهیم.
شایعاتی به‌رنگ واقعیت
اما هفته‌ای پس از این اظهارنظر وزیر ارتباطات که معمولا در بزنگاه‌های حساس، ازجمله مقطع فیلترینگ تلگرام و همین ‌طور قطع اینترنت در همین روزهای پایانی آبان و روزهای آغازین آذرماه، بارها اعلام کرده که «مجری» و «تصمیم‌گیرنده» نبوده و «نقشی» در این تصمیمات و اجرای آنها نداشته است، رییس‌جمهوری نیز وقتی برای تقدیم لایحه بودجه سال 99 کل‌کشور به صحن علنی مجلس رفت، به ‌طور ضمنی از ملی شدن اینترنت کشور خبر داد. حسن روحانی در آن جلسه اعلام کرد که قرار است شبکه ملی اطلاعات را «چنان تقویت کنند» که مردم برای رفع نیازمندی‌های خود نیازی به «خارج» نداشته باشند. رییس‌جمهوری این تصمیم را در راستای تاکید رهبری در این زمینه عنوان کرد. تصمیمی که هر چند از سال‌ها پیش برای آن برنامه‌ریزی شده اما به نظر می‌رسد در پی حوادث آبان‌ماه 98، بیش از پیش قوت گرفته و همان طور که شایعات مطرح می‌کرد، اجرایی شدن آن به همین زودی‌ها اتفاق می‌افتد. هر چند پس از اظهارات روحانی در صحن مجلس که با واکنش‌ها و انتقادهای فراوان و جدی در فضای مجازی مواجه شد، معاون ارتباطات دفتر رییس‌جمهوری در واکنش به کاربران نگرانی که «راه‌اندازی اینترنت ملی» را زمینه‌ساز «قطع ارتباط با جهان» تصور می‌کردند، اقدام به تکرار ادعای وزیر ارتباطات مبنی بر نادرست بودن این تصور کرد و تعبیر «قطع ارتباط با جهان» را که از جانب کاربران مطرح شده بود، «نشان از فقدان درک زیستن در جهان شبکه‌ای» دانست. علی معزی در حساب کاربری‌اش در توییتر‌ تاکید کرد که «صحبت از توسعه‌ شبکه‌ ملی اطلاعات و استقلال در فضای مجازی، هرگز و هرگز به معنای قطع اینترنت و زیستن در عصر حجر نیست» بلکه به‌ گفته او «این دو مکمل یکدیگرند.» نکته‌ای که دیروز از سوی دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی هم بار دیگر تایید شد. سعیدرضا عاملی در نشست خبری که روز گذشته به مناسبت سی و پنجمین سالگرد تاسیس شورای عالی انقلاب فرهنگی برگزار شد، تاکید کرد که «شبکه ملی اطلاعات قرار نیست جایگزین اینترنت جهانی شود.» به گفته عاملی، شبکه ملی اطلاعات به ‌معنای اینترنت ملی نیست و این شبکه داده‌های ملی کشور را مدیریت می‌کند تا اگر اینترنت جهانی قطع شد، کشور با مشکل مواجه نشود.
خسارت 2500 میلیارد تومانی قطع اینترنت
اما این اظهارنظرها چیزی از نگرانی مردم به‌ویژه آنها که نان این روزهای سخت اقتصادی‌شان را از کسب و کارهای اینترنتی درمی‌آورند، کم نمی‌کند. هر چند که بسیاری معتقدند حتی اگر کسب و کارها هم آسیبی نبینند، دسترسی آزاد به اینترنت از حقوق شهروندی است و کسی نمی‌تواند این حق را از شهروندان ایرانی بگیرد اما، این روزها که تحریم‌ها فشار اقتصادی سنگینی به مردم وارد کرده و تورم سفره خانوارها را روز به روز کوچک‌تر می‌کند، نگرانی نخست بسیاری از کارشناسان و مسوولان، ضرری است که اینترنت ملی و قطع اینترنت بین‌الملل به کسب و کارهای آنلاین وارد خواهد کرد. بنابر گفته فاطمه حسینی، رییس فراکسیون فناوری و نوآوری مجلس، خسارت‌های مستقیم به کسب و کارهای حوزه فناوری در مدت تقریبا دو هفته‌ای قطع اینترنت بین‌الملل در کشور، «روزانه» بالغ بر «2 هزار و 500 میلیارد تومان» برآورد شده است.
مدیرعامل شرکت زرین‌پال هم در مثالی این ضرر اقتصادی را چنین توضیح داده است: «مجموعه ما با حدود 107 هزار کسب‌وکار آنلاین کار می‌کند که در صورت اجرایی شدن برنامه و نظرات مسوولان، این افراد باید سراغ شغل دیگری بروند یا اینکه بیکار شوند. کسی که بعد از سال‌ها مغازه‌داری مثلا به این نتیجه رسیده که می‌تواند در بستر اینترنت بدون محدودیت زمانی و مکانی به فروش کالا بپردازد و چند سالی است شغلش رونق گرفته، دوباره باید برای سقوط در بیکاری آماده شود.» مصطفی امیری در گفت‌وگو با اعتمادآنلاین از نبود «زیرساخت مناسب» برای ایجاد شبکه داخلی اطلاعات خبر داده و گواه این ادعا را هم دو هفته قطعی اینترنت بین‌الملل می‌داند که گزارش‌ها حاکی از وجود مشکلات زیاد در روزهای قطعی اینترنت بود. او انجام چنین طرحی در این فضا را «خود تحریمی» خوانده و می‌گوید: «در این شرایط فضا به شکلی است که به نظر می‌رسد این ‌بار نه کشورهای معاند بلکه خودمان مردم را تحریم کرده‌ایم.»
دولت کنار موافقان اتصال شبکه ملی اطلاعات
هرچند ایده اولیه شبکه ملی اطلاعات، نخستین ‌بار در سال 1384 در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت نهم محمود احمدی‌نژاد شکل گرفت و از آن زمان جریانی همواره به دنبال قطع اینترنت بین‌الملل و راه‌اندازی این شبکه بودند اما گروهی همواره با توجه به آنچه دسترسی آزاد به اینترنت و حفظ حقوق شهروندی می‌خواندند، برای عدم اتصال این شبکه تلاش کردند. با این همه اما به نظر می‌رسد، دولت روحانی که تصور می‌شد به گروه دوم نزدیک‌تر است، حالا تصمیم گرفته با موافقان راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات همگام شود تا تعداد مخالفان این طرح کاهش پیدا کند.
ششم آذرماه بود که پس از نزدیک به 14 روز قطعی اینترنت، اینترنت ثابت و همراه وصل شد و امیر ناظمی، معاون وزیر ارتباطات و رییس سازمان فناوری اطلاعات ایران در توییتی اعلام کرد که برای جلوگیری از عادی‌سازی قطع اینترنت در حال تهیه لایحه ویژه در این زمینه‌ هستند. همان زمان طیبه سیاوشی، نماینده تهران اعلام کرد که در این مورد نیازی به ارسال لایحه توسط دولت نیست چون مطابق اصل 79 قانون اساسی، در شرایط اضطراری، اعمال هر محدودیتی مانند قطع کردن اینترنت باید با تصویب و کسب اجازه از مجلس باشد. حال آنکه چندی بعد با اعلام اتصال شبکه ملی اطلاعات از سوی رییس‌جمهوری، مشخص شد که دولتی‌ها احتمالا به خیل موافقان اتصال شبکه ملی اطلاعات پیوسته‌اند و با این حساب تنها طیفی خاص از نمایندگان مجلس که عمدتا از اصلاح‌طلبان هستند، هنوز در آخرین ماه‌های کار مجلس دهم برای حفظ حقوق شهروندی ایرانیان تقلا می‌کنند.نمایندگانی که این چندماه پایانی کار خود در مجلس دهم بیکار ننشسته و دست به کار تهیه طرحی برای بهبود اوضاع شده‌اند. آنجا که سیده حمیده زرآبادی، رییس کارگروه ارتباطات کمیسیون صنایع و معادن مجلس از تهیه طرحی با قید دوفوریت جهت «الزام دسترسی به خدمات اینترنت» خبر داد و گفت که این طرح روز گذشته تقدیم هیات رییسه مجلس شده است. طرحی که به ‌موجب ماده واحده آن، «اعمال هرگونه قطع یا مسوولیت استفاده از خدمات مبتنی بر بستر اینترنت (اعم از داخلی و بین‌المللی) تحت هر عنوان بدون مجوز مجلس ممنوع است و مقررات این حکم عطف به ماسبق می‌شود.» همچنین به‌موجب تبصره یک ماده واحده این طرح، «دولت صرفا در شرایط اضطرار با مصوبه شورای عالی امنیت ملی می‌تواند پس از اطلاع‌رسانی عمومی زمان محدودیت دسترسی به برخی از خدمات مبتنی بر بستر اینترنت (اعم از داخلی و بین‌المللی) محدودیت را اعمال کند.» در تبصره 2 ماده واحده این طرح نیز آمده است: «محدودیت دسترسی به خدمات مبتنی بر بستر اینترنت (اعم از داخلی و بین‌المللی) برای دستگاه‌های اجرایی موضوع ماده 5 قانون مدیریت خدمات کشوری، دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی شرکت‌ها و موسسات خصوصی حتی در شرایط اضطرار اعمال نخواهد شد.»زرآبادی با بیان اینکه هر گونه اختلال در اینترنت کشور، علاوه بر خسارت‌های مادی، خسارت‌های غیر قابل محاسبه و عمیقی را بر پیکره نظام تحمیل می‌کند، مهاجرت افراد نخبه، بی‌اعتمادی و ناامنی برای سرمایه‌گذاری، ناامیدی و بی‌انگیزگی نیروی انسانی برای راه‌اندازی کسب و کارهای دانش‌بنیان، قطع و همکاری شرکت‌های خارجی و بی‌اعتمادی نسبت به شرکت‌های ایرانی را از جمله این خسارت‌ها عنوان کرده است.