بزرگنمايي:
راه ترقی- ضربه مغزی آسیبی به مغز است که طی آن در
اثر ضربه، مغز در جمجمه تکان می خور و لزوما فرد بلافاصله پس از ضربه دچار
بیهوشی نمی‌شود و صرف نظر از سن، ورزشکار و غیر ورزشکار که مشکوک به ضربه
مغزی هستند باید سریع فعالیت خود را قطع کنند. عاطفه محمدنژاد – نایب رئیس
بانوان هیات پزشکی ورزشی استان البرز در ادامه با تشریح کامل مسائل مرتبط
با ضربه مغزی در ورزش، در خصوص هر آنچه پس از این اتفاق باید مدنظر قرار
گیرد، توضیح داد.
برنامه‌ای کامل از فعالیتهای ورزشی
یک برنامه مناسب فعالیتهای فیزیکی شامل تمرین‌های هوازی و تمرین‌های
قدرتی است اما لزوما هر دوی آن‌ها نباید در همان جلسه انجام شود. ترکیب این
دو به حفظ و بهبود وضعیت قدرت عضلات و سلامت ریوی قلبی کمک می کند و
فعالیت های منظم ورزشی سودمندتر از فعالیتهای گسسته اما با شدت فراوان
است.
بر اساس توصیه ACSM برای افراد سالم و بزرگسال که در سال 2011 به روز
شد، حداقل روزانه 30 دقیقه فعالیتهای فیزیکی با فشار متوسط (آن‌قدر که فرد
عرق کند اما همچنان بتواند صحبت نماید) برای پنج روز در هفته یا برای 20
دقیقه فعالیتهای به شدت پرفشار اما سه روز در هفته توصیه می‌شود و ترکیب
فعالیتهای پرفشار و فشار متوسط می‌تواند نتیجه بهتری به همراه داشته باشد.
مثال‌هایی از فعالیتهای هوازی شامل پیاده روی، دویدن، پله نوردی،
دوچرخه سواری، قایقرانی، اسکی صحرا نوردی، شنا می‌شوند. به علاوه،
تمرین‌های قدرتی باید حداقل دو روز در هفته انجام شود، با هشت تا 12 تکرار
از هشت تا 10 تمرین مختلف که تمام عضلات و گروه‌های عضلانی بزرگ و اصلی را
در بر گیرد. این گونه فعالیت و ورزش می‌تواند به همراه استفاده از وزنه،
کش‌ها، توپ‌های درمانی و یا دستگاه باشد.
ضربه مغزی چیست؟
ضربه مغزی آسیبی به مغز است که توسط نیرویی ناگهانی ایجاد شده و در
بسیاری از ورزش ها رخ می‌دهد. نیازی نیست تا به سر یک ورزشکار ضربه وارد
شده تا دچار ضربه مغزی شود. برخورد با افراد دیگر، توپ یا زمین از علل
مرسوم این اتفاق هستند. در این شرایط مغز درون جمجمه تکان خورده و این تکان
ناگهانی می‌تواند باعث تورم مغز شود.
کلاه خودهای ورزشی درمقابل آسیب‌های جدی از سر محافظت می‌کنند، اما
لزوما از ضربه مغزی جلوگیری نمی‌کنند، حتی ممکن است بلافاصله پس از این
اتفاق خانواده، مربیان یا هم‌بازیان فرد متوجه وخامت اوضاع نشوند، پس اگر
شک به ضربه مغزی وجود داشت باید حتما بازی قطع شود.
علائم ضربه مغزی
معمولا ضربه‌های سهمگین‌تر به سر، علائم جدی‌تری را نیز به همراه دارد
که به طور مثال می‌توان به خونریزی مغزی اشاره کرد. افراد در صورت داشتن
یکی از علائم خطرناک گیجی و سردردهای تمام نشدنی، استفراغ، دوبینی و
مردمک‌های نامتقارن، تغییر رفتار و زودرنجی و کج خلقی، خواب آلودگی یا کاهش
سطح هوشیاری به مراقبتهای ویژه و اضطراری نیاز خواهند داشت.
سایر علائم ضربه مغزی کمتر مشخص هستند و در چهار دسته طبقه بندی می‌شوند
که شامل علائم فیزیکی؛ سردرد، تهوع، سرگیجه، مشکلات بینایی یا تعادل،
حساسیت به نور یا صدا، علائم شناختی؛ احساس کندی یا گیجی، مشکلات تمرکز،
مشکلات یادآوری، علائم عاطفی؛ زودرنجی، غمگین بودن، عصبی بودن، بروز
احساسات بیش از سابق، علائم مرتبط با خواب؛ خواب بیشتر یا کمتر از حد
معمول، خواب آلودگی، به سختی خوابیدن هستند.
تشخیص ضربه مغزی
با فرض اینکه ورزشکار آسیب دیده هیچ کدام از علائم جدی ضربه مغزی را
بروز نداده است، به سی تی اسکن یا MRI نیازی نخواهد داشت. در حال حاضر هیچ
تست تصویر برداری وجود ندارد که بتواند ضربه مغزی را تشخیص دهد. پزشک
درباره علائم بیمار سوالاتی می پرس؛ آزمایش فیزیکی نورولوژیک و شاید تست
تعادل می‌گیرد و ممکن است که تصمیم بگیرد تا تست سرعت روانی یا همان تست
نورو سایکولوژی را انجام دهد. در صورتی که این تست‌ها قبل از آسیب نیز
انجام شده باشند می‌توان با مقایسه نتایج تست‌های قبل و بعد از ضربه به
بهترین نتیجه رسید.
درمان ضربه مغزی
متاسفانه افراد مبتلا به ضربه مغزی رفتار و چهره نرمالی دارند. پس سخت
است که به آن‌ها و خانواده‌شان توضیح دهید دچار ضربه مغزی شده‌ان، مانند هر
عضو آسیب دیده بدن مغز در این شرایط باید استراحت کند. در طول ریکاوری
ورزشکاران نباید تحرک چندانی که منجر به افزایش ضربان قلب شده، داشته باشند
و در عین حال نباید کارهای ذهنی مانند تکلیف های دانشگاه و مدرسه که به
تمرکز نیاز دارند انجام داد.
پزشکان معمولا توصیه می‌کنند که فعالیت‌هایی که نیاز به کارهای ذهنی
دارد کمتر انجام شود اما در بعضی موارد مغز کاملا باید در استراحت باشد،
یعنی بدون فکر یا حتی کارهای مانند نوشتن پیامک و بازی‌های ویدئویی. با
ریکاوری مغز فعالیتهای شناختی به مرور باز می‌گردد و تنها زمانی که در
شرایط استراحت، مغز فعالیت کاملا نرمالی داشته و هیچ کدام از علائم فوق
وجود نداشته باشد، ورزشکار می تواند ورزش را از سر گیرد.
بیشتر افرادی که ضربه مغزی شده‌اند در طول 7-14 روز بهبود می‌یابند.
برخی افراد برای بهبود به زمان طولانی‌تری نیاز دارند و برخی هرگز به
شرایط کاملا عادی باز نمی گردند. ضربه مغزی مجدد می تواند با آسیب‌های
جدی‌ترو دوران نقاهت طولانی تر همراه باشد. ضربه مغزی مجدد زمانی که هنوز
مغز کاملا بهبود نیافته است می‌تواند کشنده بوده و باعث تورم سریع مغز و
سندروم اثر دوم شود.
بازگشت به ورزش
فرآیند بازگشت تمرین بعد از ضربه مغزی بعد از بهبود تمام علائم در
استراحت و فعالیت مغز آغاز می‌شود. سپس ورزشکار می تواند به صورت تدریجی
طی پنج روز فعالیت ورزشی خود را آغاز کند. باید توجه داشت در صورت بروز هر
علامتی در هر کدام از این مراحل باید فعالیت را قطع و به پزشک مراجعه کرد.
در روز اول؛ فعالیتهای آرام، مانند پباده روی یا آهسته دویدن، در روز
دوم؛ افزایش فعالیت مانند دویدن یا دوچرخه سواری، در روز سوم؛ ورزش‌های
سنگین بدون تماس با دیگران مانند دوی سرعت، در روز چهارم؛ ورزش‌های تماسی
تحت نظارت و مراقبت دقیق و در روز پنجم؛ شرکت کامل در تمام فعالیت‌ها مدنظر
قرار گیرد.
سود ورزش کردن چیست؟
افرادی که از نظر فیزیکی تحریک بیشتری دارند بیشتر زندگی می کنند و
زندگی سالم تری خواهند داشت. تحقیقات نشان داده است که فعالیت فیزیکی با
شدت مناسب مانند 30 دقیقه پیاده‌روی سریع در روز به طور چشمگیری بر طول عمر
تأثیر می گذارد، حتی افرادی که دارای ریسک فاکتورهایی مانند فشار خون بالا
و دیابت هستند و یا حتی دخانیات مصرف می‌کنند نیز می‌توانند از فواید ورزش
منظم بهره‌مند شوند.
همان‌گونه که بسیاری از متخصصین تغذیه اعلام کرده‌اند، ورزش می‌تواند
به کنترل و کاهش وزن کمک کند. حتی ورزش منظم می‌تواند فشار و کلسترول خون
را را کاهش داده وقند خون را کنترل کند و باعث ساخت استخوان‌های قوی‌تر و
متراکم‌تر شود.
گام اول
قبل از شروع یک برنامه ورزشی، آزمایش بررسی فیتنس داده یا به مرور سطح
فعالیت خود را افزایش دهید. سوالات زیر را در نظر داشته باشید. سوالاتی که
در ادامه تحت عنوان آمادگی فعالیت فیزیکی (PAR-Q) مطرح می‌شود به شما کمک
می‌کند که تعیین کنید آیا برای شروع یک برنامه منظم ورزشی آماده هستید یا
خیر؟
آیا پزشک تا به حال به شما گفته است که دچار بیماری قلبی هستید یا به
شما توصیه کرده است که تنها باید ورزش خاصی را پیگیری کنید؟ آیا در حین
فعالیت فیزیکی احساس درد دارید؟ آیا در ماه گذشته در زمان هایی که تحرک
نداشته‌اید دردی در قفسه سینه خود احساس کرده‌اید؟ آیا تعادل خود را در
نتیجه سرگیجه از دست داده‌اید؟ آیا تا به حال بیهوش شده‌اید؟ آیا دچار
مشکلات استخوانی یا مفصلی هستید که با ورزش یا ورزش های خاصی بدتر شوند؟
آیا در حال حاضر پزشک برای شما داروی فشار خون یا داروهایی برای بیماری های
قلبی تجویز کرده است؟ آیا خودتان دلیلی برای آنکه نباید ورزش کنید به
نظرتان می رسد؟
اگر پاسخ یک یا چند سوال بالا مثبت است، اگر بالای 40 سال سن دارید و
اخیرا ورزش نکرده‌اید و یا اگر از سلامتی خود نگرانید قبل از شروع ورزش با
پزشک مشورت کنید و اگر پاسخ تمام سوالات فوق منفی است می‌توانید ورزش را
شروع کنید.
قبل از ورزش
افراد قبل از شروع هر فعالیت ورزشی از جمله فعالیت‌هایی که ذکر شد باید
تحت ارزیابی‌های پزشکی قرار گیرند تا بتوانند فعالیت خود را آغاز کنند.
تمام ورزش‌ها برای همه افراد مناسب نیستند و بعضی از برنامه‌های ورزشی
می‌توانند باعث آسیب و مصدومیت شوند. فعالیتهای جسمی باید با سرعت مناسب
انجام شوند، اگر فردی احساس درد یا ناراحتی کرد باید سریعا ورزش را قطع کند
و در این شرایط حتما باید به پزشک مراجعه کرد.