بزرگنمايي:

راه ترقی - اعتماد / متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
سارا معصومی/ در حالی که دولت دونالد ترامپ، اقدام بحق ایران در کاهش تعهدات هسته‌ای را باج خواهی هسته‌ای خوانده بود، اکنون مشخص شده که اروپا شرافت خود را به باج‌خواهی امریکا فروخته است.
تلاش برای نجات توافق هسته‌ای به جدال میان ایران و اروپا تبدیل شده است. امریکا به عنوان بازیگری که یک سال و نیم پیش راه خود را از روسیه، چین، فرانسه، بریتانیا و آلمان در برجام جدا کرد در این مدت از هیچ تلاشی برای اجماع‌سازی علیه تهران فروگذار نبود و همزمان با سیاست فشار حداکثری علیه ایران فشار حداکثری را هم بر متحدان خود در اروپا وارد کرد تا آنها را از توافق هسته‌ای با تهران دور کرده و به ایده دونالد ترامپ رییس‌جمهور امریکا نزدیک‌تر کند. ایده‌ای که در آن برجام که دونالد ترامپ از آن با عنوان توافق باراک اوباما یاد می‌کند باید جای خود را به «توافق ترامپ» بدهد. توافقی که مختصات واحدی برای آن از سوی دولت ترامپ ارایه نشده است اما گفته می‌شود که دیگر یک توافق صرفا هسته‌ای نخواهد بود بلکه فعالیت‌های منطقه‌ای و آزمایش‌های موشکی ایران را هم شامل می‌شود. روز چهارشنبه سه کشور اروپایی حاضر در برجام در اعلامیه‌ای در اعتراض به توقف پایبندی ایران به محدودیت‌های فنی اعلام شده در برجام، مکانیسم حل و فصل اختلاف در توافق هسته‌ای را فعال کردند. اقدامی که با اعتراض شدید ایران و انتقادهای دو عضو دیگر برجام یعنی چین و روسیه روبه رو شد. سه کشور اروپایی برای توجیه این اقدام خود تاریخچه آنچه بر برجام از اردیبهشت 97 تا به امروز گذشته را تقطیع کردند. در حالی که ایران تا یک سال پس از خروج امریکا از توافق هسته‌ای به تمام تعهدات خود پایبند ماند و بیش از 15 گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گواه آن است و از اردیبهشت ماه سال جاری با استناد به ماده 36 برجام در پاسخ به نقض توافق از سوی دیگری اقدام به کاهش تعهدات برجامی کرد اما اروپایی‌ها دلیل متوسل شدن به سازوکار حل و فصل اختلاف را خلف وعده برجامی ایران آن هم بدون توجه به نقض توافق توسط امریکا و حتی خود سه کشور اروپایی می‌دانند. در حالی که سه کشور اروپایی ادعا می‌کنند دلیل متوقف شدن رابطه‌های تجاری، مالی و بانکی ایران تحریم‌های امریکا است اما در یک سال و نیم گذشته هیچ تلاش درخوری از سوی آنها برای راه‌اندازی سازوکار موسوم به اینستکس هم صورت نگرفت.در این میان چهره‌ای چون امانوئل مکرون، رییس‌جمهور فرانسه همزمان با تلاش برای نزدیک کردن ایران و امریکا به میز مذاکره هرازچندگاهی از تمایل کشورهای اروپایی برای توافقی جدید با ایران خبر می‌داد. ادعایی که هفته گذشته از زبان بوریس جانسون نخست وزیر بریتانیا هم تکرار شد و مورد استقبال شخص دونالد ترامپ هم قرار گرفت.
در چنین شرایطی محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه که چند روز گذشته را در هند گذرانده است در پیامی در توییتر به ادعای کشورهای اروپایی در این باره که به تعهدات‌شان تحت برجام پایبند بودند واکنش نشان داده و لیستی از بایدهای تعیین شده برای کشورهای اروپایی در برجام که به آن عمل نکردند را منتشر کرد و نوشت: «سه کشور اروپایی (فرانسه، انگلیس و آلمان) ادعا کرده‌اند که به تعهدات‌شان تحت برنامه جامع اقدام مشترک پایبند بودند. (اما) بررسی واقعیت: -
واردات صفر نفت ایران
تحریم بانک‌های ایرانی و عدم اتصال به سوییفت
عدم اجرای وضعیت مسدود سازی (حمایت از شرکت‌های اروپایی در قبال تحریم‌های امریکا علیه ایران)
خروج شرکت‌های اروپایی از ایران
شکست حتی در فروش کالاهای معاف شده از تحریم‌ها نظیر غذا و دارو»
ظریف در ادامه پیام توییتری خود نوشت: «این چیزی است که سه کشور اروپایی پس از خروج امریکا از برجام به آن مشغول بوده‌اند. بررسی واقعیت 2:
صدور بیانیه‌های پوچ
نقض قوانین خود با سر فرود آوردن در برابر تحریم‌های فراسرزمینی امریکا
نادیده گرفتن 3 بار اعلام ایران برای فعال سازی مکانیزم حل اختلاف
ایجاد سازوکار اینستکس بدون حتی یک تراکنش مالی. دیگر بس است.»
ظریف همچنین در پیام سوم خود در توییتر نوشت: «سه کشور اروپایی فکر می‌کنند که در حال زندگی در قرن 19 هستیم زمانی که آنها به کشورها دیکته می‌کردند، دروغ می‌گفتند و از آن عبور می‌کردند.
ایران مکانیزم حل اختلاف را فعال کرد.
ایران کسی نبود که توافق را از محتوای آن تهی کرد- این کشورهای اروپایی بودند.
جبران (خروج) امریکا (از برجام) را فراموش کنید به تعهدات خودتان عمل کنید، حتی فقط یکی.»
اروپا تسلیم مافیای ترامپ
تنها ساعاتی پس از این توییت‌های وزیر خارجه ایران بود که روزنامه امریکایی واشنگتن پست در گزارشی به افشاگری درباره تسلیم شدن اروپا در برابر فشارهای امریکا و فعال‌سازی مکانیسم حل و فصل اختلاف پرداخته و نوشت: دونالد ترامپ چند روز قبل در پیامی محرمانه به سه کشور اروپایی حاضر در برجام هشدار داده بود که در صورت عدم همراهی با سیاست‌های ضد ایرانی واشنگتن، با اعمال تعرفه بر خودرو مواجه می‌شوند.این روزنامه به نقل از چند مقام اروپایی مطلع در این زمینه نوشت که دونالد ترامپ به‌طور محرمانه به آلمان، انگلیس و فرانسه پیام ارسال و آنها را تهدید کرده بود که در صورت خودداری از فعال کردن ساز و کار حل اختلافات در برجام، تعرفه 25 درصدی بر خودروهای اروپایی وضع خواهد کرد.
براساس ترجمه خبرگزاری فارس از این گزارش، «جرمی شاپیرو » تحلیلگر اندیشکده شورای روابط خارجی اروپا در این باره گفت که تهدید به اعمال تعرفه از سوی امریکا یک تاکتیک مافیایی است. او گفت: «تهدید به اعمال تعرفه، تاکتیکی مافیاگونه است و روابط میان کشورهای متحد نباید این‌طور باشد.»
یک مقام ارشد امریکایی نیز درباره هشدار دولت ترامپ به سه کشور اروپایی در زمینه اعمال تعرفه بر خودرو گفت: ما آشکار ساخته‌ایم که برجام توافقی وحشتناک است.البته این مقام امریکایی اذعان کرد که پیش از تهدید اروپایی‌ها، سه کشور یاد شده در پی فعال ساختن ساز و کار حل اختلافات در برجام بودند.
در حالی که دولت‌های سه کشور اروپایی تا زمان تنظیم این گزارش له یا علیه گزارش واشنگتن‌پست اظهارنظری نکرده‌اند اما «آنه‌گرت کرامپ-کارن باوئر» وزیر دفاع آلمان که در یک نشست خبری در لندن پایتخت انگلیس صحبت می‌کرد، گزارش اخیر روزنامه «واشنگتن‌پست» در مورد فشار واشنگتن به اروپایی‌ها را تأیید کرد.این مقام ارشد دولت آلمان روز پنجشنبه تأیید کرد که کاخ سفید کشورهای اروپایی را تحت فشار قرار داده تا با فعال کردن سازوکار محل اختلاف توافق هسته‌ای، تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران را احیا کنند.وزیر دفاع آلمان هرچند امروز این گزارش را تأیید کرد، اما مدعی شد که تصمیم کشورهای اروپایی برای فعال کردن سازوکار حل اختلاف، تحت فشار امریکا انجام نگرفته و اروپایی‌ها مستقلا این تصمیم را اتخاذ کرده‌اند.وی همچنین گفت اروپا به «کارزار فشار حداکثری» که سیاست رسمی امریکا در قبال ایران است، نپیوسته است.
همزمان با این تحولات، «ریچارد گلدبرگ» دستیار سابق مشاور امنیت ملی کاخ سفید نیز می‌گوید که اگر انگلیس از برجام خارج نشود، توافق تجاری با امریکا پس از خروج از اتحادیه اروپا را به خطر می‌اندازد.براساس ترجمه خبرگزاری فارس از نوشته روزنامه «گاردین»، گلدبرگ که تا هفته گذشته دستیار مشاور امنیت ملی دولت امریکا بود، در مصاحبه‌ای گفته‌ است: «سوالی که باید از نخست‌وزیر انگلیس بوریس جانسون پرسیده شود این است: «با حرکت به سمت برگزیت (خروج از اتحادیه اروپا)، از آنجا که حامیان برگزیت از توافق هسته‌ای [با ایران] خوش‌شان نمی‌آید، از شما می‌خواهند از توافق هسته‌ای خارج شوید. هنگامی که بعد از 31 ژانویه (11 بهمن) برای مذاکرات مربوط به توافق تجارت آزاد با امریکا به واشنگتن بیایید چه خواهید کرد؟قطعا به سود او (جانسون) و مردم بریتانیای کبیر خواهد بود که به رییس‌جمهور دونالد ترامپ ملحق شوند، به امریکا ملحق شوند، که سیاست خارجی خود را از بروکسل دور کنید و به کمپین فشار حداکثری بپیوندید تا امنیت همه ما حفظ شود.
محمدجواد ظریف ساعتی پس از این افشاگری واشنگتن‌پست با انتشار تصویر این گزارش در توییترش نوشت: «تسلیم‌شدن [اروپا مقابل امریکا] تأیید شد. تروییکای اروپایی باقی‌مانده‌های برجام را، برای اجتناب از تعرفه‌های جدید ترامپ، فروخت.دوستان من، این فایده‌ای ندارد. شما فقط اشتهای او را تحریک کردید. قلدر دبیرستان خود را به یاد دارید؟اگر می‌خواهید شرافت خود را بفروشید، بفرمایید. اما ظاهری اخلاقی/قانونی به خود نگیرید. شما آن را ندارید.
قمار پرخطر اروپا با برجام
در حالی که اروپا می‌گوید هدف از فعالسازی مکانیسم حل و فصل اختلاف حفظ برجام است و برخی منابع اروپایی هم تاکید دارند که سه کشور اروپایی پیش از تهدید تعرفه‌ای امریکا هم تصمیم خود را برای فعالسازی این مکانیسم گرفته بودند اما راستی آزمایی این ادعای اروپایی‌ها تقریبا غیرممکن است و همزمان تاثیرش را بر نگاه تهران به بروکسل به عنوان شریکی غیرقابل اعتماد در توافق هسته‌ای گذاشته است. این بار در سال 2020 همان تجربه‌ای برای ایران تکرار شد که در سال 2005 و پس از توافق با تروییکای اروپایی رخ داد. در آن مقطع نیز اروپایی‌ها نتوانستند در برابر هشدارها و تهدیدهای امریکا مقاومت کنند و ترجیح دادند از توافق با تهران خارج بشوند. امریکا سیاست فشارحداکثری علیه تهران را با هدف به پای میز مذاکره کشاندن ایران انجام داد و اکنون تنها راه برای به ثمر نشستن آن را همراهی کشورهای اروپایی با خود و اجماع‌سازی علیه ایران می‌داند. محمدجواد ظریف می‌گوید توپ در زمین اروپا است اما اروپایی‌ها اعتقاد دارند که ایران غیرممکن را از آنها مطالبه می‌کند چراکه اروپا از عهده مقابله با تحریم‌های یک جانبه امریکا برنمی آید. در حال حاضر اصلی‌ترین سوال این است که آیا اروپا به سمت فعالسازی مکانیسم ماشه به معنای بازگرداندن قطعنامه‌های فصل 7 علیه ایران می‌رود یا خیر؟ بسیاری از کارشناسان احتمال قرار گرفتن اروپا در این مسیر به خصوص با توجه به مخالفت چین و روسیه را اندک می‌دانند. انستیتو خاورمیانه در تحلیلی در این باره می‌نویسد: سوال این است که حالا چه اتفاقی رخ می‌دهد؟ به نظر می‌رسد که مقام‌های اروپایی قصد دارند تا انتخاب رییس‌جمهور بعدی در امریکا صبر کنند و به همین دلیل بود که تمام تلاش خود را به کار گرفتند تا با بازگشت تحریم‌های امریکا، برجام را دفن نکنند. اما نکته‌ای که آنها باید مدنظر داشته باشند این است که حتی اگر ترامپ در انتخابات پایان 2020 برنده هم نشود باز همزمان برای قراردادن وضعیت پرونده ایران در نقطه‌ای که جانشین وی هم قدرت مانور چندانی نداشته باشد، دارد. در چنین صورتی حتی تغییر سکاندار کاخ سفید هم در پرونده ایران کمکی به اروپا نخواهد کرد. بهترین راه برای مقام‌های کشورهای اروپایی این است که منافع مشترک اروپا و امریکا در منطقه غرب آسیا را شناسایی کرده و به جای وقت هدر دادن برای خواندن و قضاوت کردن توییت‌های رییس‌جمهور امریکا بر اقدام‌های عملی سرمایه‌گذاری کنند. همزمان باید تمام تلاش خود را به کار بگیرند تا پیش از آغاز یک بحران دیگر، امریکا و ایران را پشت میز مذاکره بنشانند البته اگر پیش از آنها روسیه و چین چنین کاری نکنند.
نیویورک تایمز نیز در این باره نوشت: اروپا با تهدید به نابودی برجام به نیت حفظ این توافق در حقیقت دست به یک قمار زده است. این تصمیم در بدترین زمان ممکن صورت گرفت و می‌تواند نتیجه‌ای درست برعکس آنچه اروپا انتظار دارد داشته باشد. فعالسازی مکانیسم حل و فصل اختلاف در برجام در حقیقت ساعتی را به راه انداخته که کمیت و کنترل عقربه‌های آن در دست اروپا نیست و هرلحظه رفتاری از سوی رهبران ایران یا امریکا می‌تواند بر آن تاثیر بگذارد.
در حالی که ایران می‌گوید اروپا در برابر فشار حداکثری امریکا کوتاه آمده و اروپایی‌ها هم چنین چیزی را رد می‌کنند اما به نظر می‌رسد که یکی از ابتدایی‌ترین اهداف اروپا این بوده که مانع از قرار گرفتن ایران در مسیر کره شمالی بشود. ناتالی توسی از مشاوران فدریکا موگرینی در این باره می‌گوید: اگر اروپایی‌ها یک استراتژی داشته باشند آن هم خرید زمان است . آنها امیدوار هستند که با فعالسازی مکانیسم حل و فصل اختلاف بتوانند ترامپ را راضی نگاه دارند و این رویه را تا نوامبر سال آتی و انتخابات در امریکا ادامه بدهند. اروپایی‌ها اعتقاد دارند که هرچند ایران در گام آخر اعلام کرد که هیچ محدودیت تعیین شده‌ای بر برنامه هسته‌ای خود را رعایت نخواهد کرد اما به نظر نمی‌رسد که از این فراغ بال هسته‌ای در این مقطع برای حرکت کردن به سمت سلاح هسته‌ای استفاده کند.
همزمان اروپایی‌ها امیدوار هستند که بتوانند ایران و امریکا را بر سر میز مذاکره‌ای بنشانند که به حصول توافقی منتهی شود که نام ترامپ را بر پیشانی داشته باشد . توافقی که شاید با برجام فعلی هم تفاوت چندانی نداشته باشد اما حداقل نام اوباما را که مورد حساسیت ترامپ است را یدک نمی‌کشد. با این‌همه مشخص نیست که ایران هم در زمین بازی که اروپا تعریف کرده تا ماه نوامبر توپ خواهد زد یا خیر.
وندی شرمن، مذاکره کننده ارشد امریکا با ایران در دوره ریاست‌جمهوری باراک اوباما نیز این اقدام اروپایی‌ها را پرخطر دانسته و می‌گوید: این حرکت می‌تواند پایان توافق هسته‌ای با ایران را نزدیک‌تر از پیش کند.
در حالی که ایران خواهان برداشته شدن تحریم‌های هسته‌ای تا پیش از مذاکره مجدد با امریکا در قالب 1+5 است اما بعید به نظر می‌رسد که ترامپ با امیدواری که به سیاست فشار حداکثری بسته در سد تحریمی که به ظن خود علیه تهران ساخته است خللی ایجاد کند.