بزرگنمايي:

راه ترقی - اعتماد / متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
براساس آمارهای ارایه شده مصرف گاز در بخش خانگی دو روز پیش به حدود 600 میلیون متر مکعب رسید که در تاریخ کشور بی‌سابقه است. افزایش مصرف گاز در این بخش سبب ایجاد محدودیت‌هایی برای گازرسانی به نیروگاه‌ها و صنایع عمده شده است. هر چند دولت در نظر دارد برای جلوگیری از افت فشار یا قطع جریان گاز در بخش خانگی اولویت به مصرف بخش خانگی داده شود. افزایش مصرف گاز که در یک سال اخیر با 13 درصد رشد از 520 میلیون مترمکعب در روز به حدود 600 میلیون مترمکعب در روز رسیده، پتانسیل‌های صادرات گاز در شرایط تحریم را به‌ شدت کاهش داده است. طبق آمارهای وزارت نفت طی سال‌های 1355 تا 1395 مصرف نهایی گاز طبیعی از دو هزار و 742 مترمکعب به 461 میلیون مترمکعب رسیده است. این در حالی است که تولید گاز ایران پس از وقفه‌ای چند ساله و عقب ماندن از قطر در برداشت از میدان گازی پارس جنوبی در سال گذشته به روزانه 800 میلیون مترمکعب رسید. رقمی که معادل 5 میلیون بشکه نفت خام است. با وجود اینکه ایران‌، دومین کشور دارنده ذخایر گازی جهان است اما همچنان نتوانسته از این ذخایر برای صادرات بیشتر و جایگزینی برای کاهش عایدی‌های نفتی بهره برد. آخرین آمارهای آژانس بین‌المللی انرژی از سرانه مصرف گاز در جهان در سال 2017 نشان می دهد که سرانه مصرف هر ایرانی حدود 6 میلیون مترمکعب است در حالی که این عدد برای جمعیت 511 میلیونی اتحادیه اروپا 2 میلیون مترمکعب بود. مصرف نهایی گاز در این سال برای ایران 478 میلیون مترمکعب و برای اتحادیه اروپا یک میلیارد و 183 میلیون مترمکعب بود. گزارش دیگر آژانس بین‌المللی انرژی نشان می دهد ایران در سال 2018 حدود 26 میلیارد دلار یارانه به بخش گاز پرداخت کرده است. هرچند مصرف بالای گاز در کشور، چالش تازه‌ای نیست و از سال‌ها قبل نسبت به تداوم آن هشدارهایی داده شده؛ اما روند نگران‌کننده افزایش مصرف گاز در کنار پایین بودن شاخص بهره‌وری انرژی در کشور می‌تواند، فرصت‌های پیش رو برای دستیابی به بازارهای گازی در منطقه همچنین بالا بردن سهم صادرات گاز از کل صادرات غیرنفتی در دوران تحریم را به خطر بیندازد.
گذار به پسا تحریم با فازهای پارس جنوبی
کل ذخایر گاز موجود در میدان‌های گازی کشور 33 هزار میلیارد مترمکعب تخمین زده شده که از این حیث ایران در رتبه دوم کشورهای با ذخایر بالای گاز قرار می‌گیرد. ذخایر گاز در 3 نوع میدان‌های گازی‌، ذخایر گاز طبیعی موجود در کلاهک‌های گازی میادین نفتی و گازهای همراه با نفت وجود دارد. بر اساس آمارها در کشور 36 میدان گازی وجود دارد که بزرگ‌ترین آن پارس جنوبی است که البته میدانی مشترک با قطر است. کل ذخایر گازی این میدان 19 هزار میلیارد مترمکعب است که 14.2 هزار میلیارد مترمکعب آن ذخیره «درجا» (قابل برداشت بدون تزریق گاز اضافی) محسوب می‌شود. البته این میدان گازی که 50 درصد از کل ذخایر گازی ایران و 8 درصد از کل ذخایر گازی جهان را در خود جای داده در سال 1971 کشف و توسعه آن در سال 1989 آغاز شد. نکته دیگر در این است که بخش قطری این میدان گازی 99.9 درصد از ذخایر گازی این کشور را در خود جای داده که 21 درصد از کل ذخایر گازی جهان است و معادل 26 تریلیون مترمکعب ذخایر قابل برداشت دارد. برداشت از این میدان از سال 1380 به ‌طور همزمان در ایران و قطر آغاز شد و تا 6 سال تقریبا به صورت یکسان پیش رفت. اما از سال 86 تا 94 همزمان با تغییر سیاست‌های دولت وقت همچنین اعمال تحریم‌های همه ‌جانبه علیه کشور، ظرفیت تولید گاز قطر به 600 میلیون مترمکعب در روز رسید در حالی که ایران در این سال‌ها تنها توانست 285 میلیون مترمکعب گاز برداشت کند. با وجود گذشته نزدیک به نیم قرن از کشف این میدان مهم گازی‌ اما تحریم‌های نفتی و بین‌المللی در سال‌های 89 تا 93 باعث عدم دستیابی به تکنولوژی لازم برای توسعه و بهره‌برداری از فازهای دریایی و خشکی این میدان گازی شده است. پس از لغو تحریم‌های نفتی توسعه فازهای باقی مانده در دستور کار وزارت نفت قرار گرفت. به گونه‌ای که در اسفند 97 و با بهره‌برداری از فازهای باقی مانده جز فاز 11 ایران توانست به تولید 610 میلیون مترمکعب گاز در روز برسد و در برهه‌ای نیز از قطر بیشتر برداشت کند. بر اساس گزارش بلومبرگ، قطر در سال 2019 میلادی با صادرات 110 میلیارد مترمکعب، بزرگ‌ترین صادرکننده LNG در جهان نام گرفت. حال اینکه تنها منبع گازی این کشور میدان مشترک گازی با ایران است.
احتمال افزایش شدید مصرف نسبت به تولید
آمارهای مرکز آمار از شاخص بهره‌وری انرژی در کشور از بدتر شدن مصرف انرژی به خصوص مصرف گاز در کشور خبر می‌دهد. بر این اساس شاخص بهره‌وری انرژی در سال‌های 87 تا 95 نشان می‌دهد به ازای مصرف یک بشکه نفت معادل 5923 ریال به تولید ناخالص داخلی کشور افزوده می‌شود. این رقم در سال 95 به 5660 ریال رسید. هر چند آمار تازه‌ای از شاخص بهره‌وری انرژی در سال‌های 96 و 97 در دست نیست اما مقایسه آمار تولید و مصرف گاز طبیعی نشان از بدتر شدن این شاخص در این سال‌ها دارد. بر اساس آمارهای وزارت نفت در سال 96 تولید گاز به 611.4 میلیون بشکه در روز رسید که 21 درصد از آن معادل 130 میلیون مترمکعب در روز در بخاری خانه‌ها سوزانده شد و حدود 392 میلیون مترمکعب نیز در سایر بخش‌ها مانند کشاورزی، نیروگاه‌ها و پتروشیمی‌ها مورد استفاده قرار گرفت. از کل تولید گاز کشور در سال 96 تنها 36.2 میلیون مترمکعب در روز صادر شد. شرایط مصرف و صادرات گاز در سال 97 نیز بهبود نیافت و با وجود اینکه در این سال تحریم نفتی ایران شدت بیشتری گرفت و انتظارها بر توجه ویژه به صادرات گاز بود اما وزارت نفت با مخفی نگه داشتن عدد صادرات گاز باعث شد، رقم رسمی از آن در دست نباشد. کل تولید گاز کشور در سال گذشته 646.8 میلیون مترمکعب در روز بود که بخش خانگی با افزایش 10 درصدی، مصرف به روزی 143 میلیون مترمکعب رسید. میانگین مصرف سایر بخش‌ها نیز 402.3 میلیون مترمکعب در روز بوده است. آمارها نشان می‌دهد، تولید گاز در بهار سال جاری 603.7 میلیون مترمکعب بود که نسبت به مدت مشابه سال گذشته تغییری نداشته است. اما مصرف خانگی با افزایش 24 درصدی از 91.8 به 114.1 میلیون مترمکعب در روز رسیده است. در سوی دیگر مصرف گاز توسط بخش‌های دیگر 17 درصد کاهش داشته و از 404.5 به 397.6 میلیون مترمکعب در روز رسیده است.
ناتوانی در صادرات
در کنار افزایش مصرف انرژی به خصوص گاز در کشور‌ به دلیل بالا رفتن ضریب نفوذ آن در مناطق روستایی و شهری، نبود تکنولوژی صادرات نفت کشور به صورت LNG نیز یکی از دلایلی است که کشور نمی‌تواند از شرایط تحریم نفتی به نفع افزایش صادرات گاز استفاده کند. هر چند بی‌توجهی به بازارهای گازی در کشورهای همسایه به خصوص پاکستان و نیمه‌تمام ماندن برخی پروژه‌های گازی با همسایگان نیز از جمله مواردی است که صادرات گاز ایران به جهان را کاهش داده است. مهم‌ترین پروژه گازی نیمه تمام کشور، خط لوله صلح بود که بر اساس آن قرار بود، ایران طی 25 سال گاز را با قیمت توافقی به پاکستان و هند بفروشد. روند اجرایی این طرح در سال 2002 آغاز شد اما با کنار کشیدن هند و تعلل طرف پاکستانی همچنان به نتیجه نرسیده است. با به نتیجه نرسیدن این خط لوله‌، پاکستان واردات LPG از 3 کشور امریکا‌، روسیه و قطر را افزایش داده است. پروژه ناتمام دیگر خط لوله انتقال گاز از طریق دریای ایران به عمان است. قرار بر تامین گاز عمان طی 25 سال از طریق این خط لوله بود که با گذشت 7 سال از امضای قرارداد آن همچنان به نتیجه نرسیده است. هر چند سال گذشته وزیر نفت عمان اعلام کرد همچنان پیگیر این خط لوله هستیم با این وجود اخباری مبنی بر بهره‌برداری از آن منتشر نشده است.
الزامات ورود به بازار جهانی گاز
در کنار تکمیل فازهای پارس جنوبی، گرایش کشورها و البته صنایع به استفاده از سوخت‌های ارزان و پاک مانند گاز می‌تواند، فرصت‌های بیشتری را برای ایران به خصوص در منطقه ایجاد کند. با وجود اینکه مسوولان وزارت نفت بارها اعلام کرده‌اند، انتقال گاز به اروپا چه به صورت خط لوله و چه به صورت گاز مایع مقرون به صرفه نیست، می‌توان از فرصت‌ها برای انتقال گاز به کشورهایی مانند عراق، ترکیه و عمان بهره برد. اما پایین بودن شاخص بهره‌وری انرژی و افزایش مصرف گاز در کشور، فرصت‌های پیش رو برای استفاده بهینه از گاز در منطقه را از کشور گرفته است. هر چند لازم است، سمت و سوی سیاست‌ها نیز تغییر کند و تنش‌زدایی در دستور کار قرار گیرد.