بزرگنمايي:

راه ترقی - صبح نو / متن پیش رو در صبح نو منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
اقتصاد ایران که این روزها دیگر حتی در برابر خبرهای جدید تحریم غرب، خنثی شده با بازار 600 میلیونی در همسایگی خود مواجه است که به اعتقاد کارشناسان این بازار بالقوه نادیده گرفته شده است.
جمعه گذشته رهبر معظم انقلاب، امام جمعه تهران بعد از هشت سال در نماز جمعه حضور یافتند و با خطبه‌های راهگشای خویش، شرکت‌کنندگان در نماز جمعه این هفته را بهره‌مند کردند اما رهبر انقلاب در بخش نخستین فرمایشات‌شان با اشاره به حضور پرشور مردم فرمودند: «ملت باطن خود یعنی استقامت در مقابل شیاطین را در این حضور نشان داد و تنها راه ادامه این مسیر عزت‌آفرین، قوی‌تر‌شدن ایران در همه زمینه‌هاست.» قطعا یکی از این «زمینه»‌ها به تعبیر رهبر انقلاب، بخش اقتصادی کشور است؛ آنچه این روزها به‌عنوان مهم‌ترین اولویت کشور از آن هم در محافل عمومی و هم در محافل خصوصی از آن یاد می‌شود.
اما مهم‌ترین سوالی که مطرح می‌شود این است که اقتصاد ایران چگونه می‌تواند در «زمینه اقتصاد» قوی شود؟ در همین زمینه وحید شقاقی‌شهری، رییس دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی در گفت‌وگو با «صبح‌نو» ریشه تحریم‌پذیری اقتصاد کشور را «اقتصاد نفتی» می‌داند و معتقد است: در مجموع بیش از 111 سال است که اقتصاد ایران وابسته به نفت شده است. تقریبا از سال 1300 ایران به جرگه کشورهای مبتنی بر اقتصاد نفتی پیوست و به جای اینکه از نفت به‌عنوان فرصت استفاده کنیم، متاسفانه نفت عامل یک گروه چالش‌هایی برای کشور شد.
وی با بیان اینکه ریشه بخش عمده‌ای از چالش‌ها و حتی بحران‌های اقتصاد ایران به دلیل اتکای به نفت است، تاکید کرد: اقتصاد نفتی حتی موجب شد تا عقلانیت نهادی نداشته باشیم.
چرا نفت در اقتصاد ایران بحران ایجاد کرده است؟
این کارشناس اقتصادی افزود: در دنیا نیز منابع درآمدی از جمله نفت وجود دارد، اما چرا کشوری مانند نروژ از نفت بهترین بهره را می‌برد اما نفت در اقتصاد ما بحران ایجاد کرده است؟ در کشورهای اروپایی از قرن 15 میلادی یک رنسانس آغاز می‌شود به‌طوری‌که نهادها عقلانی می‌شوند و بعد از اینکه عقلانیت نهادی ایجاد شد، کشوری مانند نروژ در قالب این عقلانیت می‌داند از نفت چگونه بهره‌مند شود.
شقاقی‌شهری با بیان اینکه اما در ایران به یکباره از یک اقتصاد سنتی به اقتصاد نفتی گذر کردیم، گفت: در حالی اقتصاد ما نفتی شد که بدون طی عقلانیت نهادی به این عرصه گام نهادیم.رییس دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی تاکید کرد: بعد از انقلاب هم متاسفانه نتوانستیم نفت را مبتنی بر عقلانیت نهادی استفاده کنیم. در حالی که در اسناد بالادستی و برنامه‌های توسعه‌ای بارها به جداسازی نقت از بودجه، کاهش وابستگی به نفت و جلوگیری از خام‌فروشی تاکید شد، اما به دلیل اینکه ریشه تحریم‌ها از نفت بوده، هیچ‌گاه این هدف‌گذاری‌ها عملیاتی نشده و همچنان 40 سال بعد از انقلاب، اقتصاد ما وابسته به نفت است. این اقتصاددان با بیان اینکه واردات محوری و عدم توانمندسازی بخش خصوصی باعث شد که نتوانیم در تولید کالاها و خدمات به صورت رقابتی عمل کنیم و لذا وابستگی ما به بیرون از کشور بیشتر شد، گفت: ما نفت را صادر و درآمد ارزی حاصل از فروش نفت را مجدد برای واردات کالاها هزینه کردیم. وی با اشاره به دو مقطع تحریم ایران در دهه 90 گفت: نخستین‌بار در سال‌های 91 - 90 و پس از آن در سال 97 کشور ما مجددا با تحریم مواجه شد که در طول تاریخ ایران حداقل در 100 سال اخیر هرگز به‌شدت تحریم‌های دهه 90 را تجربه نکردیم. رییس دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی با اشاره به برآورد 0.45 درصدی رشد اقتصاد و میانگین تورم 23 درصدی در کل دهه 90 گفت: وقتی به‌طور متوسط با یک رشد تقریبا صفر درصدی و تورم 23 درصدی در یک دهه مواجه بودیم، این بدان معناست که فرصت‌های دهه 90 را از دست داده‌ایم.
شقاقی‌شهری در پاسخ به این سوال که اکنون در این شرایط چگونه تاب‌آوری اقتصادی را باید افزایش دهیم، گفت: نه‌تنها در اقتصاد، بلکه در همه ادبیات تاب‌آوری جهانی، درون‌زاسازی و برون‌گرایی اقتصاد وجود دارد.
وی با اشاره به بیانیه 10‌بندی 24 اقتصاددان به رییس‌جمهوری گفت: اقتصاددانان در این بیانیه صرفا نگاه درون‌زایی داشتند در حالی که درون‌زایی و برون‌گرایی دو بال اقتصاد هستند. رییس‌جمهوری هم در مجمع عمومی بانک مرکزی اخیر گفته بدون تعامل با دنیا می‌تواند کشور را اداره کند؛ بنابراین نه صرفا نگاه درون‌زایی و نه نگاه رییس‌جمهوری مبنی بر نگاه برون‌زایی نمی‌توانند اقتصاد ما را نجات دهند. رییس دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی با تاکید بر اینکه نباید غافل شویم که این دو بال، مکمل هم هستند، گفت: اینکه باید اقتصاد را قوی کنیم، به این معناست که تلاش کنیم مدیریت رشد اقتصادی کشور در داخل و با رویکرد اقتصاد دانش‌بنیان باشد.
شقاقی‌شهری با بیان اینکه اگر در اقتصاد دانش‌‌پایه با جدیت برنامه‌ریزی کنیم حداقل در کپی‌برداری، می‌توانیم در راستای اقتصاد دانش پایه حرکت کنیم، گفت: این همان راهی است که چینی‌ها هم انجام دادند؛ چین به سمت ابداع نرفت. وی افزود: جوانان ما نیز حداقل می‌توانند در مرحله نخست یعنی کپی‌برداری موفق باشند و کالاهای فن پایه تولید کنند. در این مرحله می‌توانیم به برون‌گرایی هم فکر کنیم. در همسایگی ما 15 کشور با جمعیت 600 میلیونی وجود دارد که این بازار بزرگ قطعا به دنبال کالای فن پایه است. برون‌گرایی یعنی توجه به بازار 600 میلیونی که بالقوه است.
این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه در حوزه میزان فارغ‌التحصیلان مهندسی در دنیا در جایگاه سوم قرار داریم اما متاسفانه محیط کسب‌و‌کار دانش پایه فراهم نیست، گفت: اصل حرف این است که باید عقلانی نگاه کنیم؛ ضمن اینکه حرکت از درون‌زا‌سازی به برون‌زاسازی، یک فرایند است. شقاقی‌شهری با تاکید بر اینکه برون‌گرایی بدون درون‌زاسازی یعنی استثمار و درون‌زا‌سازی بدون نگاه به بیرون یعنی عدم توانایی در تولید، گفت: ما باید در زنجیره جهانی قرار گیریم. وقتی درون‌زا‌سازی با نگاه به بیرون باشد، کالاهایی که تولید می‌شوند حداقل قابلیت صادرات به کشورهای همسایه را دارند.
لازمه چگونه قوی‌شدن ابزار اقتصادی
همچنین «میثم پیله‌فروش» پژوهشگراقتصاد ایران نیز درگفت‌وگو با «صبح‌نو» با اشاره به ابزارهای لازم اقتصادی برای قوی‌شدن کشور، عنوان کرد: آنگونه که مقام معظم رهبری فرمودند چاره‌ای نداریم جز اینکه قوی شویم. قوی‌شدن راه‌ها و ابعاد مختلفی دارد که یکی از آنها در زمینه اقتصادی است؛ اقتصادی که اولین گامش این است که دربرابر متغیرهای بیرونی قوی و مقاوم باشیم و دشمنان نتوانند ما را با این متغیرها دچار نوسان کنند.
این تحلیلگر مسائل اقتصادی کشورمان با اشاره به اینکه مهم‌ترین متغیرهای اقتصادی ما در قیمت نفت و امکان صادرات آن است، افزود: اگر اقتصاد ما اقتصاد مقاومتی بود و خودش را وابسته به متغیرات خارج از کنترل خودش نکرده بود با کوچک‌ترین تغییر در بهای نفت دچار نوسان نمی‌شد. مقاومت در برابر این متغیرات خارج از کنترل، شرط عقل است. خیلی از کشورها وابستگی‌ها و متغیرهای خودشان را تشخیص داده و مطالعه می‌کنند و از آن رهایی می‌یابند. پیله‌فروش تصریح کرد: آمریکایی‌‌ها که در دهه‌های گذشته به واردات انرژی وابسته بودند با انجام برخی اقدامات، تولید‌کننده انرژی شدند؛ البته خیلی از کشورهای دیگر هم وابسته به واردات غذا بودند و در یک برنامه 20ساله الان خودشان را بی‌نیاز از واردات غذا کردند. هر اقتصادی که به متغیرات خارج از کنترل وابسته شود، آسیب‌پذیر می‌شود و این بالا و پایین کردن‌ها آسیب‌زننده به اقتصاد است.
پژوهشگر اقتصاد ایران تاکید کرد: آسیب‌پذیری ما در برابر برخی متغیرات موجب شده است تا تجار، مردم، صنعتگران و... ندانند که آیا باید کالا بخرند یا باید صبر کنند، چرا که همیشه قیمت‌ها در نوسان است. اگر می‌خواهیم اقتصادمان رونق بگیرد، یکی از لازمه‌های آن ایجاد ثبات است که آن هم برعهده دولت است تا درباره آن چاره‌اندیشی کند.
وی در پاسخ به موضوع مطرح‌شده از سوی آقای روحانی که بر وابستگی به سرمایه‌های خارجی تاکید کرده بود، افزود: اخیرا 24 نفر اقتصاددان که من هم جزو آنها بودم نامه‌ای به آقای روحانی نوشتیم و در آن اشاره شد که مهم‌ترین تحقیقات نشان می‌دهد مهم‌ترین مولفه‌هایی که به تولید ما آسیب زده، بی‌ثباتی در قوانین و رویه‌های دولتی است که یک‌شبه صورت می‌گیرد و صادرکنندگان ما را آسیب‌پذیر کرده چرا که مجوزهای بانکی و انحصارات آن در خدمت رانت‌خواران است. بدیهی است توسعه روابط سیاسی با همه دولت‌هایی که به‌طور متقابل به کشور ما احترام می‌گذارند هم به نفع اقتصاد ایران است و باید همچنان در دستور کار دولت محترم باشد. پیله‌فروش تصریح کرد: ما با 15 کشور، همسایه هستیم که واردات آنها 2000 میلیارد دلار بوده است. یک درصد واردات این کشورها را ما پوشش دادیم و اگر این میزان را به 5 درصد افزایش دهیم، صادرات ما به کشورهای همجوار صد میلیارد دلار می‌شود که برای اقتصاد ما عدد قابل اشاره‌ای است اما لازمه آن ‌‌داشتن یک استراتژی مهم و متناسب با نیاز این 15 کشور همسایه است که تولید کالا و تجارت با آنها داشته باشیم.