بزرگنمايي:

راه ترقی- کشتی سی‌وهشتمین جشنواره بین المللی تئاتر فجر بعد از مسافرتی طولانی و 10 ماهه بر بستر اقیانوس بیکران هنرهای نمایشی، شامگاه بیست‌ویکم بهمن ماه 1398 با تمام خاطرات رنگارنگش در تالار وحدت پهلو گرفت چنان که سهم خاطرات نقش بسته بر ذهن مسافران این دوره جشنواره شیرین و ماندگار بماند.

اتفاق تلخی که ناگهان نخستین وعده دبیر را دستخوش تغییر کرد

با پشت سر گذاشتن ایام 11 روزه سی‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر که کار خود را از دهم بهمن آغاز و تا 21 بهمن‌ماه 1398 ادامه داشت؛ بعد از فروکش کردن تب و تاب بازار رقابت و هیجان جاری در قالب این رویداد، آرام شدن فضای تئاتری کشورمان و بازگشت فضای اجراهای عمومی به سالن‌ها و تماشاخانه‌های پایتخت و دیگر استان‌ها و شهرستان‌های کشورمان بد نیست تا این‌بار نگاهی متفاوت به سی‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر داشته باشیم.

جشنواره‌ای که بنا داشت تا در مهمترین گام مساله و آسیب به سرانجام رسیدن امور اجرایی در دقیقه 90 و یا حتی بعد از دقیقه 90 را پشت سر بگذارد.

طبق وعده دبیر آن بنا بود تا با برنامه‌ریزی دقیق شاهد جشنواره‌ای باشیم که تمامی امور اجرایی دبیرخانه‌ای، چه در بخش ملی و چه در حوزه بین‌الملل با دورنمایی از پیش تعیین شده اجرایی شود.

هرچند گام‌های نخستین این جشنواره مطابق وعده داده‌شده دبیران با برنامه‌ریزی دقیق و بیشترین بازه زمانی در سایه آرامش برگزار ‌شد؛ اما به‌ناگاه حوادث و رویدادهای برنامه‌ریزی نشده چون دی ماه تلخ 1398 که کل جامعه ایران را متأثر از فضای غم‌بار و سوگوار خود کرد، تمام برنامه‌ها را دستخوش تغییر کرد.

ترور ناجوانمردانه سردار سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی و همچنین جان‌باختن تعدادی از هموطنان‌مان در حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی، فرودها و حاشیه‌های مختلف و غیر قابل تصوری را در خلال برنامه اجرایی این رخداد رقم زد.

اتفاقاتی که جدول جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر را هم متاثر خود کرد. آنچه در ادامه در قالب دو گزارش از خاطر شما می‌گذرد؛ بخش دوم از سیر فراز و فرود سی‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر است. رویدادی که نخستین گام‌های آغازین خود را در اردیبهشت‌ماه 98 آغاز کرد.

گام نخست؛ توجه ویژه به تئاتر خصوصی

سی‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در شرایطی کار خود را از دهم بهمن ماه آغاز کرد که این بار در گام سی‌وهشتم شاهد خرق عادتی بزرگ در ساختار اجرایی این جشنواره بودیم.

توجه به بخش خصوصی در حوزه تئاتر به‌عنوان مهم‌ترین بازوی اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای توسعه هنر نمایش در کشور از یک دهه پیش با تاسیس تماشاخانه‌های خصوصی در سراسر ایران و به‌ویژه پایتخت جلوه‌ای متفاوت به خود گرفت.

همچنین در ادامه این نگاه، جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر نیز متأثر از حضور بخش خصوصی در تئاتر بود، به گونه‌ای که در سی‌وهشتمین دوره جشنواره شاهد برگزاری چهارمین دوره مستمر بخش به‌علاوه فجر به عنوان بخش مخصوص به آثار نمایشی حاضر در تماشاخانه‌های خصوصی بودیم.

اما خرق عادت ذکر شده جایی اتفاق افتاد که دو روز نخست جدول اجراهای حاضر در این رویداد به شکل تام و تمام به اجراهای بخش به‌علاوه فجر (آثار تولید شده توسط بخش خصوصی تئاتر) اختصاص پیدا کرد.

در حقیقت نادر برهانی‌مرند به‌عنوان دبیر این رویداد و شهرام کرمی به‌عنوان مدیرکل اداره هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با این خرق عادت نشان داده‌اند که عزمی جدی در راستای حضور و حمایت بخش خصوصی در عرصه تئاتر دارند و در این مسیر بخش اصلی مهمترین جشنواره بین‌المللی تئاتر کشور را نیز برای برای این عرصه در نظر گرفته‌اند.

گام دوم؛ افزوده شدن بخش رقابتی برای نخستین بار در بخش به‌علاوه فجر

همچنین جدول اجراهای به‌علاوه فجر در سی‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر با میزبانی از 38 اثر نمایشی نشان داد که حضور بخش خصوصی در عرصه تئاتر می‌تواند آن‌چنان تاثیرگذار باشد که حتی مهم‌ترین جشنواره تئاتر ایران را نیز متأثر از خود کند.

در سی‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر برای نخستین بار بعد از حضور چهارساله بخش به‌علاوه فجر شاهد داوری آثار حاضر در این جشنواره و انتخاب سه اثر برگزیده از میان نمایش‌های حاضر در این بخش بودیم؛ بخشی که طی سه دوره قبلی - دوره سی‌وپنجم تا سی‌و هفتم؛ 1395 تا 1397 - جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر تنها با تقدیر از تماشاخانه‌های موفق خصوصی در اختتامیه کار خود را به پایان می‌برد.

گام سوم؛ وعده محقق نشده با تلخی نامه‌نگاری هنرمندان داخلی

آن‌چنان که پیش‌تر اشاره شد بخش بین‌الملل جشنواره تئاتر فجر متأثر از دو رویداد تلخ دی ماه یعنی ترور ناجوانمردانه سردار سپهبد شهید حاج‌قاسم سلیمانی از یک‌سو و ازسوی دیگر جان باختن تعدادی از هم‌وطنانمان در حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی مصادف شد با شایعه پراکنی و شانتاژ رسانه‌ای برخی کشورهای خارجی و تلخ‌تر از آن نامه‌نگاری تعدادی از هنرمندان داخلی برای ترغیب هنرمندان خارجی برای شرکت نکردن در این رویداد هنری. به همین سبب شاید در جدول اجرایی جشنواره امسال بر خلاف وعده‌ها، شاهد حضور گروه‌های قدرتمند و هنرمندان بزرگی چون رومئو کاستلوچی، یوجینو باربا و گروه نمایشی اودین نبودیم و تنها چهار گروه نمایشی از کشورهای سوییس، ارمنستان، لهستان و یونان حاضر بودند.

گام چهارم؛‌ چتر گسترده بازار تئاتر ایران و توسعه همکاری‌های بین‌المللی

با وجود وعده محقق نشده و حضور کمرنگ گروه‌های نمایشی حاضر در جدول اجراهای بین‌المللی جشنواره سی‌وهشتم تئاتر فجر؛  قدرت بازار بین‌الملل تئاتر ایران، بار بخش بین‌الملل جشنواره تئاتر فجر را به دوش کشید.

به گونه‌ای که پنجمین بازار تئاتر ایران از 21 نماینده جشنواره‌ها و فستیوال‌های بزرگ تئاتر جهان؛ مدیران شرکت‌ها و هنرمندان جهانی طی مدت چهار روز، علاوه بر برگزاری نشست‌های متعدد در زمینه معرفی توانمندی‌ها و ظرفیت تئاتر ایران به نمایندگان خارجی حاضر در بخش بازار بین‌المللی تئاتر ایران، شاهد دو موفقیت بودیم؛ انعقاد بیش از 30 قرارداد و تفاهم‌نامه همکاری جهت حضور گروه‌های نمایشی سراسر کشور در رخدادها و جشنواره‌های جهانی تئاتر از یک سو و از سوی دیگر امضای قرارداد برای اجرای عمومی یا تولید نمایش مشترک با همکاری هنرمندان کشورهای دیگر.

گام پنجم؛ تجلی دیپلماسی فرهنگی با صدور اخبار تئاتر فجر در جهان

همین رویداد باعث شد تا این‌بار بازتاب اخبار جشنواره بین‌الملل تئاتر فجر که در سایه تحقق دیپلماسی فرهنگی دولت تدبیر و امید در گام سی‌وهفتم در جشنواره حضور پررنگی داشت در گام سی‌وهشتم با حضور بیش از 20 رسانه داخلی، بین‌المللی و معتبر نگاهی متفاوت پیدا کند.

فعالیت رسانه‌هایی چون شبکه جهانی جام جم، کردست کردستان، المیادین، کانال 12 ترکیه، شبکه ماهواره ای گلی کردستان، شبکه APTN کانادا، شبکه رادیویی ARD آلمان، الجزیره، شبکه رادیویی چین و خبرگزاری‌های بین‌المللی ایتارتاس روسیه، آ اف پ فرانسه و یونیوز در بارتاب اخبار جشنواره سی‌وهشتم تئاتر فجر؛ باعث شد تا پاسخی محکم به تبلیغات رسانه‌های معاند و تاکیدشان بر  عدم حضور هنرمندان و چهره‌های بین‌المللی در جشنواره تئاتر فجر کشورمان دهند.

 گام ششم؛چربش کیفیت‌گرایی بر نگاه کمی‌گرا

اتفاق مهم دیگری که به‌عنوان یکی از شاخصه‌های سی‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر شناخته می‌شود و بازتاب دهنده یکی از دغدغه‌های اصلی و وعده‌های دبیر این جشنواره به شمار می رود که نخستین زمزمه‌های آن از جشنواره سی‌وهفتم به گوش می رسید؛‌ به عبور از نگاه کمیت گرایانه و تاکید بر حضور آثار کیفی و خوش‌ساخت مبتنی بر تکریم مخاطبان و بازتاب واقعی توان‌مندی‌های هنر تئاتر ایران بازمی‌گشت.

به گونه‌ای که بعد از گذار و گذر از جدول فشرده جشنواره سی‌وهفتم تئاتر فجر با حضور بیش از 170 اثر داخلی و بین‌المللی؛ سی‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر با حضور 120 گروه در شکل ملی و بین‌المللی علاوه بر حضور گزینشی آثار کیفی، مورد پسند مخاطبان و همچنین منطبق با استاندارد جهانی تولید اثر تئاتری؛ جدولی چابک‌تر در اختیار مخاطبان قرار می‌داد تا آنها در  بازه زمانی 11 ‌روزه جشنواره بتوانند با فراغ بال  و آرامش نمایش‌های بیشتری را مورد رصد قرار دهند.

گام هفتم؛ طیف رنگارنگ آثار نمایش خیابانی برای هر سلیقه‌ای

گونه تئاتر خیابانی به‌عنوان فراگیرترین گونه در حوزه هنرهای نمایشی کشور علاوه بر مهم‌ترین بستر برای معرفی تئاتر به عموم مخاطبان، دامنه بیشترین اقبال تماشاگران حوزه فعالیت هنرمندان عرصه نمایش را به خود جذب می‌کند. البته این گونه نمایشی به یکی از بخش‌های جدایی‌ناپذیر جشنواره‌های تئاتری از جمله جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر بدل شده است.

ویژگی منحصربه‌فرد بخش نمایش‌های خیابانی سی‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر انتخاب تمامی گروه‌ها از مسیر بازبینی اعضای هیات انتخاب و عدم پذیرش آثار برگزیده جشنواره‌های دیگر کشورمان در بخش نمایش خیابانی به‌عنوان آثار حاضر در جشنواره تئاتر فجر بود. همین مساله به ارتقاء کیفی چند پله‌ای آثار حاضر در بخش تئاتر خیابانی منجر شد.

همچنین پراکندگی جغرافیایی هنرمندان حاضر (هنرمندان 13 استان) در این بخش با بازتاب و تاکید آن‌ها بر تولید آثار مبتنی بر بوم، اقلیم، جغرافیا، زبان و فرهنگ خود طیف رنگارنگی از تنوع آثار تئاتری را پیشاروی مخاطبان ترسیم کرد.

گام هشتم؛ شکوه هم‌دلی هنرمندان تئاتر با فضای سوگوار جامعه

آنچنانکه پیشتر ذکر شد،‌ بعد از دو حادثه تلخ ترور ناجوانمردانه سردار سپهبد شهید حاج‌قاسم سلیمانی و جان باختن تعدادی از هم‌وطنانمان در حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی با پیشنهاد هنرمندان تئاتر خیابانی و آمادگی پذیرش دبیر جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر شاهد تولید آثاری در گونه تئاتر خیابانی به‌عنوان مردمی‌ترین گونه هنر نمایش کشورمان مبتنی بر آن دو رخداد بودیم.

به گونه‌ای که چهار نمایش سرباز (پژمان شاهوردی)؛ سردار پرچم‌دار (سیدپویا امامی)؛ هم‌نفس (علی‌محمد رادمنش) و کاروان چوبی (مرتضی اسدی‌مرام) با رویکرد روایت فراز و فرود زندگی سردار سپهبد شهید حاج‌قاسم سلیمانی از یک سو و از سوی دیگر نمایش #همه-همدردیم (یاسر میرحمیدی) در راستای بازتاب سوگواری عمومی جامعه در مرثیه هم‌وطنان جان‌باخته در حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی، از اصلی‌ترین محورهای جشنواره تئاتر فجر در راستای همدلی هنرمندان تئاتر به‌عنوان بخشی از جامعه کشورمان با عموم مردم در رثای سردار مقاومت و هم‌وطنان جان‌باخته‌مان به شمار می رفت.

گام نهم؛ ماندگاران صحنه با چاشنی پژوهش و تالیف

حوزه پژوهش و چاپ آثار تخصصی عرصه هنرهای نمایشی کشورمان به‌عنوان اصلی‌ترین منابع انتقال دانش روز هنر تئاتر به هنرمندان این عرصه یکی از مهم‌ترین رسالت‌های دفتر پژوهش و انتشارات اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تعریف شده است.

هرچند طی چند دوره اخیر فعالیت این دفتر هنگام برپایی جشنواره تئاتر فجر به محاق رفته بود؛ اما این‌بار با حضور مهرداد رایانی‌مخصوص به‌عنوان مدیر این دفتر و ازسوی دیگر مدیر بخش بین‌الملل و بازار تئاتر ایران در جشنواره سی‌وهشتم تئاتر فجر؛ شاهد چاپ و انتشار پنج کتاب از کتاب‌های به‌روز علم تئاتر به مناسبت برگزاری این رخداد و همچنین جلد نخست از مجموعه ماندگاران صحنه با روایت‌گری زندگی شخصی و حرفه‌ای بهروز غریب‌پور به‌عنوان یکی از چهره‌های بین‌المللی تئاتر کشورمان، در قامت نمایشنامه‌نویس؛ کارگردان و مدیر گروه تئاتر عروسکی آران که با اپراهای عروسکی خود دامنه‌ای متفاوت از تولید و اجرای آثار تئاتری کشورمان را در عرصه‌های ملی و بین‌المللی معرفی کرده،‌ اختصاص داشت.

اتفاقی که با اقبال خوب بدنه هنرمندان تئاتر و به‌ویژه دانشجویان عرصه هنرهای نمایشی که یکی از اصلی‌ترین مطالبات آنها ترجمه و چاپ آثار و کتاب‌های مبتنی بر علم روز تئاتر برای انتقال دانش نوین این هنر جهت ارتقای تولیدات‌شان همسو با استانداردهای جهانی تولید نمایش در سراسر جهان شناخته می شود با اقبال فراوانی مواجه شد.

گام دهم؛ توفیق در باز شدن پای وزرای کابینه و نمایندگان مجلس به تئاتر

یکی دیگر از موفقیت‌های سی‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر طی روزهای برگزاری به اقبال مسئولان و متولیان امر فرهنگ و هنر از یک‌سو و دست‌اندرکاران سیاست‌گذاری در حوزه کلان فرهنگی از سوی دیگر بازمی‌گشت.

مسئولان و سیاستگذارانی که به مناسبت برگزاری این رخداد شاهد حضور آنها در قاب جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر بودیم. در طول برگزاری این رویداد فرهنگی، محسن حاجی‌میرزایی وزیر آموزش‌وپرورش و حجت‌الاسلام و المسلمین احمد مازنی از اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی با حضور در جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر مهر تأییدی بر گسترش و توسعه فراگیری هنر نمایش بر مبنای تلاش‌ها و رایزنی‌های مدیرکل اداره هنرهای نمایشی مبنی بر لزوم هم‌گرایی و وحدت تمامی دستگاه‌ها، نهادهایی فرهنگی – هنری، وزارتخانه‌ها و نهاد قانون‌گذار کلان در کشور برای حمایت همه‌جانبه از هنر تئاتر به شمار می رفت.

همچنین با توجه به این اصل که عرصه هنرهای نمایشی کشور برای فراگیری و افزایش ضریب نفوذ خود میان عموم مخاطبان در راستای تحقق شعار تئاتر برای همه، علاوه بر فعالیت هنرمندان این عرصه در قالب تولید و اجرای عمومی آثار نمایشی نیازمند تبلیغات و بازتاب رسانه‌ای این هنر به شکل مستمر میان مردمان است تا بدان واسطه شاهد حضور بی قید و شرط تئاتر در سبد محصولات فرهنگی خانواده های ایرانی باشیم.

عرصه هنرهای نمایشی کشورمان برای تحقق این مهم نیازمند همیاری و همکاری دستگاه‌های رسانه‌ای و اطلاع‌رسانی عمومی‌تر و گسترده‌تر، فارغ از خبرگزاری‌ها؛ روزنامه‌ها و نشریات موجود در کشورمان است. به همین سبب به بهانه برگزاری بخش رادیوتئاتر به‌عنوان یکی از نوین‌ترین گونه‌های تولید اجرای آثار نمایشی؛ جشنواره بین‌المللی سی‌وهشتم تئاتر فجر، میزبان حضور حمید شاه‌آبادی معاون صدای رسانه ملی بود.

اتفاقی که در کنار توجه به حوزه رادیوتئاتر به‌عنوان یکی از گونه‌های نوین تولید و ارائه آثار نمایشی، زمینه همراهی، همکاری و توسعه دامنه اطلاع‌رسانی در قالب فعالیت رسانه‌ای چون رادیو به‌عنوان یکی از رسانه‌های عمومی با ضریب نفوذ بالا میان جامعه مخاطبان برای انعکاس هرچه بیشتر اخبار، رویدادها و درنهایت تبلیغ و تشویق مردم برای همراهی و حضور هرچه بیشتر در تماشاخانه ها و سالن‌های نمایشی جهت توسعه مفهوم تئاتر در کشورمان، بیش از پیش ظرفیت‌ها و موفقیت‌های جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر را در سایه وعده‌های عنوان‌شده‌ دبیر این رخداد و مدیرکل اداره هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مهر تایید زد.

گام یازدهم؛ توسعه تئاتر ایران با حمایت همه جانبه از هنرمندان استانی

در نهایت آخرین گام سی‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر را مطابق ادوار پیشین این جشنواره باید در مراسم اختتامیه جست.

سی‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر مانند دوره قبلی خود، گام سی‌وهفتم (1397)؛ بار دیگر اثبات کننده این مدعا بود که در صورت توسعه زیرساخت‌ها و در اختیار قرار دادن عادلانه امکانات عرصه هنرهای نمایشی با توجه به بودجه کم این هنر، اما با اتکاء به خلاقیت؛ ظرفیت و توانمندی‌های هنرمندان سراسر کشور، می‌توان به توسعه و تعالی هرچه بیشتر تئاتر در سراسر کشور امیدی فراوان داشت.

در بخش مسابقه تئاتر صحنه‌ای و نمایش‌های خیابانی سی‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر بار دیگر بیش از نیمی از جوایز به هنرمندان استانی و گروه‌های تولید تئاتر در شهرستان‌های کشورمان رسید. آثاری که در مواجهه با کیفیت؛ نگاه خلاقانه و برقراری ارتباط با مخاطب نه‌تنها چیزی از تولیدات هنرمندان پایتخت‌نشین کم نداشت که در بسیاری از موارد شانه به شانه آنها می‌زد و حتی با تایید اعضای هیات داوران، منتقدان و کارشناسان حاضر در جشنوره، گامی جلوتر از آنها بود.

سی و هشتمین جشنواره بین المللی تئاتر فجر در یک نگاه

سی و هشتمین جشنواره بین المللی تئاتر فجر به دبیری نادر برهانی مرند از روز پنجشنبه 10 بهمن ماه فعالیت خود را آغاز کرده بود، شامگاه دوشنبه 21 بهمن‌ماه 98 به کار خود پایان داد.

فراخوان این دوره از جشنواره تیرماه سال جاری منتشر شد که در متن آن آثار را در بخش های صحنه‌ای، نمایش‌های خیابانی، دیگرگونه‌های اجرایی، تئاتر ملل، مسابقه نمایشنامه‌نویسی، مسابقه و نمایشگاه عکس و پوستر تئاتر، کارگاه‌ها و نشست‌های تخصصی و بخش به علاوه فجر به صورت رقابتی و غیررقابتی به صورت تفکیک شده پذیرفت.

بر همین اساس آثار پذیرفته شده در بخش پوستر و عکس تئاتر در نمایشگاه لحظه قطعی از 5 تا 15 بهمن ماه سال جاری در خانه هنرمندان ایران برپا و 59 عکس از 49 عکاس و 60 پوستر از 35 طراح به نمایش گذاشته شد.

بعد از حواشی انصراف ها نیز از 30 اثر بخش رقابتی 22 نمایش و از 27 اثر بخش غیررقابتی 15 اجرا در جشنواره حضور داشتند.

همچنین از هفت اثر بخش بین الملل شش اثر اجرا داشت. در این میان دو اثر سردار پرچم دار و همه همدردیم به بخش های نمایش های خیابانی و دیگرگونه های اجرایی و در بخش رادیو نمایش نیز یک اثر با عنوان سردار عشق به 10 نمایش قبلی اضافه شدکه این سه نمایش جدید به گرامیداشت سردار شهید قاسم سلیمانی و جانباختگان سانحه هوایی (سقوط هواپیمای ایران- اوکراین) اختصاص داده شد.