راه ترقی- ویروس کرونا، آمار مبتلایان و فوت شدگان در
ایران و سایر کشورهای جهان، یکی از خبرهای یکسانی است که این روزها در
جامعه بصورت متداوم با آن سروکار داریم و این شمارش بی‌پایان روزهای
قرنطینه و قربانیان کرونا همچنان ادامه دارد.
در این روزها و شرایط اما همه ما وظایفی را
در قبال زندگی فردی و اجتماعی خویش داریم که دنبال کردن آنان می‌تواند کمکی
به حال پیشگیری و شرایط خروج از بحران باشد. مقابله با بحران نیازمند عزم
همگانی است و بدون یک اراده جمعی معطوف به مواجهه مؤثر با بیماری، امکان
رهایی از زنجیره انتقال آن وجود ندارد. برهمین اساس و به ابتکار ایرنا و
روزنامه ایران پویشی برای فراخوان عمومی به مسؤولیت‌پذیری جمعی در برابر
کرونا به راه افتاده است. پویشی که صاحبنظران و متخصصان حوزه‌های مختلف را
دعوت به بیان توصیه‌ها و ارائه راهکارهایی می‌کند که می‌تواند در خروج سریع
و موثر از این وضعیت مثمرثمر باشد.
آنچه در ادامه می‌آید گفت وگوی سیدوحید عقیلی، دکترای ارتباطات اجتماعی و رئیس پژوهشکده ارتباطاتِ پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات درباره پویش سهم من در بحران کرونا است.
عقیلی در ابتدای این گفت
وگو، ضمن ابراز تاسف از شرایط ایجاد شده گفت: کرونا و مشکلاتی که برای تک
تک ما، منطقه و کل جهان ایجاد کرد، یکی از بی سابقه ترین و سخت‌ترین تجاربی
است که بنده در سن 60 سالگی خود داشته‌ام؛ و حتماً برای سایرین هم این
گونه بوده است که تجربه یک بیماری اپیدمیک و پندمیک که از جایی شروع و بعد
جهانی می‌شود، به این وسعت وجود نداشته است. این رخداد جزو تلخ‌ترین وقایعی
است که در انتهای سالی که پس از آن به استقبال سال نو می‌رویم، اتفاق
افتاد. با توجه به آشنایی نسبی که هرخانواده نسبت به مشکلات بهداشتی و روحی
روانی دارد، باید به طور بسیار عاقلانه درصدد کاهش اثرات منفی و تقویت
روحیه خویش باشد؛ و این کاری بوده است که ما از همان اولین روزها اقدام
بدان کردیم و تمام دستوراتی که گفته شد را انجام دادیم؛ و در حد ممکن تلاش
کردیم تا به دوستان، آشنایانمان و نزدیکانمان این آگاهی را بدهیم.
این استاد دانشگاه در توضیح سهم فردی خویش
در باب پیشگیری از ویروس کرونا بیان داشت: ما با استفاده از فضای مجازی و
آنچه در این فضا به صورت خوبی تولید شده بود (چه داخلی و چه خارجی) تا این
لحظه توانسته‌ایم در کنار خانواده، خداراشکر وضعیتی را برقرار کنیم که
انشالله ختم به خیر شود. نکاتی که برای سالم ماندن و کاهش تبعات منفی که در
رأس آن رعایت اصول بهداشتی است را رعایت کرده‌ایم؛ و به این نکته که استرس
در هر شرایطی فی نفس ذات چیز خوبی برای بدن نیست و این که ترس و ترس از
ترس یا آنچه روانشناسان به آن فوبوفوبیا می گویند، را مدنظر قرار داده و
این موارد را به نزدیکانمان در فضای مجازی هم گوشزد کرده‌ایم.
وی در واکنش به این سوال که چطور بر ترس
خویش نسبت به بیماری فائق آمده و اساسا راه این تفوق چیست، تصریح کرد: ترس
هراسی یا فوبوفوبیا که روانشناسان از سالیان قبل روی آن کار کرده‌اند، مبحث
و مسئله‌ای علمی بدین عنوان است که از خود ترس بترسیم. این موضوع البته در
دین ما هم آمده است و روایات و احادیث متعددی در این باره داریم؛ چنانچه علی (ع) در نهج البلاغه می‌فرمایند: آدم شجاع کسی است که به دل ترس می‌رود.
ریشه ترس از ناشناخته‌ها می‌آید و مقداری به ارتباطات درون فردی باز
می‌گردد؛ یعنی ارتباطی که فرد با خودش و با سیر وسلوکی که در ذهن و وجدان
آگاهش دارد، برقرار می‌کند و به ضعف و قوت خود بازمی‌گردد؛ مثلاً فهم این
که فرد از پدیده های جدید می‌ترسد، فرد را به این حرکت وامی‌دارد که به
دنبال رفع آن برود.
« باید بگویم به موازت این که ارتباطات جمعی
و بین فردی در دهه‌های گذشته افزایش یافته اما ارتباطات درون فردی لاغر
شده و از بین رفته است. به عبارتی هرچه ارتباطات بین فردی در فضای حقیقی و
مجازی گسترش یافته و در باب آن تحقیق شده، ارتباطات درون فردی نحیف گشته
است؛ بسیاری از ما در ارتباطات جمعی و بین فردی متعددی هستیم اما ارتباط
درون فردی‌مان ضعیف است. در نتیجه افزایش ارتباط درونی ما با خویشتنِ خویش،
می‌تواند کمک کند تا ترسهای‌مان را شناخته و برای زدودن آنان اقدام کنیم».
عقیلی،گفت: متاسفانه
مقابله با کرونا در کشور، مقداری دیر و بدون برنامه ریزی کامل انجام شد.
علی رغم اینکه کلیپ‌های جذاب و علمی تهیه شد و فضای مجازی و رادیو و
تلویزیون تلاش کردند تا درباره این بیماری هشدار بدهند اما این اتفاقات
مقداری دیر به وقوع پیوست و سیاست گذاری لازم (یعنی مجموعه باید و
نبایدهایی که در هر حوزه در باب برنامه ریزی‌ها باید انجام شود) رخ نداد؛
تاکیدم روی سیاستگذاری رسانه‌ای است؛ یعنی تولید محتوایی که مناسبت با
وضعیت‌های مختلف باشد.
آینده‌پژوهی برای دوران پس از کرونا را در دستور کار قرار دهیم
این استاد دانشگاه یادآور شد: در طول
دهه‌های گذشته متاسفانه کارهای ما دفعتی و منفعلانه بوده است؛ انشالله در
سال جدید کرونا از بین می‌رود و ما بر آن توفق می‌یابیم؛ اما درس‌هایی باید
بگیریم من‌الجمله این که باید در مورد مسائل و مشکلاتی که در آینده پیش
می‌آید، پیش بینی‌هایی را انجام دهیم و این رویکرد باید از همین امروز
انجام شود. واکنش ما در بسیاری از تصمیم گیری‌ها و سیاست گذاری‌ها به دلایل
مختلف مدیریتی، ارتباطی و فقدان دیدگاه علمی و حرفه‌ای انفعالی بوده است؛
یعنی خودمان هدفمند رشته انجام امور را به دست نگرفته‌ایم و درحالتی
ناآگاهانه مجبور شده‌ایم تا در شرایطی، کاری را انجام بدهیمواکنش
ما در بسیاری از تصمیم گیری‌ها و سیاست گذاری‌ها به دلایل مختلف مدیریتی،
ارتباطی و فقدان دیدگاه علمی و حرفه‌ای انفعالی بوده است؛ یعنی خودمان
هدفمند رشته انجام امور را به دست نگرفته‌ایم و درحالتی ناآگاهانه مجبور
شده‌ایم تا در شرایطی، کاری را انجام بدهیم؛ مثلاً اگر آموزش بهداشت
عمومی و کارکردن بر روی سواد زندگی، سواد عاطفی و سواد ارتباطی در سالهای
گذشته انجام شده بود، این عواقب امروز کمتر می‌شد. بنابراین از همین امروز
باید در فکر این باشیم که آینده پژوهی انجام دهیم و ببینیم دوران پس از
کرونا، چه چیزهایی را می‌طلبد؟
وی افزود: مثلاً یکی از نکات جالبی که
دانشگاهیان باید روی آن تأمل کنند این است که کرونا در عین حال که پدیده
شوم، ترسناک و خوف انگیزی بود (چراکه با مرگ همراه است) ولی فرصت هایی برای
رجوع به معنویات، تفکر عمیق روی معنویات و کمالات، صحبت کردن به صورت
مختصر و گزیده گویی و رجوع به ارزشهای پاک انسانی (که در بین ما ایرانیان
پررنگ بوده است) را فراهم کرد.
«کرونا یک پدیده و مسئله‌ای در علم پزشکی
است که به بیماریهای عفونی باز می‌گردد؛ ولی این مقوله به طرز بسیار عجیبی
در تمام حوزه‌های زندگی بشر (فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، روانشناختی و جامعه
شناختی) تأثیر مستقیم و غیرمستقیم گذاشته است که به نظر می‌رسد تا مدتها
باقی می‌ماند؛ بسیاری از جنبه‌های تغییر اجتماعی را می‌توان در این داستان
دید. نگرش‌ها و باورها در این دوران دستخوش تغییر شدند، بسیاری از مشاغل از
بین رفته یا تضعیف شده‌اند و امروز بسیاری از مسائل فرهنگی رهنمون شده است
که باید به آن‌ها توجه شود؛ در نتیجه علی رغم تمام این سختی‌ها و مشکلاتی
که مردم داشته‌اند، دانشگاهیان باید حکمت‌ها و درس‌هایی را از این رخدادها
استخراج کنند».
عقیلی خاطرنشان ساخت: زمان
این که فکر کنیم سیاست بر همه چیز و بر همه حوزه‌ها غلبه دارد، گذشته است و
ما در بحث کرونا به این باور رسیدیم که سیاست‌ورزی و اعمال سیاست در همۀ
حوزه‌های زندگی و جامعه انسانی موفق نیست و باید به حوزه‌های فرهنگی و
اجتماعی هم بپردازیم.
مقابله با بحران نیازمند عزم همگانی است.
بدون یک اراده جمعی معطوف به مواجهه مؤثر با بیماری امکان رهایی از زنجیره
انتقال آن وجود ندارد. برهمین اساس و به ابتکار ایرنا و روزنامه ایران
پویشی برای فراخوان عمومی به مسؤولیت‌پذیری جمعی در برابر کرونا به راه
افتاده است.