چاپ

راه ترقی - دیپلماسی ایرانی /
کنت کاتزمن -شورای آتلانتیک/ توافق چند جانبه هسته ای با ایران در سال 2015، توانایی خود برای محدودسازی برنامه هسته‌ای ایران را بطور قابل توجهی از دست داده است. خروج امریکا از این توافق در سال 2018 و اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران منجر شد تا تمام تلاش‌های صورت گرفته توسط کشورهای باقی مانده در برجام برای متقاعد کردن ایران به رعایت محدودیت‌های در نظر گرفته شده در برجام بی نتیجه بماند.
درصورتی که یک توافق جدید مطابق با آنچه ترامپ می‌خواهد شکل نگیرد این احتمال وجود دارد که ایالات متحده آمریکا و قدرت‌های منطقه‌ای بطور فزاینده‌ای به سمت اقدام مستقیم علیه ظرفیت‌ها و توان هسته‌ای ایران متمایل شوند. با این حال آنچه به نظر می‌آید این است که اقدام نظامی یا هر عمل مستقیمی دیگری علیه تاسیسات هسته‌ای ایران در مقایسه به مزایای توافق هسته ای تنها به ایجاد نتایجی زودگذر منجر خواهد شد.
انفجارهای متعدد رخ داده در ایران از ماه ژوئن خصوصا انفجار دوم ژوئیه در تاسیسات غنی سازی نطنز واقع در مرکز ایران، این سوال را پیش کشیده است که آیا آمریکا و متحدانش به سمت یک استراتژی جدید در قبال برنامه هسته‌ای ایران روی آورده اند؟
دونالد ترامپ با اعمال تحریم‌های سختگیرانه به عنوان بخشی از سیاست فشار حداکثری علیه ایران به دنبال مجبور کردن ایران به توافقی سختگیرانه‌تر روی برنامه هسته‌ای و همچنین اعمال محدودیت‌هایی جدیدتر در مورد سایر نگرانی‌های ایالات متحده آمریکاست. اما پاسخ جمهوری اسلامی ایران به این مساله ضمن نپذیرفتن هرگونه مذاکره و توافق جدیدی، تاکید بر بازگشت ایالات متحده آمریکا به برجام و از میان برداشته شدن تمامی تحریم‌های اعمال شده علیه خود بوده است.
با توجه به سیاست کاهش تعهدات هسته‌ای از سوی ایران و عدم تمایل ایران به انجام مذاکره با دونالد ترامپ، به نظر می‌رسد که آمریکا و متحدانش در منطقه (به ویژه اسرائیل) به استفاده از راه حل‌های جایگزین برای کاهش تهدید هسته‌ای ایران متمایل شده باشند. نشانه‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه آمریکا و (یا) اسرائیل به دنبال ترتیب دادن به استراتژی جدیدی در رابطه با برنامه هسته‌ای ایران هستند تا از طریق اقدام مستقیم بتوانند آسیب‌هایی را به زیر ساخت‌های هسته‌ای ایران وارد کنند. اگرچه مدارکی دال بر اینکه انفجار نطنز یک عملیات عامدانه بوده در دسترس نیست اما وزیر دفاع اسرائیل "بنی گانتز" (پس از این واقعه) اظهار داشته که کشورش لزوما پشت هر انفجاری در ایران نیست که یک معنای این اظهارنظر می‌تواند این باشد که اسرائیل ممکن است پشت برخی از این انفجارها بوده باشد. اسرائیل پیش از این تجربه اقدامات مشابه را داشته است جایی که این کشور با نفوذ به داخل ایران توانسته بود مدارکی را در رابطه با تلاش ایران برای دستیابی به سلاح هسته‌ای در گذشته به دست آورد. نخست‌وزیر اسرائیل با تحویل مدارک به دست آمده به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی این مدارک را نشانه‌ای از تلاش ایران برای دستیابی به سلاح هسته‌ای علیرغم تعهدات خود در برجام و ان پی تی عنوان کرده است. اسرائیل و آمریکا همچنین در سال 2010 بدافزار استاکس نت را برای ضربه زدن به سانتریفوژهای به کار رفته در نطنز مورد استفاده قرار دادند.
اقدام اسرائیل علیه نطنز مجددا باعث یادآوری این بحث طولانی شده است که استراتژی مناسب برای جلوگیری از دستیابی ایران به تسلیحات هسته‌ای چه می‌تواند باشد. اگرچه برخی کارشناسان امنیتی اسرائیل بر این باور هستند که آسیب وارد شده به تاسیسات نطنز ممکن است برنامه هسته‌ای ایران را به مدت دو سال به عقب انداخته باشد اما بیشتر کارشناسان بر این باورند که اینگونه آسیب‌ها اثرات زودگذر و حاشیه ای خواهد داشت .
در واقع همین نگرانی از توانایی ایران برای بازسازی آسیب‌های وارده به تاسیسات خود بود که دولت اوباما را به این نتیجه رسانده بود که در پیش گرفته شدن یک توافق دیپلماتیک با ایران بهترین مسیر برای اطمینان خاطر دادن به ایالات متحده آمریکا در درازمدت است. دولت اوباما بر این عقیده بود که حتی بمباران تاسیسات هسته‌ای ایران تنها قادر خواهد بود برنامه هسته‌ای ایران را برای چند سال به تعویق اندازد. باید گفت که دشواری در موفقیت آمیز بودن یک حمله هوایی فاکتور مهمی در بازداشتن اسرائیل طی سال‌های 2010 تا 2012 برای دست زدن به یک حمله گسترده علیه زیرساخت‌های هسته‌ای ایران بوده است.
اکنون نیز دولت ترامپ با پرسش‌های مشابه‌ای در رابطه باچگونگی مواجه با برنامه هسته‌ای ایران روبه روست. اگرچه فشار حداکثری توانسته آسیب‌هایی را متوجه اقتصاد ایران کند اما این فشار نتوانسته است ایران را به میز مذاکره بازگرداند. اکنون ترامپ در دوراهی انتخاب گزینه‌هایی همچون ارائه پیش‌شرط برای مذاکره با ایران و یا انجام عملیات مستقیم و یا عملیات مخفی علیه برنامه‌های هسته‌ای ایران قرار گرفته است.
انفجار نطنز ممکن است نشان دهنده این موضوع باشد که تحت تاثیر اسرائیل ترامپ دست به انتخاب اقدام مستقیم علیه برنامه هسته‌ای ایران زده باشد که در این صورت، ارزیابی کارشناسان مبنی بر اینکه اقدام علیه تاسیسات هسته‎ای ایران فقط تأثیر زودگذر خواهد داشت (در مقایسه با تأثیرات توافق دیپلماتیک با ایران) – به آزمایش گذاشته خواهد شد.
ترجمه روح الله سوری