چاپ

راه ترقی- در تاریخ، هیچ جنگی را نمی‌توان یافت که از موسیقی و نقش پررنگ آن در به هیجان اوردن مبارزان و رحیه دادن به مردمان کشورهای درگیر جنگ استفاده نشده باشد. اما داستان موسیقی دفاع مقدس صرفا بخشی از کتاب تاریخ موسیقی معاصر یا تاریخچه موسیقی ایرانی نیست؛ آغاز هشت سال دفاع مقدس با روزهای آغازین نظام اسلامی همزمان بود. سخن از دوره ای است که جامعه ایران درگیر دگرگونی و تحولات زیربنایی در تمام عرصه ها بود. تحولاتی که عرصه فرهنگ و موسیقی ما نیز درگیر آن شده بود و موسیقی در آن روزها هویت و شاکله ای بسیار متفاوت از یک رشته هنری داشت.

همزمان با سالروز دفاع مقدس قصد داریم به موسیقی دفاع مقدس از زاویه های گوناگون بپردازیم که در اولین گام اشاراتی خواهیم داشت به دوران آغازین رشته ای از موسیقی که امروزه آن را بعنوان موسیقی دفاع مقدس می‌شناسیم.

تحولات بنیادین فرهنگی با بوی باروت و صدای انفجار

ایران در زمان حمله عراق به تازگی پیروزی انقلاب اسلامی را پشت سر گذاشته بود و در شرایطی به سر می‌برد که نگاه به موسیقی با دوران قبل در کلیت و تمامیت متفاوت بود؛ اما حکایت آغاز جنگ و نیاز به حماسه سازی به موسیقی زندگی دوباره بخشید. نقش حماسی و روحیه بخشی موسیقی در آن زمان از سویی برای رزمندگان و از سوی دیگر برای مردمی که در شهرها ناخواسته با تبعات جنگ روبرو شده بودند مورد توجه قرار گرفت و به گفته بسیاری هنرمندان پیشکسوت موسیقی همین امر باعث شد موسیقی حیات خود را حفظ کند.

تحولات بنیادین فرهنگی با بوی باروت و صدای انفجار

آن‌روزها خبری از فضای مجازی نبود و وظیفه تبادل اطلاعات و اخبار بر دوش صدا و سیما و چند رسانه مکتوب از جمله خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا) نهاده شده بود. در این بین صدا و سیما تنها رسانه‌ای بود که می‌توانست نقش حامل و رسانه‌ای برای موسیقی مورد نیاز جامعه باشد.

در این دوران آهنگ‌ها و سرودهای ملی‌میهنی بیش از هر نوع دیگری از موسیقی مورد نیاز بود و پخش آن از طریق صدا و سیما مهم ترین علت و عامل تلطیف اذهان عمومی و روحیه بخشی مبارزان خط مقدم بود تا جایی‌که در آن دوران موسیقی‌های دوران دفاع مقدس بیش از آنکه از معیارهای زیبایی‌شناختی موسیقی برخوردار باشند هویتی احساسی حماسی داشتند.

اما همین هویت احساسی و حماسی موسیقی های آن روزگار امروزه به بخشی از تاریخ هنر موسیقی ایران تبدیل شده است. پخش مارش پیروزی از رادیو هنگام اعلام اخبار فتوحات رزمندگان در جبهه ها و حماسه خوانی چهره هایی نظیر غلام کویتی ژور و صادق آهنگران و اجراهای موسیقی جدی حماسی توسط ارکستر سمفونیک را میتوان نمونه هایی از این دست دانست.

قطعه خلبانان ملوانان با صدای جمشید نجفی و آهنگسازی فیروز برنجیان، قطعه کجایید ای شهیدان خدایی؟ ساخته هوشنگ کامکار با صدای بیژن کامکار که بعد ها با صدای شهرام ناظری بازخوانی با اقبال بین المللی روبرو شد، اجرای بیش از هشتصد قطعه حماسی توسط اسفندیار قره باغی که خود علاوه بر تسلط ستودنی برآواز کلاسیک یا اپرا دانش آموخته رشته موسیقی نظامی بود، مجموعه نینوا با صدای حسام الدین سراج نمونه هایی از نقش بسزا و ماندگار هنرمندان موسیقی در دوران دفاع مقدس است.

رادیو و تاریخ‌سازی یک پدیده

همانگونه که گفته شد آن‌روزها خبری از فضای مجازی نبود و وظیفه تبادل اطلاعات و اخبار بر دوش صدا و سیما و چند رسانه مکتوب نهاده شده بود. در این دوران آهنگ‌ها و سرودهای ملی میهنی بیش از هر نوع دیگری از موسیقی مورد نیاز بود، تا جایی که در آن دوران موسیقی های دوران دفاع مقدس بیش از آنکه از معیارهای زیبایی‌شناختی موسیقی برخوردار باشند هویتی احساسی حماسی داشتند. اما همین هویت حماسی موسیقی دفاع مقدس در آن دوران امروزه بخش مهمی از کتاب تاریخ موسیقی معاصر ایران را شکل داده است.

در این میان برنامه های رادیو بیشترین مخاطب را در هر دو سوی این جریان داشت چه رزمندگانی که از طریق امواج رادیو اخبار سلامتی خود را به گوش خانواده ها می‌رساندند و چه مردمی که در خانه ها و شهرها با نشستن پای گیرنده های رادیو از اخبار جنگ و فتوحات رزمندگان باخبر می‌شدند