چاپ

راه ترقی- یکی از آثار حاضر در بخش مسابقه بین‌الملل سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر نمایش «چیدمان (گذرگاه)» به طراحی «پیر یودلوسکی» از کشور فرانسه است، اثری که بر اساس نگرش تولید و اجرای «تئاترهای تعاملی» خلق شده است.
هرچند مکان وقوع این نمایش در سالن «عباس جوانمرد» خانه تئاتر واقع شده است؛ اما بازیگران این اثر نمایشی را مخاطبان آن تشکیل می‌دهند.
مخاطبان با ورود به گذرگاهی که در شکل یک سازه دکور مانند طراحی شده است در تعامل با دو عامل نور و صدا بدون بهره مندی از دیالوگ با جهانی مواجه می‌شوند که پیش از شکل گیری اثر تئاتری، جهان این نمایش در ذهن مخاطب شروع به شکل گیری می کند.

** واکنش‌های فیزیکی در کنش با خاطرات مهاجران
سازه طراحی شده در نمایش «چیدمان» سازه ای حساس به حرکت مخاطبان است که با کوچکترین حرکت فیزیکی آنها شروع به واکنش می کند. افکت‌هایی که در اثر «چیدمان» مورد استفاده قرار گرفته است متاثر از خاطرات 35 مهاجر از کشورهای مختلف جهان است.
در حقیقت مخاطب به عنوان بازیگر این اثر وقتی درون گذرگاه قرار می‌گیرد با هر حرکت حسی، کنشگرهای نوری و صوتی سازه گذرگاه را به واکنش‌هایی وا می دارد که این واکنش‌ها متاثر از خاطرات مهاجران است.
«پیر یودلوسکی» خود از مهاجران لهستانی در کشور فرانسه است که پدران او بعد از جنگ جهانی دوم فرانسه را به عنوان کشور میزبان برای زندگی انتخاب کرده‌اند؛ او مهمترین دغدغه سال‌های کودکی و نوجوانی خود را در قالب یک مهاجر با پدیده امروز جهان یعنی هجوم مهاجران از کشورهای مختلف جنگ زده یا گرفتار آسیب‌ها و مشکلات اجتماعی از قبیل فقر و یا تروریسم حاکم بر جهان گره زده است.
در اجرای نمایش‌های تعاملی پیش از آنکه شاهد ظهور و بروز مولفه‌های تئاتری مانند بازیگر، دکور و امکاناتی مانند طراحی لباس و صحنه باشیم بر مبنای مشارکت خود مخاطب، جهان نمایش شکل می‌گیرد.

** نکته ممیز؛ شکل گیری جهان نمایش بعد از پایان
نکته ممتاز نمایش «چیدمان» که شاید یکی از موارد مورد غفلت در تولید آثار تئاتری کشورمان باشد، شکل گیری مفهوم ارتباط مخاطب با محتوای مدنظر کارگردان بعد از عبور از «گذرگاه» - پایان تعامل با جهان روایتی مدنظر کارگردان در این نمایش - است.
در حقیقت مخاطب در ورود به این گذرگاه طراحی شده و حساس به حرکت و لمس بدنه با دست‌، نجواهایی از مهاجران را از روزهای مختلف زندگی شان از شادی تا غم، از خنده تا گریه، از حس آرامش تا درد و زجر مطلق به عنوان بخشی از احساس آدمی در طول پدیده مهاجرت را بازآفرینی می‌کند.
مخاطب بعد از پشت سر گذاشتن این گذرگاه است که با توجه به تجربه عینی شروع به همذات پنداری با جهان پرفراز و نشیب و البته تلخ زندگی مهاجران و در نگاهی کلان تر با پدیده ای به نام «مهاجرت» به عنوان یکی از پدیده‌های بازتاب دهنده آسیبی به نام ناامنی در جهان امروز می‌کند.

** منظری نوین برای هنرمندان جوان جهت عبور از کلیشه‌ها
مساله دیگری که «چیدمان (گذرگاه)» را برای مخاطبان ایرانی جذاب می‌کند فقر تولیدات «تئاتر تعاملی» در گونه‌های تولیدات نوین نمایشی در کشور است. در حقیقت بهره‌مندی از امکانات دیجیتال و تکنولوژیک در تئاتر ما تنها به استفاده از جلوه‌های صوتی و یا افکت‌های تصویری، آن هم در اجراهای صحنه ای در تماشاخانه‌های ما باز می‌گردد.
مخاطب ایرانی کمتر شاهد ارتباط گیری و تعامل خود به عنوان بازیگر و محور شکل گیری جریان اثر نمایشی بر مبنای نگرش زیبایی‌شناسانه، خلاقانه و گاه منتقدانه هنرمند تئاتر تعاملی و اثر نمایشی اوست.
به عبارت دیگر «چیدمان» علاوه بر آنکه می‌تواند تجربه ای متفاوت و جذاب را برای مخاطبان ایرانی که کمتر با گونه تئاترهای تعاملی آشنایی دارند رقم زند، از لحاظ چشم انداز دیگرگونه نگریستن به خلق آثار تئاتری برای هنرمندان به ویژه هنرمندان جوان و دانشجویان کشورمان نیز الگویی بسیار مناسب و مطلوب است.
گونه ای که طی یک دهه اخیر به وضوح قرابت و حرکت بیشتر هنرمندان نسل جوان کشورمان در مسیر تولید آثار تئاتر تجربی (اکسپریمنتال) را به شدت تحت تاثیر خود قرار داده است.
اما کمبود دانش و اعتماد به نفس و یا ضعف جسارت در تولید محتوای ناب و بکر در کنار عدم آشنایی مخاطبان ایرانی با گونه تئاتر تعاملی و پس زدن این گونه آثار در گام‌های نخستین، آثار هنرمندان جوان و تجربه گرای کشورمان را به سمت کلیشه‌های تئاتر تجربه گرا پیش برده است.
ناگفته پیداست که این گونه کلیشه‌ها برای مخاطبان امروز آثار هنری، نمی تواند اقناع کننده باشد.

** درنگی که به مفهوم تعامل معنی می‌دهد
از نگاه برگزارکنندگان این اثر تعاملی در قالب یک رویداد نمایشی در خلال سی و هفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، محدودیت زمانی برای مخاطبان در نظر گرفته نشده است اما به سبب عدم آشنایی بسیاری از مخاطبان در مواجهه با آثار تئاتر تعاملی، کسانی که وارد گذرگاه نمایش «چیدمان» در تالار «عباس جوانمرد» می شوند به سرعت و به فاصله کوتاهی از آن عبور می‌کنند.
در این میان بُرد با مخاطبانی است که تامل بیشتری از خود به خرج می‌دهند و شروع به ارتباط گیری با حسگرهای صوتی و حرکتی موجود در نمایش تعاملی «چیدمان (گذرگاه)» می‌کنند. همین دسته از مخاطبان هستند که به محض خروج از گذرگاه با جهانی متفاوت در شکل ارتباط‌های ذهنی درون خود مواجه می شوند.
مخاطبانی که در طول همین بازه زمانی کوتاه تنها با یک کلید واژه یعنی مهاجرت، جهانی از خنده‌ها و غم‌ها (استعاره ای از تولد تا مرگ) را در قالب حرکت گام‌ها و نجواهای آرام‌شان و لمس دیوارهای چیدمان تجربه می کنند.
بدون هیچ شکی، برای مخاطبان آثار هنری که با درنگ بیشتر به محصولات متفاوت در ساحت هنر تئاتر نوین جهان نگاه می کنند، تجربه «چیدمان» می‌تواند یکی از به یادماندنی ترین خاطرات جشنواره سی و هفتم را برای مخاطبانی رقم زند که این بار نه تنها در جایگاه مخاطب این اثر نمایشی بودند که بازیگر اول و آخر این جریان تئاتر تعاملی نیز به شمار می‌روند.
در پایان ذکر این نکته خالی از لطف نیست که هر چند روایت محتوایی مدنظر «پیر یودلوسکی» به عنوان طراح «چیدمان (گذرگاه)»، روایتی آمیخته با غم، سختی و مشکلات جامعه مهاجران است اما در پس آن مفهوم، تجربه شگرف مخاطبانی که اینبار بدون اطلاع در مقام بازیگر قرار می‌گیرد می‌تواند راهگشا و چشم اندازی برای وسعت بخشیدن به نگاه خلاقه هنرمندان تئاتر کشورمان در توسعه گونه تئاترهای تعاملی و ارائه محصولاتی بدیع و جذاب به مخاطبان تشنه آثار تئاتری به شمار آید.
سی و هفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر با سکان‌داری نادر برهانی مرند در 11 بخش مسابقه‌ای و جنبی از بیست و دوم بهمن ماه آغاز شده و تا چهارم اسفندماه در تهران ادامه خواهد داشت.