چاپ

راه ترقی- مسائل و دغدغه های زنان در جامعه امروز به قدری پر رنگ شده است که دیگر نمی توان همچون گذشته آن را نادیده گرفت یا انکار کرد. این مسائل از خشونت های خانوادگی تا وضعیت اشتغال زنان و فعالیت های مدنی و سیاسی آنان اذهان را مشغول به خود می کند و هر واقعه مهم، خبرساز و حساسی در ارتباط با زنان واکنش های مردم و مسوولان را به دنبال می آورد.
به عنوان مثال چند روز پیش بود که پخش برنامه ای از صدا و سیما که خشونت پذیری زنی در برابر همسر را به نوعی ترویج و تقدیر می کرد با بازخوردهای منفی فراوانی روبرو شد.
در ارتباط با مهمترین مسائل حال حاضر زنان جامعه و نیز بررسی و تحلیل آسیب های اجتماعی پیش روی آنان پژوهشگر ایرنا با اعزازی جامعه شناس، پژوهشگر و استاد دانشگاه گفت و گو کرد که شرح آن را در ادامه می خوانید.

سوال: جایگاه و وضعیت خانواده در جامعه ایران را چه طور تحلیل می کنید؟
*اعزازی: تحلیل وضعیت خانواده در ایران بستگی به این دارد که از دید چه کسی نگاه کنید؛ از دید مسوولان گویا آسیب هایی همچون خشونت های خانگی جزو ذات خانواده است یعنی خشونت خانگی در چهار دیواری خانواده رخ می دهد و امری خصوصی است در نتیجه نباید در مورد آن صحبت کرد. تجاوزات جنسی درون خانواده نیز همین طور است. با وجود سال ها تلاش در این زمینه، تاکنون قدمی مثبت برای جلوگیری از خشونت خانگی مشاهده نمی شود و هنوز امکانی برای رهایی از خشونت وجود ندارد که با پدیده جدیدی مانند کودک همسری مواجه می شویم که از طرف برخی از افراد بدون توجه به عواقب ازدواج برای کودکان، حمایت می شود. کودک همسری، دختر بچه ها و پسر بچه ها را در بر می گیرد و برای هر دو مشکلاتی را بوجود می آورد اما باید توجه داشت که مشکلات پس از ازدواج برای دختر بچه ها بیشتر به وجود می آید و بخصوص باید از موارد فروش دختر بچه ها و نه ازدواج صحبت کرد.
در مورد وجود خشونت خانوادگی نیز باید در نظر بگیریم که ساختارهای خشن جامعه تشدید کننده خشونت در ابعاد اجتماعی، خانوادگی و فردی است. البته عوامل اقتصادی بخصوص فقر و بیکاری و اعتیاد تشدید کننده خشونت در خانواده است. هنوز راه حلی برای قربانیان خشونت خانوادگی وجود ندارد و از آنجا که چرخه خشونت تکرار می شود می توان در نظر گرفت که افراد خشن امروزی در دوران کودکی شاهد خشونت خانوادگی بودند و چون هیچ اقدامی در این زمینه صورت نگرفته بود، امروز نیز از خشونت برای حل مشکلات خانوادگی استفاده می کنند و تاثیری را که این نوع روابط روی کودکان دارد، در زمان بزرگسالی آنان خواهیم دید.
قوانین خانواده و ازدواج با شرایطی که بسیاری از جوانان از زندگی خانوادگی توقع دارند سنخیت ندارد و چون عدم انطباق قانون و زندگی وجود دارد، راه حل های دیگری برای شروع و یا خاتمه زندگی مشترک مثل ازدواج سفید یا انواع طلاق در نظر گرفته می شود.

سوال: مطالبات زنان در جامعه بیشتر چه سمت و سویی را می پیماید؟
*اعزازی: مطالبات زنان سال ها است که وجود دارد ولی گذشته از درخواست برابری خواهی که همیشه بخشی از مطالبات زنان است، به علت قوانین و مقررات جدید محدود کننده ای که بوجود می آید، زنان مجبور به طرح مطالبه جدیدی می شوند که در شرایط امروزی جهان چندان جایی ندارد مانند تشویق و ترویج چندهمسری یا ازدواج موقت که مقابله با این قوانین جدید در دستور کار قرار می گیرد، هر چند که هیچ یک از آن ها در جامعه جایی ندارد. گذشته از آن به نظر می رسد که مطالبات زنان در مورد برابری همیشه وجود داشته است اما از طریق راه های رسمی به آن پاسخی داده نشده است.
مطالبات زنان در حال حاضر گستره وسیعی را در بر می گیرد؛ از تغییرات قانونی در مورد خانواده و ازدواج و هم چنین در مورد مشارکت های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و همچنین مطالباتی که در رابطه با تصمیم گیری در مورد زندگی، رفتارها و بدن خود است. مطالبات زنان در مواردی به حقوق بدیهی هر فرد برمی گردد و در این جا باید توجه داشته باشیم که قوانین جامعه ما در مواردی در حدی پایین است که چنین مطالبات بدیهی را باعث می شود.
با وجود آن که از همان ابتدا مطالبات زنان وجود داشت و به آنان پاسخی رسمی داده نشد، اما با افزایش آگاهی میان زنان و همچنین مردان جوان روبرو هستیم. یکی از دلایل افزایش آگاهی در مورد جایگاه فرد در جامعه، ناشی از فعالیت های فعالان زنان از طریق برگزاری سخنرانی، سمینار و کارگاه های آموزشی است ولی باید به تاثیر تکنولوژی های جدید که باعث آشنایی با شرایط زندگی در سایر نقاط جهان می شود نیز توجه داشت که تاثیر زیادی بر آگاهی دارد.
مردم ایران از تحولات دنیا بی خبر نیستند، در نتیجه آگاهی درباره اینکه زنان پست تر از مردان نیستند، به وجود آمده است. منتها این آگاهی ممکن است فعال یا منفعل باشد، ممکن است آگاهی باشد ولی حتی در مورد روابط خانوادگی منفعلانه برخورد کنند یا فشارها را تحمل کنند ولی برخی فعالانه برخورد می کنند.
سوال: در خصوص اشتغال زنان با چه وضعیتی مواجهیم؟ با توجه به اوضاع اقتصادی، آیا ما با زنانه شدن فقر روبرو خواهیم بود؟
*اعزازی: زنانه شدن فقر پدیده ای بود که ابتدا در کشورهای غربی مشاهده شد و در برگیرنده مادران تنها با فرزندان خود، زنان اقلیت و... بود که به دلایلی به گروه بی خانمان یا افرادی با درآمد پایین اطلاق می شد. معمولا این زنان از سطح سواد و مهارت پایینی برخوردار بوده و به دلیل شرایط زندگی نه فقط در مشاغل کم درآمد مشغولند بلکه تداومی در شغل نیز ندارند.
شرایط فقر در ایران در واقع در برگیرنده درصد بالایی از مردم طبقه پایین و متوسط است و طبق یافته های جامعه شناسی، زنان در خانواده فقر را بیشتر از سایر اعضا درک می کنند اما نکته ای که در مورد زنانه شدن فقر دیده می شود اولا زنان سرپرست خانواده اند که درصد آنان هر ساله بیشتر می شود و این افراد مسوولیت خود، فرزندان و شاید برخی از اعضا دیگر خانواده را بر عهده داشته باشند. این زنان در اکثر موارد ازسطح سواد و مهارت پایین برخوردارند و کمک های ارائه شده به آنان از طرف نهادهای دولتی بسیار ناچیز است. گذشته از زنان سرپرست خانواده، زنانی متاهل درخانواده هایی زندگی می کنند که مرد خانواده نه تنها کمک کننده نیست بلکه باری بر دوش زنان است که آنان نیز در شرایط فقر قرار دارند.
در بخش اقتصاد و اشتغال زنان باید گفت که زنان ما از قبل از انقلاب کار می کردند، بعد از انقلاب درصد نیروی کار زنان حدودا چهار تا پنج درصد افت کرد و در اواخر دهه 70 درصد اشتغال زنان به حد قبل از انقلاب رسید و تاکنون اندکی بیشتر شده است ولی مسوولان دولتی با کاهش ساعت اداری برای زنان، عدم حضور زنان در عرصه های مدیریتی و... مانع آفرینی کردند که با وجود جهش آمار حضور زنان در اشتغال به کار، دوباره یک افتی داشته است. اگر امروز صحبتی هم از اشتغال زنان کنیم، می گویند وقتی مردان بیکار هستند چه درخواستی برای زنان است. گویی زنان هیچ احتیاجی به درآمد ندارند.
همچنین باید از دختران مجردی نام برد که قصد ازدواج ندارند ولی متاسفانه با آیین نامه های مربوط به اداره ها، شانس استخدامی پایینی دارند. تصور از کسب درآمد در ایران تنها به مردان اختصاص یافته و گمان بر این است که هر زنی زیر سایه مردی قرار دارد که از لحاظ اقتصادی او را تامین می کند، در صورتی که داده های آماری چنین مطلبی را تایید نمی کنند.
زنان نه تنها در استخدام مشکل دارند بلکه در صورت استخدام با درآمد و امکانات کمتری مواجهند و درنتیجه همیشه نسبت به مردان درآمد کمتری دارند. بخصوص در شرایط بیکاری بالای فعلی گمان بر این است که اولویت استخدام با مردان و نه زنان است. کافی است نگاهی به درصد بیکاری در زنان و مردان داشته باشیم؛ متوجه می شویم که بیکاری زنان دو برابر مردان است.
از طرف دیگر زنان برای کسب درآمد مجبور به قبول مشاغلی غیررسمی می شوند مانند دستفروشی در مترو، کار در خانه و برای تولیدی های مختلف که البته در چنین مشاغلی نه درآمد مناسب وجود دارد و نه امکانات مشاغل رسمی مانند بیمه و مرخصی و نظیر آن دیده می شود.

سوال: اگر بخواهیم ارزیابی از آینده داشته باشیم، ما با چه آسیب هایی برخورد خواهیم کرد؟
*اعزازی: هر نوع تحلیلی از وضعیت امروز و با هر زاویه دیدی، به وجود آسیب های اجتماعی متعدد در جامعه ایران و بخصوص در خانواده اشاره خواهند داشت. خانواده در خلا وجود ندارد و باید آن را در ساختار اجتماعی- اقتصادی یک جامعه بررسی کرد. مشکلات امروزی ما ناشی از یک دوره کوتاه مدت نبوده بلکه از آنجا که تصمیم های اشتباه گرفته و سعی شد بدون توجه به واقعیات جامعه، تحمیل هایی صورت گیرد به تدریج آسیب های اجتماعی آشکار شدند و هر زمان که می گذرد بدون آن که آسیب قبلی تا حدودی رفع شود با آسیب جدیدتری روبه رو می شویم.
آسیب های آموزش و پرورش را نیز نمی توان نادیده گرفت چنانکه آموزش و پرورش باید مکانی باشد که والدین فرزندان خود را با اطمینان روانه آن کنند تا به عنوان فردی با فرهنگ بالا تربیت شود اما امروزه تبدیل به مکانی خطرناک شده است. گزارش هایی که از تجاوز به کودکان مطرح می شود، آسیب بسیاری به کودکان وارد می کند و به جای داشتن احساس آرامش در مدرسه، در حالت ترس و وحشت قرار می گیرند و نتایجی هم بر زندگی آتی آنان دارد. تنبیهات بدنی سنگین در مدارس رفتار دیگری در مورد کودکان است. به غیر از خطراتی که کودکان را تهدید می کند، محتوای دروس نیز متناسب با شرایط زندگی امروزی نیست. از تحریفاتی که در دروسی مانند تاریخ صورت می گیرد یا تاکید بر حفظ کردن و ممانعت از تفکر مستقل، که باید به عنوان آسیب های اجتماعی در نظر گرفت و متاسفانه به آن نیز توجه نمی شود.
نتیجه پرورش این چنینی کودکان را در دانشگاه ها نیز می بینیم. دانشجو با توجه به امکاناتی که در جامعه وجود دارد به رفتارهای نامناسب رو می آورد مثل مقاله فروشی و پایان نامه فروشی. البته این بحث مربوط به همه دانشجویان نیست و این عمل را فقط دانشجو انجام نمی دهد بلکه برخی از استادان و برخی از مسوولان کشوری نیز با ارائه مقالات و نوشته هایی برگرفته از آثار دیگران موقعیت خود را بهبود می بخشند. بنابراین آسیب های اجتماعی از مدرسه تا دانشگاه ادامه دارد ولی مد نظر قرار نمی گیرد.
مشکل دیگری که وجود دارد مساله سالمندان است. البته هنوز درصد سالمندان به شرایط بحرانی در کشور نرسیده است اما در هر صورت فعلا سالمندان مد نظر نیستند ولی تعداد سالمندانِ تنها بیشتر خواهند شد، نخست به علت تعداد کم فرزندان ولی مهم تر از آن به علت مهاجرت های روزافزون جوانان که در ایران آینده ای برای خود نمی بینند.
در دوران سالمندی احتیاج به بهداشت و هزینه های رسیدگی پزشکی بیشتر از سایر دوران است ولی در حال حاضر با اعتراضات بازنشسته ها در مورد حقوقشان مواجهیم. از طرف دیگر امکانات سرگرمی و تفریحی برای افراد سالمند در حد پایین است، بخصوص برای زنان سالمند. در این حالت متوجه می شویم که نابرابری ها با یکدیگر همراه می شوند مثلا نابرابری جنسیتی و سنی و همین طور قومی که این نابرابری ها با یکدیگر برای زنان در مناطق مختلف مشکل آفرین است.
سوال: کدام یکی از این مسائل باید در اولویت قرار بگیرد و چه راهکاری را می توانید پیشنهاد دهید؟
*اعزازی: من نمی توانم بگویم که کدام یک از این مسائل باید در اولویت قرار بگیرد، تمامی آنها در اولویت است. همه مسائل اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی در هم تنیده است اگر قرار و نیتی باشد که تغییری رخ دهد، همزمان باید همه بخش ها تغییر کند و این زمانی ممکن است که یک جهان بینی متفاوت با جهان بینی تخریبی کنونی وجود داشته باشد.
اتفاقی نبوده است که اقتصاد، آموزش و پرورش و قانون گذاری در اوضاع نامناسب قرار گرفته بلکه جهان بینی بوده که اینها را تغییر داده است یا مثلا یک جهان بینی ممانعت کننده از شادی وجود دارد در صورتی که دائم شعار نشاط اجتماعی می دهند.
من هر موردی را مطرح کنم که اولویت کدام است اگر آن جهان بینی باشد، تغییری در فرهنگ به وجود نخواهد آمد. یک جهان بینی باید وجود داشته باشد که زندگی را برای مردم بهتر کنیم، از لحاظ مالی، فرهنگی و سیاسی و بعد می توان در ادامه تغییراتی در بخش ها به وجود آورد.