چاپ

راه ترقی- اقیانوس‌ها و دریاها در پیشرفت و ادامه زندگی بشر نقش بسزایی دارند. حجم زیادی از مردم کره زمین از طریق این پهنه‌های وسیع آبی امرار معاش می‌کنند، از سوی دیگر نقش قابل توجهی در تلطیف هوا و تعدیل دما دارند که بر این اساس نمی‌توان نقش آنها را در ادامه حیات بر روی کره زمین نادیده گرفت.

پیش از سال 2000، فقط چهار اقیانوس آرام، اطلس، هند و منجمد شمالی در جهان به رسمیت شناخته شده بود اما پس از آن بدنه اقیانوسی جدیدی توسط سازمان بین‌المللی آبنگاری یا هیدروگرافی (IHO) نام‌گذاری و با عنوان اقیانوس جنوبی یا اقیانوس منجمد جنوبی تعیین شد. این اقیانوس در بخش‌های جنوبی اقیانوس آرام، اقیانوس اطلس و اقیانوس هند گسترش یافته است. در واقع تقریباً سه چهارم زمین از اقیانوس‌ها پوشیده شده است، پس حجم بیشتر کره زمین را پهنه‌های آبی در بر گرفته است و از این رو حفاظت از آنها الزامی است اما گویا گوش بشر بدهکار این حرف‌ها نیست و برای توسعه حاضر به انجام هر کاری است حتی نابودی دریاها و اقیانوس‌ها.

ایران نیز با قرار گرفتن در کنار سه توده آبی ارزشمند خلیج‌فارس، دریای عمان و دریای خزر و دارا بودن هزاران کیلومتر خط ساحلی، یک کشور دریایی محسوب می‌شود. استفاده از دریاها و حفاظت از محیط این منابع یکی از وظایف ما انسان‌هاست و بهره‌برداری از این دریاها قطعاً نقش اساسی در توسعه همه جانبه کشور دارد.

اما انسان همراه با توسعه مشکلاتی را برای دریاها و اقیانوس‌ها ایجاد کرده که موجب شد تصمیمی در این زمینه اتخاذ شود تا برای حفاظت از اقیانوس‌ها دست به کار شوند. در همین راستا برای شروع، یک روز را به نام روز جهانی اقیانوس‌ها نامگذاری کردند.

در واقع برای نخستین بار و در سال 1992، پیشنهاد اختصاص روزی به این نام توسط هیئت کانادایی شرکت‌کننده در «اجلاس زمین» در ریو دو ژانیرو برزیل مطرح شد. در سال 1998، کمیسیون بین دولتی اقیانوس‌شناسی یونسکو از برگزاری مراسم بین‌المللی رسمی در این زمینه حمایت کرد. در سال 2002، دو سازمان حفاظت از محیط‌زیست به نام‌های «شبکه جهانی اقیانوس» و «پروژه اقیانوس» این روز را با استفاده از شبکه باغ‌وحش‌ها، آکواریوم‌ها و گروه‌های زیست‌محیطی خود در سراسر جهان جشن گرفتند. در نهایت، مجمع عمومی سازمان ملل نیز به‌صورت رسمی روز جهانی اقیانوس‌ها را در سال 2008 تعیین کرده و در هشتم ژوئن 2009 نخستین مراسم آن برگزار شد. پس از آن هر ساله در روز هشتم ژوئن (18 خرداد) مراسم روز جهانی اقیانوس‌ها برگزار می‌شود.

هر سال نیز با توجه به وضعیت اقیانوس‌ها یک شعار برای این روز جهانی انتخاب می‌شود که امسال «اسیدی شدن اقیانوس‌ها و توسعه ظرفیت منطقه‌ای در مشاهدات اقیانوسی» تعیین شده است.

ابوالفضل صالح عضو هیأت علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی روز شنبه همزمان با روز جهانی اقیانوس‌ها درباره علت اسیدی شدن این پهنه‌های آبی گفت: افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی و تغییرات کاربری سطح زمین به ویژه بعد از انقلاب صنعتی باعث افزایش قابل توجه ورود دی‌اکسید کربن به اتمسفر شده است، طوری که امروزه میانگین غلظت دی‌اکسید کربن در اتمسفر به بیش از عدد 400 PPM رسیده است. این مقدار یعنی افزایش یک ونیم برابری طی 200 سال گذشته، هرساله حدود 30 درصد از دی‌اکسید کربن تولید شده توسط بشر وارد اقیانوس‌ها و دریاها می‌شود و طی واکنش‌هایی که با آب دریاها انجام می‌دهد باعث اسیدی‌تر شدن این پهنه‌های آبی می‌شود.

به گفته وی در واقع دلیل اصلی افزایش دی‌اکسید کربن، مصرف سوخت‌های فسیلی و صنایعی مانند صنایع سیمان است و کشورهایی مانند آمریکا، چین، هند و اتحادیه اروپا در صدر تولیدکنندگان گاز گلخانه‌ای دی‌اکسید کربن قرار دارند.

وی تاکید کرد: اسیدی شدن دریاها و اقیانوس‌ها می‌تواند عوارض زیادی بر روی موجودات و منابع دریایی داشته باشد، بسیاری از موجودات مانند آبسنگ‌های مرجانی، نرم‌تنان صدفدار و سخت‌پوستان که در دریاها و اقیانوس‌ها زندگی می‌کنند در واقع ساختارهای سخت خود مانند اسکلت یا پوسته‌های محافظ خود را از کانی کربنات کلسیم می‌سازند، این در حالی است که تشکیل و پایداری کانی کربنات کلسیم نسبت به اسیدی شدن بسیار حساس است، در شرایطی که دریا اسیدی‌تر شود یا به عبارت دیگر PH آب دریا کاهش یابد تشکیل و حفظ ساختارهای کربنات کلسیمی توسط موجودات دریایی دشوارتر می‌شود، بنابراین ادامه این روند در آینده می‌تواند بسیاری از منابع دریایی که از ساختارهای کربنات کلسیمی استفاده می‌کنند را در معرض تهدید قرار دهد.

صالح ادامه داد: مطالعات زیاد صورت گرفته در این خصوص نشان می‌دهد که آبسنگ‌های مرجانی ممکن است بیشترین تأثیر منفی را از فرایند اسیدی شدن دریاها متحمل شوند، افزایش انرژی مورد نیاز برای ساخت اسکلت کربناتی و بنابراین کاهش رشد کلنی‌های مرجانی، از اولین آثار اسیدی شدن اقیانوس‌ها بوده است، این پدیده می‌تواند صنایعی مانند پرورش دوکفه‌ای‌ها را نیز با توجه به جنس صدف‌های کربناتی آنها تحت تأثیر قرار دهد.

وی گفت: تحقیقات نشان می‌دهد که حتی برخی گونه‌هایی که به کانی کربنات کلسیم وابسته نیستند نیز به شیوه‌های دیگری مورد تهدید قرار می‌گیرند. به عنوان مثال کاهش قدرت تشخیص شکارچی در برخی گونه‌های ماهی در شرایط اسیدی‌تر باعث می‌شود این گونه‌ها راحت‌تر شکار شوند و به این صورت در خطر انقراض قرار می‌گیرند و چون بخشی از یک زنجیره غذایی بزرگ‌تر هستند چنانچه از بین بروند به تبع آن کل زنجیره غذایی تحت تأثیر قرار می‌گیرد.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی افزود: همچنین بسیاری از شناورهای کوچک مانند فیتوپلانکتون‌ها که در واقع تولیدکنندگان اولیه در زنجیره غذایی دریاها و اقیانوس‌ها هستند و برخی از آن‌ها از ساختارهای کربنات کلسیمی استفاده می‌کنند نیز در خطر تهدید قرار می‌گیرند؛ بنابراین تأثیرات اسیدی شدن اقیانوس‌ها بسیار گسترده است و باید مورد توجه مسئولان در سطح بین‌المللی قرار گیرد. اگرچه راه‌حل‌های متعددی جهت جلوگیری از اسیدی شدن دریاها و اقیانوس‌ها ارائه می‌شود ولی اکنون می‌توان گفت، تنها راه‌حل رهایی از تأثیرات منفی اسیدی شدن اقیانوس‌ها، اقدامات قاطع بین‌المللی در مسیر کاهش و جلوگیری از انتشار گاز دی‌اکسید کربن در اتمسفر است.
وی گفت: به دلیل اهمیت این موضوع، پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی در راستای رسالت‌ها و وظایف خود، در قالب برنامه پایش بلندمدت محیط‌های دریایی کشور، وضعیت پارامترهای مرتبط با اسیدی شدن دریاها را در نواحی ساحلی و دور از ساحل در خلیج‌فارس و دریای مکران پایش و ثبت می‌کند که گزارش‌های مفصلی را به‌زودی ارائه خواهد کرد.