راه ترقی- از گذشته تا کنون صنعت گردشگری فراز و نشیب‌های بسیاری را پشت سر گذاشته
و با توجه به تحولات مختلف در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی
با فرصت‌ها و تهدیدهای زیادی همراه بوده است. به عقیده کارشناسان، اگرچه
ایران در مقایسه با سایر کشورها، به دلیل داشتن جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی
از قابلیت‌های بسیاری برخوردار است، اما نتوانسته به جایگاه حقیقی خود دست
یابد. زیرا، علاوه بر مشکلات مربوط به زیرساخت‌ها با مساله تمرکز بر
گونه‌های مهم گردشگری هم مواجه بوده است.
با وجود این، از آنجایی که رشد و توسعه صنعت گردشگری در ایران می‌تواند به عنوان یکی از راهکارهای رهایی از اقتصاد تک محصولی باشد، لازم است مقدمات و موجبات توسعه‌ی این صنعت از سوی سیاست‌گذران و برنامه‌ریزیان فراهم شود.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای
اسلامی، به تازگی گزارشی با عنوان گردشگری در گام دوم جمهوری اسلامی ایران
(با محوریت گردشگری خانوادگی) منتشر کرده است. در این گزارش آمده است که
برای توسعه گردشگری در راستای اهداف و آرمان‌های مقدس نظام جمهوری اسلامی
ایران، بهتر است به بحث گردشگری مبتنی بر خانواده توجه شود. زیرا، گردشگری
خانوادگی با هر هدف و در هر زمان و به هر شکلی که اتفاق بیافتد بستر مناسبی
برای دستیابی به توسعه پایدار است. فرایندی که در آن کودکان را برای
مواجهه با چالش‌های پنهانی بزرگسالی آماده می‌کند؛ چالش‌هایی مثل مبارزه با
معضلات زیست محیطی، حفظ میراث فرهنگی و غیره.
همچنین در این گزارش آمده است
که بر اساس مطالعات صورت گرفته، گردشگری خانوادگی یکی از مهمترین بخش‌های
صنعت گردشگری است که در سال 2018 حدود 30 درصد از بازار سفرهای تفریحی و 50
درصد از سفرهای برون مرزی را به خود اختصاص داد. بر اساس برخی از
پژوهش‌های انجام شده این گونه از گردشگری بیش از 70 درصد سهم بازار سفر
(داخلی و خارجی ) را به خود اختصاص داده است. البته این نسبت در کشورهای
مختلف متفاوت است؛ در کشورهای شرقی و آسیایی، این نسبت به مراتب بیشتر از
کشورهای غربی است. در کشور عربستان حدود 83 درصد و در چین حدود 53 درصد
سفرهای برون مرزی خانوادگی است. همچنین، به طور متوسط مسافران استرالیایی
در سال 2017 دو بار به سفرهای خانوادگی رفته‌اند و 71 درصد از مسافران
استرالیایی در این سال با خانواه خود (والدین و کودکان) سفر کرده‌اند.
بعلاوه، این گزارش نشان می‌دهد
که گردشگری خانوادگی برای صنعت گردشگری از اعتبار ویژه‌ای برخوردار است و
برای دستیابی به توسعه پایدار باید بر توانمندسازی خانواده‌ها در سفر تمرکز
کرد. این توانمندسازی، صرفا به منظور ارتقای اقتصادی برای بازدید بیشتر از
جاذبه‌های موجود نیست، بلکه به معنای بهره‌گیری از همان حداقل امکاناتی
است که خانواده به عنوان یک گروه کوچک گردشگری در فرایند سفر با آن رو به
رو است.
نظر به اهمیت موضوع، پژوهشگر
ایرنا مصاحبه‌ای انجام داده است با «مهدیه شهرابی فراهانی»، دکترای تخصصی
مدیریت گردشگری که در ادامه مشروح آن می‌آید.
برنامه‌های پراکنده و نامنسجم در زمینه گردشگری
شهرابی درباره گردشگری خانوادگی در کشور گفت: در سال‌های اخیر گونه‌های
مختلفی از گردشگری باب شده است که خیلی نمی‌تواند کمک‌کننده باشد. شاید
لازم است فضایی ایجاد کنند که ما یکسری مبانی نظریه‌ای و اطلاعات بیشتری در
زمینه گردشگری به دست آوریم. اما بحث گردشگری خانوادگی را می‌توان از دو
منظر بررسی کرد: نگاه درونی و نگاه بیرونی. از نگاه درونی می‌توان به خود
خانواده‌ها و تصمیمات آنها برای سفر توجه کرد و از نگاه بیرونی، که یک نگاه
کلان است، می‌توان به برنامه ریزی‌ها و اقداماتی که از سوی برخی ارگان‌ها و
نهادها در زمینه گردشگری خانوادگی می‌شود پرداخت.
وی افزود: نکته‌ای که من فکر می‌کنم به لحاظ فرهنگی با آن مواجه هستیم،
این است که نگاهی که در کشور ما به سفر یک خانواده می‌شود با آنچه که در
دنیا شاهدش هستیم کاملاً متفاوت است. در کشورهای اروپایی گردشگری یک مفهوم
علمی و تخصصی است و به همین منظور در مورد گردشگری، هم آموزش داده می شود و
هم برنامه‌ریزی می‌شود؛ ما تقریباً در هر دو مورد ضعف داریم. یعنی آموزش
به شکل تخصصی در این زمینه دیده نمی‌شود و برنامه‌ها هم، اگر چه نمی‌توان
گفت اصلاً نبوده اما به شکل مدون و یکپارچه وجود نداشته است. چون بسیاری از
سفرها خودجوش است و شاید برنامه‌ریزی قبلی برای آنها وجود نداشته و افراد
به دلیل بحث کاری و یا روزهای تعطیل تصمیم به مسافرت می‌گیرند.
لذا، در سال‌های اخیر با یک بی نظمی و تراکمی خاص در بحث سفرها مواجه
هستیم که همه نشان از عدم آموزش و برنامه ریزی دارد. از طرفی، در کشورهای
توسعه یافته گردشگری و کالا به عنوان یک کالا و محصول مصرفی خانواده درنظر
گرفته می‌شود، اما در کشور ما اینگونه نیست و نقریباً خانواده‌ها به صورت
خودجوش عمل می‌کنند.
وی افزود: من فکر می‌کنم از نگاه فرهنگی و اجتماعی و به ویژه سلامت و
روان‌شناسی، به طور قطع برنامه‌ریزی در زمینه سفر می‌تواند به انسجام
خانواده، ارتباطات بهتر خانواده و حال خوب یک خانواده کمک کند.
درواقع، جامعه سالم در گرو داشتن خانواده‌های سالم است. از این رو، در قالب
برنامه‌های مدون می‌توان بحث آموزش را انجام داد. برای مثال در کتاب‌های
درسی موضوعاتی با عنوان گردشگری ارائه می‌شود که این جای امیدواری دارد،
اما متاسفانه آموزش‌ها پراکنده هستند و همین پراکندگی و عدم انسجام از
کیفیت پرداختن به گردشگری می‌کاهد.
از طرف دیگر می‌توان در خانواده‌ها فرهنگ‌سازی‌هایی کرد و برای این
فرهنگ‌سازی می‌توان از طریق نظام آموزش پرورش ورود پیدا کرد. فرهنگ‌سازی
قادر است که از طریق رسانه و یا آموزش و پرورش موثر باشد.
تا کنون نیز درکشورمان فرهنگ‌سازی‌هایی در خصوص گردشگری صورت گرفته ولی
بسیار پراکنده است. برای مثال شهرداری برای خودش، وزارت ورزش برای خودش و
سایر ارگان‌ها هم برای خودشان یکسری برنامه‌هایی در نظر گرفته‌اند.
مزایای گردشگری خانوادگی
شهرابی در خصوص مزایای گردشگری خانوادگی گفت: اگر بخواهیم از دریچه‌ی
اقتصادی نگاه کنیم، به دلیل مسائل و مشکلات اقتصادی، گرانی‌ها و هزینه‌هایی
که برای رفت و آمد وجود دارد، هزینه‌های سفر هم افزایش یافته است و با
توجه به اینکه با موضوع سهمیه‌بندی بنزین هم مواجه هستیم، لذا خانواده‌ها
به راحتی نمی‌توانند مسافرت و برنامه‌های تفریحی داشته باشند. بنابراین،
اگر بیاییم و یکسری تسهیلات را در این زمینه در نظر بگیریم می‌توانیم بحث
گردشگری خانوادگی را هدفمندتر مدیریت کنیم.
شهرابی افزود: من فکر می‌کنم مانع پیش‌روی ما همان مانع اقتصادی است.
وقتی هزینه‌ها افزایش پیدا می‌کند خانواده‌ها ترجیح می‌دهند، همان پول‌ها
را صرف هزینه‌های روزانه شان کنند و همین امر در روحیه افراد تاثیر
می‌گذارد. با توجه به اینکه زندگی امروزه یک زندگی صنعتی است، به ویژه اگر
بخواهیم شهرهای بزرگی مثل تهران را در نظر بگیریم، غالبا افراد کار
می‌کنند و مسافرت‌ها به دلیل ذیق وقت کاهش یافته است. این مساله انسجام
خانواده‌ها را نیز تحت تاثیر قرار داده است. این در حالی است که با توجه به
فشردگی زمان و مکان افراد حداقل می‌توانند در مسافرت یکدیگر را ببینند و
تعاملات و ارتباطات‌شان را افزایش دهند.
از طرفی چون فضای جامعه به سمتی پیش می‌رود که تعداد فرزندان رو به کاهش
است و بعد خانوار روز به روز در حال کوچک شدن است، گردشگری خانوادگی
می‌تواند تا حدود زیادی از نیازهای روان شناختی افراد بکاهد و از این طریق
فضا را کمی تلطیف کرد.