چاپ

راه ترقی - اعتماد / متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
عفیفه عابدی| زمانی که از روابط روسیه و عربستان و گسترش روابط دو کشور سخن به میان می‌آید از سوی برخی محافل ایرانی به این روابط با حساسیت و بدبینی زیادی نگریسته می‌شود. این بدبینی و حساسیت نه تنها ریشه در دلایل تاریخی دارد که در رابطه ایران با هر دو طرف رابطه مسکو و ریاض وجود دارد بلکه شرایط فعلی منطقه و موضوع توافق هسته‌ای ایران مزید بر علت است. از سویی ایران همواره نشان داده، روسیه را به چشم همکار خود در منطقه می‌نگرد و از سوی دیگر عربستان دیگر تنها رقیب منطقه‌ای ایران نیست و افزایش تنش‌ها بین ریاض و تهران، خصومت‌ها بین دو کشور را به ‌شدت افزایش داده است. از این منظر روابط روسیه و عربستان می‌تواند برای ایران نگران‌کننده باشد. به ویژه اینکه عربستان بارها نشان داده با ارایه امتیازهایی به روسیه تلاش کرده، روابط مسکو و تهران را متاثر سازد. اما به رابطه روسیه و عربستان می‌توان از دریچه‌ای دیگر نیز نگریست. روابط روسیه و عربستان به دلایل گوناگون دو جانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی همواره دچار نوسان است. گاهی به‌ شدت نزدیک به نظر می‌رسد و گاهی به‌ شدت خصمانه. از زمان روی کار آمدن ولادیمیر پوتین در روسیه در سال 2000 مسکو همواره علاقه زیادی به رابطه با ریاض نشان می‌دهد.
بر این اساس نیز با وجود فراز و نشیب زیاد در روابط دو کشور این رابطه به نسبت قبل از سال 2000 گسترش یافته و برای هر دو طرف اهمیت زیادی یافته است. به نحوی که دو طرف از تنش جدی که سال 2013 پس از سفر بندر بن سلطان به روسیه و جنگ لفظی ایجاد شده، عبور کردند. پس از مرگ ملک عبدالله و تغییر در حاکمیت عربستان نیز با وجود ادامه بحران سوریه و شکل‌گیری جنگ یمن، روابط مسکو و ریاض به حالت قبل بازگشت. در مقاطعی سفرهای دیپلماتیک روس‌ها و سعودی‌ها افزایش یافته و در مقاطعی خبری از رایزنی‌های دیپلماتیک آنها نیست اما رابطه دو کشور سرد نیست. اولین سفر محمد بن سلمان، ولیعهد و وزیر دفاع عربستان در ژوئن سال 2015 به روسیه به مناسبت همایش بین‌المللی اقتصادی سن پترزبورگ، روابط مسکو و ریاض را به شرایط کم تنش بازگرداند. در این زمان اخباری از معاملات و توافقات اقتصادی جدید حتی پیرامون توافق همکاری اتمی منتشر شد. پس از آن سال 2017 ملک سلمان، پادشاه عربستان نیز به مسکو سفر کرد. آن زمان اخباری درباره نهایی شدن توافق اس- 400 بین مسکو و ریاض منتشر شد. اکنون نیز ده‌ها موافقتنامه و توافقنامه دوجانبه روی میز رهبران مسکو و ریاض قرار دارد. شاید بتوان گفت، رابطه روسیه و عربستان هیچگاه پیش از این به این اندازه رشد نکرده بود. دلیل آن هم تنها انگیزه‌های یکجانبه این کشورها نیست بلکه مجموع دلایل داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی این روابط را تقویت کرده است.
روسیه به طور سنتی به برقراری رابطه با کشورهای حاشیه خلیج فارس به ویژه عربستان علاقه‌مند است. اهداف روسیه کاملا واضح است و تحت تاثیر دو رهیافت کلی است: 1- رهیافت بین‌المللی روسیه و تثبیت نظام چند قطبی در نظام بین‌الملل که افزایش قدرت بازیگری روسیه در مناطق استراتژیک را ایجاب می‌کند 2- رهیافت منطقه‌ای روسیه در خاورمیانه که مستلزم افزایش مناسبات مسکو با قدرت‌های منطقه‌ای است. به عبارت دیگر رقابت با امریکا در رابطه با منطقه، بهره‌برداری اقتصادی از رابطه با کشورهای حاشیه خلیج فارس به ویژه عربستان، موازنه‌گری در قبال بلوک غرب در منطقه و کمک به ثبات منطقه‌ای که اخیرا موجب طرح امنیت گروهی خلیج فارس از سوی مسکو در سازمان ملل شد. در این راستا بررسی سیاست روسیه در خاورمیانه نشان می‌دهد، مسکو سیاست عملگرایانه و واقع‌گرایانه‌ای در خلیج فارس دنبال می‌کند. سیاست برقراری رابطه با همه طرف‌ها و بازیگران منطقه و افزایش منافع سیاسی و اقتصادی روسیه، راهبردهای مسکو در منطقه را تشکیل می‌دهند. روسیه معتقد است، بسط همکاری‌های اقتصادی می‌تواند ریاض را به شریک سیاسی مسکو در غرب آسیا تبدیل کند. عربستان نیز همواره تلاش دارد از این انگیزه روس‌ها بهره‌برداری‌ کند. شاید سابقه تلاش‌های عربستان برای استفاده از اعطای امتیازهای اقتصادی به روسیه علیه روابط مسکو-تهران می‌تواند این بدبینی را ایجاد کند که امکان آن وجود دارد در شرایطی که با بدعهدی و سیاست افزایش فشار واشنگتن، موضوع توافق هسته‌ای ایران از همیشه متزلزل‌تر است، افزایش فاصله بین مسکو و تهران شرایط را برای ایران سخت‌تر کند. اما به نظر می‌رسد در دور جدید روابط روسیه و عربستان همه ‌چیز تنها به موضوع ایران ختم نمی‌شود. دیدار پوتین و سلمان در ریاض، سیگنال‌هایی به واشنگتن نیز ارسال می‌کند. عربستان در قبال امتیازهای چند ده میلیارد و چند صد میلیارد دلاری به امریکا، دستاوردی جز انفعال واشنگتن در برابر ایران نداشته است. اما صرف‌نظر از موضوع ایران نیز با توجه به مجموع ملاحظات سیاسی و اقتصادی امریکا در قبال روسیه و عربستان، معادله به این سادگی قابل حل نیست. واشنگتن ملاحظات پیچیده‌ای نسبت به ریاض و مسکو دارد. هر چند برای امریکا نزدیکی روسیه و عربستان علیه ایران قابل پذیرش باشد اما تقویت مواضع مسکو و ریاض در قبال واشنگتن پذیرفتنی نیست. روسیه تحت تحریم‌های اقتصادی امریکاست و واشنگتن به آل‌سعود در عربستان هم تنها به واسطه امتیازهایی که به واشنگتن می‌دهد، باج می‌دهد. در واقع قراردادهای اقتصادی روسیه و عربستان می‌تواند موجب نارضایتی واشنگتن شده و انتقادهای داخلی در امریکا علیه روابط واشنگتن-ریاض را شدت بیشتری ببخشد. این انتقادها در یک سال پیش رو که رقابت‌های انتخاباتی امریکا جریان دارد، فشار بیشتری را بر کاخ سفید وارد می‌کند و موجب کاهش تمرکز واشنگتن بر رابطه با ریاض می‌شود. این درحالی است که عربستان بدون پشتوانه امریکا، قدرت کمتری برای بهره‌برداری از رابطه با روسیه علیه ایران دارد. به عبارت دیگر از منظر منطقه‌ای، افزایش مناسبات روسیه و عربستان از آن جهت که برخی معادلات سنتی را بر هم می‌زند حداقل در کوتاه‌مدت می‌تواند از شدت تنش‌های منطقه‌ای بکاهد هر چند که از سوی روسیه هیچ نوع میانجیگری برای روابط مستقیم ایران و عربستان صورت نگیرد.