چاپ

راه ترقی - اعتماد / متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
سارا معصومی/ در 48 ساعت گذشته شاهد ترافیک دیپلماتیک در تهران بودیم. از سفر محمدجوادظریف، وزیر خارجه به مسقط پایتخت عمان به منظور شرکت در مراسم تشییع سلطان قابوس، پادشاه فقید این کشور تا میزبانی رییس‌جمهور از امیر قطر، وزیرخارجه پاکستان و نخست‌وزیر سوریه. در حالی که سطح تنش در منطقه غرب آسیا هر روز بیشتر از دیروز می‌شود تلاش‌های همسایگان ایران و همچنین بازیگران منطقه‌ای برای کاستن از سطح تنش سرعت بیشتری گرفته است. در دو هفته گذشته ترور سردار سلیمانی در جریان یک عملیات تروریستی توسط امریکا و به تبع آن اقدام تلافی‌جویانه ایران در حمله موشکی به پایگاه عین‌الاسد، احتمال رویارویی ایران و ایالات متحده امریکا را بیش از پیش افزایش داده است. در کنار این تحولات منطقه‌ای، برداشته‌شدن آخرین گام ایران در مسیر کاهش تعهدات برجامی هم به حاشیه‌های سیاسی پیرامون رابطه ایران و 1+4 به خصوص سه کشور اروپایی حاضر در توافق هسته‌ای با ایران (بریتانیا، فرانسه و آلمان) افزوده است. تهران از یک سو باید از عهده سیاست فشارحداکثری امریکا به شمول تحریم‌های گسترده و فشارهای سیاسی و امنیتی برآید و از سوی دیگر تکلیف خود با بازماندگان در برجام و فرجام این توافق چندجانبه را مشخص کند. در این میان اروپایی‌ها با مواضع نامشخص و مبهم خود در برجام و رفتارهای متناقض با تهران در پرونده‌های غیربرجامی مانند فعالیت‌های منطقه‌ای ایران و همچنین ایستادن در کنار دولت دونالد ترامپ در حمله تروریستی علیه سردار قاسم سلیمانی، ادامه مسیر همکاری با تهران را پرسنگلاخ کرده‌اند. بر همین اساس رهبران برخی کشورهای منطقه‌ای تلاش می‌کنند در جریان رفت‌و‌آمد با مقام‌های ایرانی به راه‌حل بینابینی برای کاستن از سطح تنش در منطقه غرب آسیا برسند. هرچند که به نظر می‌رسد ایران و امریکا در بن‌بست قرار گرفته‌اند و کاخ ‌سفید حاضر نیست به خواسته ایران مبنی بر لغو تحریم‌ها و سپس گفت‌وگو در قالب 1+5 تن بدهد اما بسیاری از کشورهایی که رابطه حسنه‌ای با امریکا و اعتبار سیاسی نزد ایران دارند، تلاش می‌کنند حداقل از سطح تنش میان ایران و امریکا بکاهند یا بحران را در مرحله مدیریت شده قرار دهند. قریب به سه روز پیش بود که روسیه برای نخستین‌بار در ملأ عام اعلام کرد حاضر است میان ایران و امریکا میانجیگری کند. امانوئل مکرون، رییس‌جمهور فرانسه نیز که آخرین طرحش برای آتش‌بس میان تهران و واشنگتن به شکست انجامید در تماس تلفنی که با حسن روحانی، رییس‌جمهور کشورمان داشت خواهان کاهش تنش در منطقه غرب آسیا و موافقت تهران برای مذاکره با واشنگتن و ریاض شد. همزمان به نظر می‌رسد که باید سفر ناگهانی امیر قطر به تهران را که تنها چندساعت پیش از حضور وی خبری شد و جزییات چندانی از چرایی آن در اختیار رسانه‌ها قرار نگرفت، هم به زنجیره تلاش‌ها برای کاهش تنش اضافه کرد. در چنین شرایطی سفر چندساعته شاه محمود قریشی وزیر خارجه پاکستان به ایران پیش از حضور وی در ریاض را هم باید در همین راستا دانست.
ایران به دنبال شعله‌ور کردن جنگ در منطقه نیست
شاه محمود قریشی شامگاه یکشنبه پس از دیدار با حسن روحانی رییس‌جمهوری کشورمان با محمدجواد ظریف همتای ایرانی خود دیدار و گفت‌وگو کرد. مناسبات دوجانبه و مسائل منطقه به ویژه بحث کاهش تنش در خلیج‌فارس از جمله موضوعات مورد گفت‌وگوی دو وزیر خارجه بود.
در دیدار شاه محمود قریشی با رییس‌جمهور، روحانی با تاکید بر اینکه بروز جنگ و تنش در منطقه می‌تواند بسیار خطرناک باشد، تصریح کرد: جمهوری اسلامی ایران ضمن آمادگی کامل برای دفاع از منافع خود، هرگز به دنبال شعله‌ور کردن جنگ در منطقه نیست از این رو در جریان عملیاتی که علیه پایگاه امریکایی داشتیم در واقع پاسخ به اقدام جنایتکارانه امریکا بود.
رییس‌جمهور با تاکید بر اهمیت گسترش و تعمیق روابط تهران- اسلام‌آباد گفت: مرزهای ایران و پاکستان باید مرزهای صلح و دوستی باشد و نباید اجازه دهیم که برخی گروهک‌ها مرزهای ما را ناامن کنند.
قریشی: حادثه ترور شهید سلیمانی بسیار غیرمنتظره بود
شاه محمود قریشی نیز در این دیدار با تسلیت شهادت سپهبد سلیمانی و حادثه سقوط هواپیمای مسافربری گفت: حادثه ترور شهید سلیمانی بسیار غیرمنتظره و شوک‌برانگیز بود.
وزیر خارجه پاکستان با تاکید بر اینکه کشورش اجازه نمی‌دهد که از خاک آن برای تهدید سایر کشورها به ویژه ایران استفاده شود، گفت: پاکستان خود را شریک صلح و ثبات برای جمهوری اسلامی ایران می‌داند و به هیچ عنوان نمی‌خواهد شریک مناقشه‌ای باشد که به منطقه و مخصوصا ایران آسیب برساند. معتقدیم مرزهای پاکستان و ایران مرزهای صلح و دوستی است و باید به همین شکل باقی بماند و مصمم هستیم با خرابکارانی که تلاش می‌کنند در این زمینه خدشه وارد کنند مقابله کنیم.
تلاش پاکستان برای حفظ بی‌طرفی
همزمان با سفر وزیر خارجه پاکستان به تهران، بسیاری از رسانه‌های داخلی این کشور در نوشتارهایی ضمن اشاره به تلاش‌های اسلام‌آباد برای کاستن از سطح تنش میان تهران و واشنگتن و همچنین تهران و ریاض بر بی‌طرفی پاکستان در این منازعه‌ها تاکید کردند. عدنان امیر روزنامه‌نگار و نویسنده پاکستانی در تحلیلی در این باره می‌نویسد: در جریان افزایش تنش میان امریکا و ایران از زمانی که واشنگتن دست به (ترور) سردار سلیمانی زد، پاکستان به عنوان همسایه ایران تلاش کرد در راستای تامین منافع ملی خود به دلیل جمعیت قابل توجهی از شیعیان در این کشور از این منازعه فاصله بگیرد. پس از تنش‌های اخیر میان ایران و امریکا در نتیجه ترور سردار سلیمانی و اقدام تلافی‌جویانه ایران در پایگاه الاسد، شاه محمود قریشی وزیر خارجه پاکستان در تاریخ 6 ژانویه اعلام کرد که اسلام‌آباد در این منازعه نه جانب تهران را می‌گیرد و نه امریکا را. وی در جلسه‌ای که در مجلس سنای این کشور داشت تاکید کرد که کسی نمی‌تواند از زمین پاکستان برای حمله به کشوری دیگر استفاده کند. اظهارنظری که می‌توان آن را پیامی هرچند غیرمستقیم به دولت دونالد ترامپ دانست که موضع‌گیری‌هایش احتمال جنگ را در منطقه افزایش داده است. در تاریخ 8 ژانویه، عمران خان نخست‌وزیر پاکستان از وزیر خارجه کابینه‌اش خواست که در جریان سفری به تهران، ریاض و واشنگتن به آنها این پیغام را بدهد که اسلام‌آباد بخشی از این مناقشه نخواهد شد. با توجه به رابطه امریکا و پاکستان، اسلام‌آباد بیم این را دارد که واشنگتن به دنبال استفاده از خاک این کشور برای حمله احتمالی به ایران باشد. در دهه 80 میلادی از خاک پاکستان برای حمله به اتحاد جماهیر شوروی استفاده شده بود. پس از حادثه 11 سپتامبر سال 2001 و حمله امریکا به افغانستان بازهم اسلام‌آباد در این منازعه کنار واشنگتن ایستاد. کارشناسان می‌گویند که این‌بار پاکستان نمی‌تواند در مقابله با ایران کنار امریکا بایستد چرا که این کشور جمعیت بالای شیعیان را در دل خود جا داده است. این شیعیان با ایران حس همدردی و نزدیکی دارند. جیمز درسی از کارشناسان مسائل منطقه در این باره می‌گوید: با توجه به جمعیت شیعیان پاکستان، بهترین کار برای اسلام‌آباد این است که فاصله خود را با منازعه میان ایران و امریکا حفظ کرده و در حاشیه بایستد.
ابوبکر صدیق نیز در این باره می‌گوید: «در جهان ایده‌آل پاکستان نمی‌تواند به متحدی برای امریکا علیه ایران تبدیل شود». بیانیه‌هایی که دولتمردان پاکستانی داده و در آنها از تهران و واشنگتن خواسته‌اند که وارد مرحله تنش‌زدایی از روابط شوند و همچنین پیشنهاد هایی که اسلام‌آباد برای میانجیگری داده در حقیقت نشان‌دهنده آگاهی پاکستان نسبت به خطرات ایستادن در یک سوی منازعه و فاصله گرفتن از موضع بی‌طرفانه است.
پاکستان همچنین به این نتیجه رسیده که باید از هرگونه ائتلاف ضدایرانی دور بماند و بر همین اساس اخیرا بر حجم همکاری‌ها با تهران برای تامین امنیت بیشتر مرزی افزوده است. تهران و اسلام‌آباد پس از 15 سال ناآرامی حاکم بر مرزهای مشترک و تبدیل شدن مناطق مرزی همجوار به محلی برای انجام عملیات‌های تروریستی سرانجام تلاش‌های همه‌جانبه‌ای را برای تامین امنیت 900 کیلومتر مرز مشترک در منطقه بلوچستان آغاز کردند.
با این‌همه در مناقشه میان ایران و امریکا، پاکستان باید فاکتور ثالثی به نام عربستان سعودی را هم در نظر بگیرد. عربستان متحد پاکستان و همچنین منبع مالی این کشور است. در ماه دسامبر، پاکستان از نشست کوآلالامپور که محلی برای دیدار و رایزنی رهبران کشورهای اسلامی بود، دور ماند. گفته شده که ایران، ترکیه و مالزی سه ضلع اصلی این نشست بودند. رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه فردای برگزاری این نشست اعلام کرد که پاکستان پس از آنکه توسط عربستان سعودی با تحریم‌های اقتصادی تهدید شد از حضور در این نشست حذر کرد. هرچند که پاکستان رسما این روایت را رد نکرد اما وزیر خارجه این کشور به گفتن این جملات بسنده کرد که اسلام‌آباد به منظور جلوگیری از شکاف در جهان اسلام در این نشست شرکت نکرده است. قریشی در این باره گفت: اسلام‌آباد تصمیم گرفته در این نشست در شرایطی که نتواند از اختلاف‌های میان مالزی و عربستان بکاهد شرکت نکند.
جیمز درسی در این باره می‌گوید: عربستان در گذشته نشان داده که می‌تواند بر پاکستان تاثیر بگذارد. با این‌همه مساله شرکت کردن در نشست مالزی با ایستادن در کنار سعودی و مقابل ایران متفاوت است و ریاض می‌داند که پاکستان به دلیل ملاحظه‌های داخلی نمی‌تواند در این معرکه کنار عربستان قرار بگیرد. کارشناسان می‌گویند که پاکستان همچنان سیاست رفتار متوازن در سیاست خارجی را حفظ خواهد کرد تا این تحولات نتواند تاثیر منفی بر کریدور اقتصادی پاکستان و چین بگذارد. جیمز درسی اعتقاد دارد که اگر تنش مستقیمی میان امریکا و ایران (که به چین نزدیک است) اتفاق بیفتد می‌تواند بر پیشرفت همکاری‌های چین و پاکستان در پروژه‌ای مانند جاده ابریشم تاثیر بگذارد و جدول زمانبندی شده برای اتمام این پروژه را تحت‌تاثیر قرار بدهد. چین نیز به دلیل منافعی که در این منطقه دارد تلاش می‌کند مانع از وقوع هرگونه تنشی در منطقه شود. برخی کارشناسان می‌گویند که چین نیز از تلاش‌های پاکستان برای عدم همراه شدن در یک منازعه نظامی علیه ایران حمایت می‌کند.
موهان مالیک، از اساتید مطالعات استراتژیک در کالج دفاع ملی در امارات اعتقاد دارد که اهمیت قابل توجه ژئوپلیتیک پاکستان در محاسبه‌های امنیت منطقه‌ای امریکا به دلیل وضعیت موجود افزایش پیدا کرده است.
وی همچنین اعتقاد دارد که چین می‌تواند نقش مهمی در ممانعت از تشدید تنش در منطقه از طریق همکاری با ایران هم ایفا کند. مالیک در این باره می‌گوید: چین به عنوان بزرگ‌ترین خریدار صادرات ایران در حوزه انرژی و همچنین بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار خارجی در ایران کارت‌هایی برای بازی در منطقه خاورمیانه دارد. اینکه چین از نفوذ خود برای ممانعت از کاهش تنش میان امریکا و ایران استفاده کند یا خیر، پرسشی است که پاسخ آن به گذشت زمان وابسته است.