بزرگنمايي:

راه ترقی- ترشحات زیستی مثل خون، بزاق و مایع منی، از فراوان‌ترین نمونه‌های کشف‌شده در صحنه جرم هستند. به همین دلیل یکی از ملزومات بررسی صحنه جرم، تشخیص به موقع و دقیق این نوع مایعات زیستی در محل وقوع جرم است.

تشخیص وجود ترشحات زیستی در صحنه جرم و سپس تشخیص نوع آن می‌تواند در ورود به مرحله‌های مهم بعدی مثل آنالیز DNA و تعیین هویت فرد، بسیار راهگشا باشند. متداول‌ترین مایعاتی که در صحنه جرم به جا می‌مانند، شامل خون، مایع منی و بزاق است. در موارد کم‌تر این مایعات می‌توانند شامل مایعات واژینال، ادرار و عرق نیز باشند.

با توجه به کم‌بودن نمونه، امکان تخریب ماده ژنتیکی نمونه‌ها در شرایط مختلف و ... انتخاب یک روش آزمایشگاهی دقیق برای شناسایی نمونه‌های صحنه جرم اهمیت بسیار زیادی دارد.

با توجه به نکات مطرح‌شده، محققان پژوهشگاه علوم انتظامی و پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست‌فناوری، با انجام مطالعه‌ای، از روش‌های بیان mRNA بافتی برای شناسایی نمونه‌های رایج صحنه جرم مثل خون، مایع منی و بزاق، استفاده کردند. در این مطالعه سعی شد با روش‌های بهینه، با کم‌ترین امکانات و بدون وابستگی به کیت‌های گران‌قیمت، نمونه‌های واقعی صحنه جرم شناسایی شود.

برای انجام این مطالعه نمونه‌های زیستی (خون، بزاق و مایع منی) به صورت تازه و خشک‌شده (روی کاغذ و درون ویال) در بازه‌های زمانی یک و پنج ماه جمع‌آوری شدند. مراحل آزمایش بر روی 10 نمونه خون از افراد مختلف، شش نمونه مایع منی افراد مختلف و 10 نمونه بزاق از 10 فرد متفاوت تکرار شد. در مرحله آخر کلیه مراحل آزمایش بر روی 9 نمونه مجهول (از آمایشگاه تشخیص هویت ناجا و پنج نمونه تهیه شده در پژوهشگاه) و پنج نمونه معلوم به عنوان کنترل مثبت، انجام شد.

نتایج بررسی‌ها نشان داد که روش معرفی شده در این مطالعه در تشخیص صحیح سه مورد از چهار نمونه حقیقی صحنه جرم موفق بوده است و فقط در یک مورد نمونه زیستی را اشتباه شناسایی کرده است. همچنین پنج نمونه تهیه شده از افراد مختلف نیز در این روش به درستی تشخیص داده شد.

در این مطالعه شرایط استخراج RNA و واکنش PCR برای این‌گونه مطالعات بهینه شد و امکانات مورد نیاز، تکنیک‌ها و هزینه انجام کار مورد بررسی قرار گرفت.

نتایج این مطالعه نشان داد که با استفاده از این تکنیک‌ها حتی پس از پنج ماه می‌توان RNA را از سطوح خشک و در شرایط محیط استخراج کرد و مورد بررسی قرار داد. با وجود اینکه ژل الکتروفورز حاصل از آن‌ها، فرآیند تخریب RNA را نشان می‌داد ولی با این حال از لحاظ کمی و کیفی می‌توان از این روش جهت فرآیندهای پایین‌دستی استفاده کرد.

پژوهشگران این مطالعه می‌گویند برای کاهش احتمال پاسخ‌های مثبت کاذب و افزایش کارایی این روش‌ها، برای شناسایی نمونه‌های مخلوط، استفاده همزمان از چندین مارکر و انجام روش Real time PCR توصیه می‌شود.

در انجام این طرح پژوهشی احسان رعنایی پیرمردان و شیرین جلیلی؛ محققان پژوهشگاه علوم انتظامی و مطالعات اجتماعی ناجا و زهرا سهیلا سهیلی؛ پژوهشگر و دانشیار پزشکی مولکولی پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست‌فناوری، مشارکت داشتند.

یافته‌های این مطالعه، پاییز سال جاری به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «تشخیص انواع مایعات زیستی باقیمانده در صحنه جرم به روش بررسی بیان mRNAهای خاص بافتی و انجام واکنش PCR» در فصل‌نامه پژوهش‌های اطلاعاتی و جنایی، زیر نظر دانشگاه علوم انتظامی امین، منتشر شده است.