بزرگنمايي:

راه ترقی - ایبنا /علی‌اشرف صادقی با بیان اینکه دکتر معین از وصیت‌نامه استاد دهخدا عدول کرد، گفت: دکتر معین از ادبای حوزه ادبیات فارسی دعوت کردند جزوات و لغت‌نامه دهخدا را با شیوه جدیدی تکمیل کنند.
علی‌اشرف صادقی، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی و چهره ماندگار در حوزه ادبیات، در نشست تخصصی «تاریخچه تالیف کتب مرجع در ایران» که به‌همت اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی استان قم و به‌صورت مجازی برگزار شد، از چگونگی ورود خود به حوزه فرهنگنامه‌نویسی گفت و توضیح داد: در ایام دانشجویی زمانی که دکتر معین استاد دانشگاه تهران بود، بنده را جهت کار به دفتر لغتنامه برد و به مرحوم سیدجعفر شهیدی به‌عنوان سرپرست لغتنامه معرفی کرد. به محض ورود حرف «گ» را به بنده سپردند. در آنجا کار با فرهنگ‌ها را به صورت حرفه‌ای در کنار بزرگانی چون دکتر دبیرسیاقی، گنابادی و شهیدی شروع کردم.
عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی درباره شیوه و سختی کار فرهنگ‌نامه‌نویسی یادآور شد: مداخل و اصطلاحات در ابتدا بر روی برگه‌ها یادداشت می‌شد و سپس به دنبال استخراج و ارائه شاهد مثال و معانی از متون و سایر فرهنگ‌ها برای آن مدخل بودیم. فرهنگ‌های قدیمی زبان فارسی بسیار مختصر هستند و باید کنکاش بیشتری جهت افزودن معانی و شاهد مثال می‌کردیم. در برخی از موارد نیز ناگزیر به استنباط از خود بودیم. پس از تکمیل برگه‌ها، آنها را با حروف سربی و به صورت دستی حروفچینی و روی کاغذهای باریک بلندی موسوم به ستونی چاپ می‌کردند و به مولفین برای تصحیح داده می‌شد. با امکانات موجود در آن زمان کار تا حدودی مشکل بود و برخی از اغلاط و عدم کنترل وجود داشت.
وی در ادامه به تاریخچه فرهنگ‌نامه‌ها در زبان فارسی اشاره کرد و افزود: لغت فُرس اسدی، نخستن لغت‌نامه به زبان فارسی است. اسدی شاعر و اهل طوس بود و در آذربایجان زندگی می‌کرد. دانشجویان و اطرافیان وی، خیلی با لغات خراسانی وی مانوس نبودند. این لغتنامه بر اساس حروف آخر اشعار تنظیم شده و بیشتر برای شعرا جهت قافیه‌دهی مناسب است.
صادقی اضافه کرد: اکثر لغت‌نامه‌های بعد از اسدی، از وی تاثیر گرفتند به ویژه لغت‌نامه‌هایی که در هندوستان چاپ می‌شد. هندوستان مرکزی برای ادبیات فارسی شده بود و چون زیاد زبان فارسی را نمی‌دانستند برای آموختن زبانی فارسی نیازمند لغت‌نامه بودند. بعد از لغت‌نامه فُرس اسدی، اکثر لغت‌نامه‌های فارسی در هندوستان تهیه شد. مشکل عمده این نوع لغت‌نامه‌ها وجود اغلاط در آن بود؛ زیرا نسخه‌های خطی آن زمان بدخط بود و هندی‌ها هم زیاد بر زبان فارسی مسلط نبودند، این لغات را به اشتباه و غلط ضبط می‌کردند. به این نوع موارد به اصطلاح لغات مٌصحف می‌گویند. به مرور این لغات در فرهنگ‌های بعدی مثل فرهنگ قوامی، فرهنگ لسان الشعراء و جهان پویا هم وارد شدند.
چهره ماندگار در حوزه ادبیات درباره لغت‌نامه دهخدا گفت: مرحوم دهخدا به علت اینکه شاعر بود با متون فارسی سروکار داشت و بسیاری از متون مهم را به دقت خوانده بود و با آن هوش سرشار خود، معانی لغات را از اشعار امثال فرخی، سوزنی و منوچهری و نظایر آن استخراج کرد که تا قبل از آن در لغت‌نامه‌ها چنین رویه‌ای مرسوم نبود. مرحوم دهخدا در زمان خود 17 جزوه را مدون کرد و افزون بر 100 جزوه نیز غیرمدون بود. استاد دهخدا در سال 1334 فوت کردند و جانشین ایشان یعنی دکتر معین، ضمن عدول از وصیت‌نامه ایشان، از ادبای حوزه ادبیات فارسی دعوت کردند تا این جزوات و لغت‌نامه با شیوه جدیدی تکمیل شود. بین جزوه‌های تدوین شده لغت‌نامه دهخدا به جهت اینکه پس زمینه علمی مولفین متفاوت بود، برخی ناهماهنگی‌ها وجود داشت.
صادقی از ورود خود در سال 1340 به موسسه دهخدا گفت و تاکید کرد: لغت‌نامه دهخدا عمدتاً بر پایه متون شعری بنا شده است. طی سال‌های بعد از مرحوم دهخدا، مقدار زیادی از متون گنجینه‌های نسخه‌های خطی در ایران، ترکیه و اروپا شناسایی شده که هر کدام از این نسخه‌ها دارای لغات و ترکیبات جدیدی هستند که در لغت‌نامه هم وارد شده است. امکانات و متون کنونی بسیار بیشتر از زمان مرحوم دهخدا بود که این امر ارزش و پشتکار کار وی را نشان می‌دهد.
وی سپس به فرهنگ فارسی معین اشاره کرد و تصریح کرد: فرهنگ معین با سبک و سیاق قدیمی نوشته شده است و ارجاعات کور و همچنین اصطلاحات مٌصحف در آن وجود دارد. این اصطلاحات شِبه واژه هستند. به طور کلی فرهنگ فارسی معین و لغت‌نامه دهخدا، فرهنگ‌های تاریخی هستند. زبان فارسی نیازمند یک فرهنگ زبان معاصر و جدید بود که اخیراً در همین سال 99، انتشارات سمت، فرهنگ آموزشی زبان فارسی را برای خارجی‌ها تدوین کرد. در زمینه فرهنگ فارسی معاصر نیز «فرهنگ سخن» توسط انتشارات سخن منتشر شد. این فرهنگ حاصل 8 سال فعالیت دکتر حسن انوری است. در این فرهنگ اساساً تمام لغات فارسی معاصر درج شده و شاهد مثال‌ها نیز از متون نویسندگان معاصر است.
عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی از پیشنهاد خود برای ایجاد یک فرهنگ جامع فارسی گفت و افزود: در سال 1370 وقتی که وارد فرهنگستان زبان و ادب فارسی شدم، پیشنهاد تدوین فرهنگ جامع زبان فارسی را دادم. در آنجا با استفاده از رایانه مدخل‌گزینی و واژه‌گزینی صورت گرفت و تا کنون حدود 1200 متن به رایانه داده شده که یک پیکره عظیمی از لغات زبان فارسی از قدیم‌الایام تا زمان معاصر به وجود آمده است. در این فرهنگ تمام لغات شاهد مثال دارند و برخی اصطلاحات خلق‌الساعه و جدید و عامیه نیز ارائه شده است. تا کنون 2 جلد از این فرهنگنامه منتشر شده و جلد 3 نیز آماده انتشار است که به خاطر مسائل کرونا چاپش به تعویق افتاد. در این فرهنگ از رویکردهای جدید فرهنگ‌نامه‌نویسی و ابزارهای نوین استفاده شده است. پیش‌بینی می‌شود تکمیل فرهنگ جامع زبان فارسی متجاوز از 30 جلد خواهد داشت.