بزرگنمايي:

راه ترقی- دکتر محمدجواد لاریجانی طرح شتابگر ملی را یکی از بزرگترین پروژه‌های علمی کشور توصیف کرد و افزود: فاز اول این طرح؛ طراحی کلی و مفهومی و زیر ساختی آن انجام شده است و فاز دوم آن که شامل تشکیل واحدهای تحقیق و توسعه در 4 تا 5 حوزه می‌شود، اجرایی شده است؛ چرا که تصمیم بر این است که همه قطعات این شتابگر از خارج تامین نشود و بخش زیادی از طراحی‌ها در داخل کشور انجام خواهد شد.

وی محل نصب این دستگاه را در قزوین دانست که کلنگ آن به دست روحانی رییس جمهور به زمین خورده شده است، اظهار کرد: در این منطقه بخشی از کارگاه‌ها و تاسیسات آن راه‌اندازی شده و فاز اخیر این طرح با همت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری آغاز شده است و امیدواریم که این طرح جهش بزرگی داشته باشد.

لاریجانی انعقاد قرارداد با برخی از کشورها را از دیگر بخش‌های اجرای این طرح نام برد و یادآور شد: از آنجایی که این طرح به تنهایی اجرایی نخواهد شد، از این رو مستلزم قراردادهای همکاری است که شامل مشاوران بین المللی می‌شود.

به گفته رییس پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، دو قرارداد همکاری مرتبط با پروژه شتابگر ملی منعقد شده است که یکی میان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با آزمایشگاه آلبا در اسپانیا و قرارداد دوم میان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با سنکروترن (شتاب‌دهنده ذرات) الترا از ایتالیا منعقد شده و این قراردادها فعال است و در این پژوهشگاه در حال پیگیری است.

رییس پژوهشگاه دانش‌های بنیادی با تاکید بر اینکه طرح شتابگر ملی یک پروژه عظیم است، اظهار کرد: در زمانی که این طرح به بهره برداری برسد، چندین هزار دانشمند می‌توانند در آن مشغول به فعالیت شوند. علاوه بر آن این طرح ویژگی مهم دیگری دارد و آن کاربردهای متعدد آن است، به گونه‌ای که از مزایای آن می‌توان در علومی چون پزشکی، پرتو درمانی، علم فیزیک و الکترونیک استفاده کرد.

وی اضافه کرد: در کنار این پروژه، طرح دیگری به نام "شتابگر خطی" به عنوان یکی از واحدهای مورد استفاده در شتابگر اجرایی شده است. کار شتابگر خطی در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی به پایان رسیده است و اولین قرارداد استفاده از این دستگاه را با دانشگاه تربیت مدرس منعقد کردیم.

لاریجانی با تاکید بر اینکه کشور به 70 نمونه دستگاه شتابگر خطی نیاز دارد، ادامه داد: بیمارستان‌های کشور دستگاه‌های مورد نیاز خود را از خارج وارد می‌کنند و نمونه این دستگاه در این پژوهشگاه ساخته شده است و امیدواریم در مراحل بعد این دستگاه را تجاری ‌سازی کنیم.

رییس پژوهشگاه دانش‌های بنیادی با اشاره به زمان بهره‌برداری از دستگاه شتابگر ملی، توضیح داد: در صورتی که در پروژه از بین 30 باریکه تنها 2 باریکه عملیاتی شود، برای بهره‌برداری به 10 سال زمان نیاز دارد.

وی در خصوص اعتبارات مورد نیاز این دستگاه با تاکید بر اینکه میزان اعتبارات این دستگاه در فازهای مختلف، متفاوت است، افزود: برای اجرای طرح شتابگر ملی به اعتباراتی در حدود 300 میلیون دلار نیاز است.

به گزارش ایسنا، سنکروترون یا شتابگر که اولین بار توسط لوییس آلوارز ابداع شد، نوعی از شتاب‌دهنده ذرات به شکل یک حلقه دایره‌ای است که با کمک میدان‌های الکتریکی و مغناطیسی، تابش الکترومغناطیسی تولید می‌کند، ذراتی که با سرعتی نزدیک به سرعت نور در یک محیط الکترومغناطیسی حرکت می‌کنند، در جهت حرکتشان، نوری منتشر می‌کنند که تابش سینکروترون یا نور سنکروترون نامیده می‌شود.

تابش سنکروترن یک امکان توانمند برای مطالعه ساختمان مولکولی و تغییرات شکل و ترکیبات سلولی در هنگام واکنش‌های شیمیایی است که در زمینه‌های مختلف تحقیقاتی و کاربردی در فیزیک، پزشکی، صنعت، زیست‌شناسی، باستان‌شناسی و ... کاربرد دارد.

طرح چشمه نور ایران یا "شتابگر ملی ایران" نیز بزرگترین تسهیلات آزمایشگاهی در مقیاس بزرگ برای پژوهش‌های بین ‌رشته‌ای در کشور است که با هدف تولید تابش سنکروترونی با درخشندگی بسیار زیاد و به منظور انجام آزمایش‌های گوناگون در زمینه‌های فیزیک، شیمی، پزشکی، علم مواد، محیط زیست، نانوفناوری، داروسازی و ... به تصویب رسیده است.

بر اساس طراحی‌های انجام شده، چشمه نور ایران شامل یک حلقه انبارش الکترونی با محیط 528 متر است که الکترون‌ها با انرژی 3 گیگا الکترون ولت، جریان 400 میلی آمپر و گسیلندگی 477/0 نانومتررادیان در آن انبار می‌شود. نور تولید شده در خطوط باریکه در طیف وسیعی از انرژی از مادون قرمز تا اشعه ایکس سخت با درخشندگی بسیار زیاد، قطبیدگی دلخواه، انرژی قابل تنظیم ابزار مناسبی برای آزمایش‌های مختلف در زمینه‌های گوناگون علمی است که می‌تواند اطلاعات بسیار دقیقی از جزئیات ساختار ماده را در مقیاس اتمی و مولکولی به دست دهد.

طراحی و ساخت بخشی از قطعات شتابگر نظیر تقویت‌کننده بسامد رادیویی حالت جامد، تفنگ الکترونی گرمایونی، مغناطیس‌های دوقطبی و چهارقطبی، دستگاه‌های اندازه‌گیری میدان مغناطیسی و منابع تغذیه با پایداری بسیار زیاد در آزمایشگاه تحقیق و توسعه طرح شتابگر ملی ایران انجام شده است.

بر اساس مطالعات مکان‌یابی، طرح شتابگر ملی در شمال دانشگاه بین‌الملل امام خمینی(ره) قزوین و در مساحت 50 هکتار تاسیس می‌شود که در حال حاضر بخشی از تاسیسات این پروژه در این محل احداث شده است.

هدف اصلی این طرح ملی، ایجاد اولین آزمایشگاه مقیاس بزرگ برای انجام تحقیقات نانو فناوری و مطالعات بین رشته‌ای در ایران و رفع نیازهای فنی و تخصصی دانشمندان و محققان کشور و همچنین اثبات قدرت علمی ایران با ساخت شتابگر سنکروترون به عنوان اولین و برترین کشور در زمینه علوم، پژوهش و فناوری در خاورمیانه و کسب جایگاه شایسته در جهان تعریف شده است.

اهداف علمی و فناوری این طرح شامل "استفاده از شتابگر به‌عنوان موتور اکتشافات جهت جذب دانشجویان و محققان کارآمد کشور و تأمین محیط و تسهیلات آزمایشگاهی مناسب برای آن‌ها و در نهایت جلوگیری از فرار مغزها از کشور"، "ارائه و صدور خدمات پژوهشی و تجربی به سایر کشورهای منطقه و محققان و دانشمندان آنها"، "دستیابی به فناوری طراحی و ساخت شتابگر سنکروترون نسل سوم و ایجاد توانایی در توسعه آن تا رسیدن به مرزهای دانش و فناوری در این رشته از علوم از طریق استفاده حداکثری از نیروهای متخصص داخلی" و "دستیابی به دانش طراحی و ساخت تجهیزات و قطعات شتابگر شامل دینامیک باریکه، الکترومغناطیس‌ها، اندازه‌گیری و آزمایش‌های مغناطیس، سیستم‌های فرکانس‌رادیویی، سیستم‌های خلاء ومنابع تغذیه" است.

"احداث آزمایشگاه‌های تخصصی به منظور فراگیری و توسعه فناوری‌های مرتبط با طراحی شتابگر و اجزای آن" و "کمک به توسعه فناوری‌های دانش‌بنیان و ایجاد زیرساخت‌های لازم به منظور بهره مندی از نتایج آنها" از دیگر اهداف علمی این پروژه کلان است.

در صورت نهایی شدن این طرح از آن در جهت "طراحی و توسعه مواد و ترکیبات جدید با ساختارهای استراتژیک"، "طراحی و ساخت داروهای جدید و انجام تحقیقات و آزمایش‌های پزشکی"، "ساخت بافت‌های مصنوعی و پیوند اندام"، "نوآوری در صنایع تولید انواع مواد (پلاستیک، لاستیک، فیبر، ابریشم و غیره)" و "آزمایش و تحقیق در خوردگی فلزات، آلیاژها و انواع مواد غذایی و بهداشتی" بهره‌برداری خواهد شد.

هم‌اکنون فیزیکدانان و مهندسان با تخصص‌های مختلف به طور مستقیم در گروه‌های تخصصی طرح مشغول به کار هستند. همچنین حدود 200 دانشمند، محقق و استاد از دانشگاه‌ها و مراکز مختلف علمی کشور و جهان و شرکت‌های صنعتی متعدد بطور مستقیم و غیرمستقیم در این طرح مشارکت و همکاری می‌کنند.

گروه‌های فنی پس از آموزش‌های داخلی و خارجی لازم (بیش از 9500 نفر ساعت آموزش)، طراحی‌های اولیه‌ سنکروترون و بخش‌های مختلف آن و همچنین ساخت نمونه‌های آزمایشی را به پایان رسانده‌اند. با توجه به برنامه زمان‌بندی و ساختار فعالیت‌های طرح، طراحی مفهومی با نظارت مشاوران فنی‌ داخلی و بین‌المللی طرح، تکمیل شده است که گزارش آن در اختیار اعضای شورای راهبری طرح جهت بررسی و تائید قرار گرفته است.

همچنین نمونه‌هایی (proyotype) از قطعات و تجهیزات شتابگر شامل الکترومغناطیس‌های (Magnets) دوقطبی و چهارقطبی، تقویت کننده‌های بسامد رادیویی (RF)، منابع تغذیه (Power supply) و سایر قطعات و تجهیزات مورد نیاز، طراحی و ساخته شده و مورد آزمایش قرار گرفته‌اند.