راه ترقی - ایرنا / بساط‌گستران کتاب به موضوعی فراگیر تبدیل شده‌اند که نیاز به برخورد جدی‌تر با آن‌ها احساس می‌شود. نهادهای گوناگون واکنش‌های متفاوتی به این مساله نشان داده‌اند اما در نهایت شاهد افزایش روزافزون این مشکل فرهنگی هستیم و هنوز چاره‌ای برای حل آن پیدا نشده است.
محمود آموزگار ، نایب رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا، در پاسخ به این‌که چرا با وجود اقدامات صورت‌گرفته برای مبارزه با بساط‌گستران، هنوز این مشکل فرهنگی رفع نشده، گفت: زمانی که این مساله همه‌گیر شد و به ویژه در بحث قاچاق کتاب و چاپ و نشر کتاب‌های مجوزدار آسیب‌رسان بود، چاره‌ای دیگری ندیدیم که اقدامات بازدارنده فوری و جدی انجام بدهیم و کارهای موقتی انجام شد که همان زمان می‌دانستیم این کارها درمان مشکلی به نام دست‌فروشان کتاب، نخواهد بود.
وی با توضیح کارهایی که توسط اتحادیه ناشران صورت گرفت، ادامه داد: برای انجام این اقدامات با نیروی انتظامی، قوه قضائیه و گروه سد معبر شهرداری تهران، هماهنگ شدیم و توانستیم مساله بساط‌گستران را به موضوعی مشترک میان این بخش‌ها تبدیل کنیم. اقدامات این نهادها نظیر جمع‌آوری دست‌فروشان، نتایجی را به همراه داشت که در آن دوره از وخامت موضوع کم کرد اما فکر نمی‌کردیم این کار حلال مشکلات است.
این ناشر و کتابفروش باسابقه، با بیان این که هماهنگی برای کارهای بلندمدت و ریشه‌ای زمان می‌برد، اظهار داشت: کارهایی که عمیق‌تر باشد باید از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اتحادیه ناشران و کتابفروشان و مخاطبان اهل کتاب که وضعیت را به خوبی درک می‌کنند، انجام شود و آنان رشته کار را در دست بگیرند اما من اکنون این برنامه‌ریزی را نمی‌بینم.
تخفیف‌های دروغین برای کتاب‌های تقلبی
آموزگار کتاب‌سازی را مسئله مهم دیگری دانست که به رشد بساط‌گستران منجر می‌شود و افزود: کتاب من پیش از تو (جوجو مویز، ترجمه مریم مفتاحی) نشر آموت آن را به چاپ رسانده است، پشت جلد کتاب 91 هزار تومان قیمت خورده اما با ترجمه دیگر و به نام ناشر دیگری، 170 هزار تومان قیمت خورده و با 50 درصد تخفیف، 80 هزار تومان فروخته می‌شود. این قیمت گذاری تقلبی است.
وی اضافه کرد: این قیمت‌گذاری‌ها و تخفیف‌های به ظاهر زیاد را به گونه‌ای در میان مردم مرسوم کرده‌اند که مثل یک شعار یا لوگو در خیابان، در ایستگاه‌های مترو در فروشگاه‌های بزرگ و دیگر مکان‌ها، دیده می‌شود اما مخاطبی که آگاه باشد وقتی قیمت کتاب را متوجه شود، می داند با قیمت نسخه اصلی تفاوت خیلی کمی دارد و در نهایت تخفیفی در کار نیست.
رئیس اسبق اتحادیه ناشران، کتاب‌سازی را پدیده‌ای جدی در حوزه بساط‌گستری کتاب دانست و گفت: این ماجرا ریشه‌دارتر از آن است که به نظر می‌آید. نکته اصلی آن هم صدور بی‌رویه پروانه نشر است. خانه کتاب بارها اعلام کرده 5 هزار ناشر سالی یک کتاب چاپ و منتشر می‌کنند اما می‌توانم بگویم ناشران واقعی و حرفه‌ای حدود دو هزار مجموعه در سراسر کشور هستند. برخی ناشران تنها برندسازی می‌کنند و از نشان و مجوز خود استفاده‌های دیگری می‌برند.
این نویسنده و مترجم اضافه کرد: اکنون در بازار بیش از 150 ترجمه متفاوت از شازده کوچولو و بیش از 100 ترجمه از قلعه حیوانات در دست است؛ اما همه آنها رونویسی هایی از یک ترجمه خوب و پرمخاطب هستند و در نتیجه برای ناشران مشکل ایجاد می‌کنند. هر اندازه هم که برخورد تند و قهری صورت بگیرد، فایده‌ای ندارد. جمع‌آوری بساط‌گستران، نتیجه همکاری میان نهادهای مختلف بود اما چاره کار نیست، باید ریشه‌هایی که به این انحراف در بازار کتاب انجامیده است، زده شود.

مبنای ارائه تسهیلات به کتابفروشان، خلاقیت و ابتکار
آموزگار با اشاره به اهمیت مجوز کار ناشران، اظهار داشت: باید تمدید جواز ناشران یا ارائه تسهیلات به آن‌ها، بر مبنای صلاحیت باشد و خلاقیت و ابتکار آنها در انتشار آثار سنجیده شود. چون ناشر خوب، اثر خوب را کشف می‌کند و زمینه معرفی اثر، نویسنده و مترجم را فراهم می‌آورد و این‌گونه کار فرهنگی انجام می‌شود که در یک چرخه فرهنگ محور نیز قرار می‌گیرد.
وی در پاسخ به این سوال که چرا در زمان قرنطینه کرونایی، تعداد بساط‌گستران افزایش یافته، گفت: کتابفروشی‌ها در سراسر جهان، مثل لباس‌فروشی یا رستوران نیستند که با هجوم افراد مواجه شوند. کتابفروشی‌ها خلوت هستند و به ویژه کتابفروشی‌های محلی پاتوق فرهنگی به حساب می‌آیند. کتابفروشی‌ها در زمان کرونا نه تنها آسیب‌زا نیستند بلکه امیدبخش نیز به شمار می‌روند. اگر به کشورهای دیگر نگاه کنیم، در قرنطینه اول کتابفروشی‌ها را بستند و بعد از آن، در دوره‌های بعدی اجازه باز بودن به آنها دادند چون زمانی که مردم را تشویق می‌کنیم در خانه بمانند، به کتابفروشی‌ها نیاز داریم که بتوانند شرایط در خانه ماندن را آسان کنند.
این ناشر و کتابفروش ادامه داد: در ایران توجهی به این ماجرا نشد و همه تلاش‌های ما در اتحادیه برای روشن شدن این مساله بی نتیجه باقی ماند. کتابفروشی یکی از نهادهای ضعیف اقتصاد ماست و این بسته شدن، صدمات خود را دارد. از سوی دیگر هم در زمان قرنطینه با بساط‌گستران برخورد نمی‌شود، همه این دلایل موجب شکل گرفتن کاری است که بسیار به دور از قانون پیش رفته است.
طرح‌های فصلی سالم‌ترین راه برای اختصاص یارانه کتاب است
آموزگار در پاسخ به این سوال که آیا طرح‌های فصلی فروش کتاب، می تواند آسیب‌هایی که اقتصاد کرونایی به کتابفروشان زده است را جبران کند، گفت: ما در بحث اقتصادی، مشکلی داریم که ام الخبائث همه مشکلات دیگر است و آن بحث رایانه است. اگر شخصی یا شغلی نیاز به کمک دارند، باید برای آن‌ها کاری انجام دهیم. اگر همین طور بی‌دلیل سرفصل مشخص کنیم و بودجه بگیریم، مشکلات افزایش خواهد یافت.
وی افزود: یارانه‌هایی که ظرف مدت کوتاهی مثلا 10 روز در نمایشگاه کتاب تهران یا دیگر نمایشگاه‌های استانی صرف می‌شوند، به مخاطبان محدودی نیز اختصاص یافته‌اند و مشکلات و فساد ایجاد می‌کنند. همین یارانه وقتی وارد طرح‌های فصلی می‌شود، ناشر، کتابفروش، توزیع‌کننده و مخاطب همه از آن بهره‌مند خواهند شد. مخاطب هم بدون آن فشار زمانی و مکانی که بر نمایشگاه حاکم است، فرصت دارد کتاب مورد نظرش را پیدا کند و آن را از کتابفروشی دلخواهش بخرد.
نایب رئیس اتحادیه ناشران ادامه داد: طرح‌های فصلی سالم‌ترین راه برای اختصاص یارانه کتاب است و تا زمانی که جامعه توانایی قطع یارانه را داشته باشد، می‌تواند پاسخگوی نیازها باشد. برای کمک کردن به اهالی نشر باید دنبال راه درست رفت. با این که ما باید منتظر پایان پرداخت یارانه‌ها باشیم اکنون زمان آن نیست که این کار انجام شود و وقت درست آن نرسیده است.
آموزگار در توضیح این نکته که در مصاحبه‌ای در یکی از شبکه‌های رادیویی اعلام کرده کتاب گران خواهد شد، گفت: علت مستقیم این امر کاهش ارزش پول ملی است، همه چیز گران شده است. اگر هر کتابی را بخواهیم تجدید چاپ کنیم، بسیار گران‌تر از نسخه اول خواهد شد و به همین دلیل بسیاری ناشران، حاضر به سرمایه‌گذاری در این زمینه نیستند، مگر آن که سراغ چاپ دیجیتال بروند و در کمترین تیراژ ممکن کتاب منتشر کنند.
وی اظهار داشت: اکنون قیمت تمام شده کتاب برای ناشر با قیمتی که روی جلد خورده برابری می‌کند، در این حالت باید کتاب ها را به چه قیمتی بفروشیم که به رقمی منطقی برسد؟ قیمت گذاری باید در تمام کشور مشخص و متناسب باشد. در این شرایط ناشر نمی‌پذیرد که کتابی منتشر کند و در نتیجه کتاب گران‌تر خواهد شد.