بزرگنمايي:

راه ترقی - سیناپرس /با آغاز فصل پاییز بی شک باید منتظر افزایش روزهای آلوده در شهرها باشیم. معضلی که سال هاست گریبان گیر شهرنشینانی چون پایتخت شده و علاوه بر پاندمی کرونا این بار آلودگی هوا است که ماسک های بهداشتی را بر صورت مردم می نشاند. 
هوای پاک، عبارتی آشنا که نزدیک به چند دهه بشر اقدامات جدی برای حفظ و بازیابی آن علارغم انتشارا آلاینده ها انجام داده است؛ از تخصیص روزهایی به درخت کاری تا ترویج استفاده از وسایل نقلیه دوستدار محیط زیست نظیر دوچرخه یا خودروهای برقی. 
هر ساله با شروع فصل پاییز و دوره سرد سال به تعداد روزهای آلوده به ویژه در شهر های بزرگ اضافه می شود تا جایی که سازمان جهانی بهداشت، در آخرین آمار خود اعلام کرده است که آلودگی هوا سالانه جان هفت میلیون نفر را در سراسر جهان می‌ گیرد و از هر 10 نفر، 9 مورد هوایی را تنفس می ‌کنند که حاوی مقادیر بیش از حد مجاز آلاینده‌ ها است. همچنین دکتر عباس شاهسونی رییس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت،خبر از فوت زودرس 41 هزار و 700 مورد به صورت سالانه در مواجهه طولانی مدت با آلاینده ذرات معلق PM2,5 در کشور را داده است. 
بی شک ماشینی شدن زندگی، استفاده بیش از وسایل اندازه از حمل و نقل شهری و فعالیت شبانه روزی کارخانجات صنعتی و تغییر کاربری اراضی، دلایل مهم افزایش روزهای آلوده در شهرهایی چون تهران هستند؛ اما در خلال فعالیت های انسانی خبرگزاری سیناپرس در گفتگویی که با صادق ضیاییان مدیرکل پیش‌بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی داشته به بررسی مکانیزم هوا در این دوره از سال پرداخته است.
ضیاییان با اشاره به افزایش آلاینده ها در در فصل سرد سال معتقد است؛ «از آنجایی که ارتفاع لایه مرزی در دوره سرد سال یعنی در فصول پاییز و زمستان کاهش می یابد، ظرفیت هوا برای نگه داشت آلاینده ها کم می شود. در واقع با کاهش دما و سرد شدن هوا ارتفاع لایه معرفی کمتر شود که این امر تاثیر زیادی بر اجتماع آلاینده ها در نزدیکی سطح زمین دارد.»
گفتنی است؛ لایه مرزی در جو به آن بحش از هوا را شامل می شود که دارای تلاطم و جریانات همرفتی است و معمولا از سطح زمین تا ارتفاع خاصی از جو نمود دارد. با توجه به گزاره یاد شده هر چقدر ارتفاع لایه مرزی بیشتر باشد ظرفیت هوا برای ورود آلاینده ها بیشتر است، چراکه هوا منبسط تر است و هر چقدر لایه مرزی در ارتفاعات پایین نزدیک به سطح زمین شکل گرفته باشد، ظرفیت هوا کمتر و غلظت آلاینده ها بیشتر می شود. 
ضیائیان در ادامه می گوید؛ «همواره میزان مشخصی از آلاینده ها در جو تولید می شود اما در فصول سرد سال حجم آلاینده ها محسوس تر است که نخستین دلیل آن همانگونه که پیشتر هم اشاره شد به کاهش ارتفاع لایه مرزی بر می گردد. در واقع لایه مرزی نشان دهنده ظرفیت نگه داری آلاینده ها در جو است. گفتنی است، تنفس این آلاینده ها در فصل سرد سال بیشتر می‌ شود و برای انسان مخاطره آمیزآمیزتر است. به همین دلیل انتشار آن ها نسبت به فصل گرم اهمیت دارد.» 
در نتیجه غلظت آلاینده ها به کم یا زیاد بودن ارتفاع لایه مرزی در جو بستگی دارد. ضیاییان دومین عامل در غظت آلاینده ها در فصل پاییز را پایداری جوی دانست و معتقد است؛ «معمولا در فصل سرد سال به علت ورود توده های هوایی و کاهش دمای نسبی هوای نزدیک به سطح زمین سرد و سنگین می شود که این فرآیند شرایط را برای پایداری هوا فراهم می کند.»
گفتنی است، هوای سرد در مجاورت زمین به علت سنگینی صعود نمی کند اما در فصل گرم به دلیل گرمای ناشی از تابش آفتاب هوا گرم و سبک است که تمایل به صعود دارد؛ از سوی دیگر عاملی به نام وارونگی دمایی هم تاثیر زیادی در انباشت آلاینده ها در هوای نزدیک به سطح زمین دارد. ضیائیان با تشریح این عامل در بحث آلودگی ها می گوید؛ «زمستان ها به علت طولانی بودن ساعات شب، بازتابش زمین هم طولانی تر است. این فرآیند باعث می شود که هوای مجاور سطح زمین سرد تر از لایه بالایی باشد و وقتی که هوای نزدیک به سطح زمین از هوای مجاورش سرد تر شود وارونگی دمایی اتفاق می‌افتد.»
در شرایط عادی با افزایش ارتفاع میزان دما به علت کاهش ملوکول های هوا و انرژی جبشی آن ها کمتر می شود به عبارت دیگر هوا سردتر می شود. اما اگر شرایطی در هوا حاکم باشد که با افزایش ارتفاع دما بیشتر شود و هوا گرمتر شود دانشمندان از اصطلاح وارونگی دما یاد می کنند. که بنابر گفته ضیاییان واروگی دمایی از اصلی ترین عوامل انباشت آلاینده ها در شهر ها در فصل سرد سال است.
وی در ادامه با اشاره به ورود توده های هوایی و ناپایداری های محلی که در واقع باعث کاهش غلظت آلاینده ها می شود معتقد است؛ «به طور کلی به علت ورود توده های هوای در فصل های پاییز و زمستان در کشور شرایط برای پایداری دوره ای هوا فراهم می شود. عموما توده هوای پایدار باعث می شود که تلاطم هوا در مجاورت زمین صورت نگیرد و هوای سطح زمین ساکن بماند و در نهایت افزایش آلاینده ‌ها را داریم.»
در نتیجه می توان گفت، کاهش ارتفاع لایه مرزی و وارونگی دما و پایداری هوا در فصول سرد سال مکانیزم هایی هستند که شرایط هوایی برای افزایش روزهای آلوده در شهر ها رقم می زنند.