بزرگنمايي:

راه ترقی - همشهری /متن پیش رو در همشهری منتشر شده و بازنشر آن در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
بعد از پیگیری نشست های تهران - ریاض بهبود روابط با مصر در دستور کار وزارت خارجه قرار گرفته است
 42سال است که روابط ایران و مصر در حد دفاتر حافظ منافع است. هر شهروند مصری که بخواهد برای گردشگری، تحصیل یا هر دلیل دیگری به ایران سفر کند باید از دولت مجوز بگیرد که معمولا صادر نمی‌شود. در ایران هنوز خیابانی به نام خالد اسلامبولی یعنی کسی که انورسادات، رئیس‌جمهور خائن مصر را ترور کرد وجود دارد. تاکنون تنش‌ها، فرود‌ها و گاهی فرازهای زیادی در روابط دو کشور وجود داشته که ریشه آن به نخستین روزهای پیروزی انقلاب اسلامی و حتی پیش از آن بازمی‌گردد. اما حالا سال‌هاست که کارشناسان مسائل منطقه معتقدند 2 کشور ظرفیت‌ حرکت به‌سوی احیای روابط دوجانبه را دارند و دلایل امنیتی و اقتصادی بسیاری برای آن وجود دارد. موضع ایران نیز در یک دهه گذشته به سمت عادی شدن روابط با دیگر کشورها تغییر کرده چنان که اغلب روسای جمهور به شکلی آشکار از تمایل برای ازسرگیری روابط سخن گفتند. تلاش‌ها برای بهبود روابط البته در حد حرف نیست و در تیر‌ماه سال‌جاری برخی رسانه‌های عربی از سفر هیأتی امنیتی و اطلاعاتی از ایران به قاهره خبر دادند. هیأتی که گفته شد با مقام‌های ارشد اطلاعاتی مصر پیرامون مسائل دوجانبه و اختلافات دو کشور دیدار و رایزنی کرد. در همان مقطع سخنگوی وزارت خارجه این خبر را به شکل تلویحی تأیید کرد و گفت که تماس‌ها بین ایران و مصر همواره وجود داشته و هیچ‌گاه قطع نشده است. سعید خطیب‌زاده تأکید کرد که ما همواره از عادی شدن روابط بین کشورهای اسلامی استقبال می‌کنیم. حالا مدیرکل خاورمیانه و شمال آفریقای وزارت خارجه نیز در مصاحبه‌ای از تلاش‌ها برای بهبود روابط با مصر صحبت کرد اما گفت که این روند کند پیش می‌رود. در چنین شرایطی باید دید که در این 42سال روابط تهران و مصر دستخوش چه تحولاتی شده و چرا هرگز به برقراری دوباره روابط حتی نزدیک نشده است. آیا در دولت سیزدهم بارقه‌هایی برای شروع فصل جدیدی در روابط دو کشور به چشم می‌خورد؟
امیدواری وزارت خارجه برای حل اختلافات
میر مسعود حسینیان، مدیرکل سائل اصلی میان ایران و مصر توضیحاتی داده است. او گفته: مسائل ما با مصر زیاد است البته امیدواریم که به‌زودی این مسائل حل شود. البته اگر گشایش‌های مثبتی در روابط ایران و عربستان ایجاد شود این موضوع قطعا در روابط ایران و مصر نیز تأثیرگذار خواهد بود. هم‌اکنون 2 کشور دارای دفتر حافظ منافع هستند. حسینیان ادامه داد: ما اکنون دو مشکل بزرگ در تعامل با مصر داریم، حدود دو سال است که کشتی نفتی ایران توسط مصر به بهانه‌های واهی و بدون ارائه مدرکی توقیف شده است و از طرفی دیگر چند زندانی ایرانی در مصر نیز به اتهام حمل مواد‌مخدر در معرض حکم اعدام هستند. به‌گفته حسینیان حکم اعدام این دو ایرانی در انتظار تأیید رئیس‌جمهور مصر است و با پیگیری‌های دولت فعلا متوقف شده است.
ریشه اختلاف‌های دو کشور چیست؟
 با این همه اختلاف ایران و مصر فقط محدود به حکم اعدام دو ایرانی نیست و ریشه‌های طولانی‌تری دارد. نخست باید به این نکته توجه کرد که مصر نخستین کشور عربی و اسلامی است که با رژیم صهیونیستی پیمان صلح بست و روابط خود را با این رژیم عادی‌سازی کرد. از طرف دیگر مصر در دوران پهلوی روابط بسیاری نزدیکی با ایران داشت و این کشور آخرین پناهگاه محمدرضا پهلوی پس از فرار از ایران شد. این ارتباط حسنه باعث شد تا سران مصر از روزهای نخست پیروزی انقلاب اسلامی علیه جمهوری اسلامی موضع‌گیری کنند و سپس در طول جنگ تحمیلی نیز به حمایت مادی و معنوی از عراق پرداختند. البته پیش از آغاز جنگ در سال 58 به دستور امام خمینی (ره) روابط دو کشور به‌طور کامل قطع شده بود. 2 سال بعد نیز انور سادات، رئیس‌جمهور مصر که مخالف آشکار انقلاب و جمهوری اسلامی بود در یک رژه نظامی ترور شد. ایران به شکل رسمی خالد اسلامبولی را شهید قلمداد کرد و نامش بر یکی از خیابان‌های تهران نشست. در سوی دیگر نیز هر ساله در تابستان مسجد بزرگ الرفاعی در قاهره مراسمی را برای سالمرگ محمدرضا پهلوی را برگزار ‌‌کرده است. به این ترتیب دو مانع نمادین اما جدی در روابط دو کشور از همان آغاز به‌وجود آمد و پس از آن تقریبا به‌مدت 42‌سال روابط 2 کشور به‌طور کامل قطع و در اوج تنش بود.
نخستین جرقه‌ها برای آغاز روابط تهران و قاهره
نخستین دیدار دو مقام رسمی ایران و مصر سال 1382 میان روسای جمهور دو کشور اتفاق افتاد. هر چند که پیش از آن نیز مرحوم هاشمی رفسنجانی تلاش‌هایی برای تجدید روابط با مصر و عربستان انجام داد. اما احیای روابط با مصر نیز مثل عربستان در دولت اصلاحات رقم خورد و رئیس دولت اصلاحات سال 1382 در ژنو و در حاشیه نشست سران جامعه اطلاعاتی در شهر ژنو سوئیس با حسنی مبارک، رئیس‌جمهور مصر دیداری یک‌ساعته داشت. دیداری که بازتاب وسیعی در رسانه‌های داخلی و خارجی داشت و بسیاری آن را سرآغاز فصل نوینی در روابط دو کشور قلمداد کردند. در آن سال‌ها تلاش‌هایی هم برای تغییر نام خیابان خالد اسلامبولی انجام شد که بی‌سرانجام ماند. تمایل ایران برای احیا و بهبود روابط با مصر در دولت نهم و دهم نیز ادامه پیدا کرد و محمود احمدی‌ن‍ژاد، رئیس‌جمهور وقت کشور سال 86 به صراحت گفت: آماده هستیم تا اگر همین امروز دولت مصر اعلام آمادگی کند، سفارتمان را در آن دایر کنیم. البته هرگز به شکل یکپارچه سیاست احیای روابط با مصر در دستور کار مسئولان نبوده و به‌طور مثال در سال 87 جنبش عدالت‌خواه دانشجویی در واکنش به سیاست دولت مصر در مورد محاصره نوار غزه از سوی صهیونیست‌ها مقابل دفتر حافظ منافع مصر در تهران تجمع اعتراضی برگزار کردند که مورد اعتراض مقامات مصری قرار گرفت. مصری‌ها همواره در بر قراری ارتباط با ایران و احیای روابط نگاه به دیگران و منافع خارجی خود با دیگر کشورها داشته‌اند.
اقتصاد شکننده قاهره و وابستگی به آمریکا و عربستان
 در این میان کارشناسان یکی از مهم‌ترین دلایل این اتفاق را اقتصاد ضعیف مصر و وابستگی این کشور به عربستان و آمریکا می‌دانند. حالا اما معادلات منطقه آبستن تغییرات مهمی است که ازسرگیری روابط تهران و ریاض در راس آن قرار دارد. دو کشور تاکنون 4 دور مذاکره برگزار کردند که نتایج آن مثبت اعلام شده و طبق برخی گزارش‌ها ممکن است در آینده نزدیک بازگشایی کنسولگری‌ها در مشهد و جده نیز اعلام شود. مذاکره هیأت‌های امنیتی ایران و مصر در این بستر اتفاق افتاده و برخی از میانجیگری عراق در این بین نیز سخن می‌گویند. حسین امیر‌عبداللهیان، وزیر خارجه کشورمان نیز در نخستین سفر خارجی خود برای شرکت در کنفرانس بغداد به عراق رفت و در حاشیه این کنفرانس با رئیس‌جمهور مصر گفت‌وگوی کوتاهی داشت؛ گفت‌وگویی که با وجود کوتاه بودن مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت و حکایت از اهمیت احتمال‌ها برای بهبود روابط دو کشور داشت؛ حال باید دید که پس از 42سال تهران و قاهره سرانجام در مسیر بهبود روابط تا کجا پیش می‌روند و موانع ازسرگیری روابط از میان می‌رود یا نه.