چاپ

راه ترقی - مجله ایلیاد / جزر و مد هر روز چند بار در اقیانوس‌ها رخ می‌دهد. در واقع روزانه دو مد بزرگ و دو مد کوچک در ساحل اقیانوس‌ها رخ می‌دهد. شاید شنیده باشید که دلیل جزر و مد در ماه نهفته است. در واقع ماه با فاصله‌ی 225،623 تا 252،088 مایلی از زمین نیروی بزرگی به زمین وارد می‌کند.
نیروی گرانش ماه آنقدر قوی است که باعث نوسانات سطح اقیانوس‌های زمین می‌شود. این نوسانات در برخی مکان‌ها به بین 2.5 تا 4 متر نیز می‌رسد. ماه به خاطر نیروی گرانش زمین به دور آن می‌چرخد، ولی با این حال نیروی گرانش ماه نیز بر زمین اثر دارد. هر چند ماه 80 برابر کمتر از زمین جرم دارد، ولی نیروی گرانش آن باعث تغییر وضعیت زمین می‌شود. این نیرو بر روی طرفی از زمین که رو به ماه است، قوی‌تر اعمال می‌شود. نحوه‌ی اعمال این نیرو بر امواج اقیانوس‌ها چیزی است که شاید کسی تصور آن‌را نکند.
زمانی که زمین به دور محور خود می‌چرخد و همزمان به دور خورشید نیز می‌گردد، آن سمت از زمین که به سمت ماه قرار می‌گیرد، حالت برآمدگی و تحدب به خود می‌گیرد؛ این برآمدگی برای طرف آن‌طرف دیگر زمین نیز روی می‌دهد که مقدارش کمی کمتر از طرف مقابل ماه است. در همین زمان سطح اقیانوس‌ها و دریاها بین این دو منطقه‌ی برآمده کاهش پیدا می‌کنند که اصطلاحاً به آن جزر می‌گوییم.
در واقع این برآمدگی تنها اثر ماه بر روی زمین نیست و ماه زمین را به صورت یک تخم‌مرغ بزرگ درمی‌آورد. توضیح دلیل تخم‌مرغی شدن کره‌ی زمین در اثر نیروی گرانش ماه به چند روش تا کنون ارائه شده است. یکی از نظریه‌ها در این زمینه اذعان دارد که نیروی کشندی نوعی نیروی کششی است که از طرف ماه بر روی زمین اعمال می‌شود. سطح خشک زمین در اثر این نیرو جابه‌جا نمی‌شود (البته در حد چند سانتی‌متر جابه‌جایی دارد)، ولی اقیانوس‌ها امکان جابه‌جایی زیادی را در اثر این نیرو دارند.
در اثر این نیروی اعمالی از طرف ماه و گردش زمین به دور خودش، سواحل اقیانوس‌ها در طول روز دو بار مد بلند را تجربه می‌کنند. نظریه‌ی دیگری نیز در این زمینه وجود دارد که می‌گوید جزر و مد به خاطر نیروی کشش ماه نیست، بلکه به خاطر مکانیسمی است که آب اقیانوس‌ها را به سمت مرکز زمین می‌کشد. به هر حال دلیل اصلی بوجود آمدن جزر و مد وجود ماه است.
در مورد نیروی گرانش این واقعیت وجود دارد که فاصله اهمیت بالاتری از جرم دارد. به عنوان مثال، خورشید 400 برابر ماه جرم دارد، ولی نیروی کشندی اعمال شده از طرف ماه بسیار بیشتر از نیروی کشندی اعمال شده از طرف خورشید است. هر چند خورشید 400 برابر ماه جرم دارد، ولی فاصله‌ی آن با زمین نیز 400 برابر فاصله‌ی ماه از زمین است. اگر ماه همین امروز از اطراف زمین حذف شود، هنوز هم نیروهای کشندی وجود دارند و جزر و مد دریاها انجام می‌شود و اندازه‌ی این جزر و مد نصف حال حاضر است.
زمانی که ماه و خورشید در یک راستا قرار می‌گیرند، نیروهای کشندی اعمالی از طرف آن‌ها نیر هم‌افزا می‌شوند و جزر و مد دریاها قوی‌تر می‌شود. این اتفاق دو بار در هر 30 روز رخ می‌دهد. زمانی که ماه کامل است و زمانی که ماه در ابتدای چرخه‌ی خود است با خورشید همراستا می‌شود.