بزرگنمايي:

راه ترقی - مشرق /متن پیش رو در مشرق منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
یک نشریه آمریکایی مدعی شد ملاقات‌های محرمانه میان ایران و عربستان از ماه ژانویه به بعد در جریان بوده‌اند و شبح خروج آمریکا از منطقه موجب تسهیل این روند شده است.
نشریه آمریکایی فارن پالیسی در گزارشی به قلم تریتا پارسی معاون اجرایی اندیشکده کوئینسی نوشت: محمد بن سلمان ولیعهد عربستان در گفتگویی تلویزیونی اظهار داشت: «ما به دنبال روابط حسنه با ایران هستیم. ما در راستای فائق آمدن بر اختلافاتمان با ایران، مشغول همکاری با شرکای خود در منطقه هستیم.» همین چهار سال پیش، این شاهزاده بدنام ساز مخالف زده بود و مدعی شده بود که گفتگو با ایران غیرممکن است. او در این باره گفته بود: «چگونه می‌توان با حکومتی که بر پایه یک ایدئولوژی افراطی بنا شده است، گفتگو کرد؟» او وعده داده بود که عربستان جنگ را به داخل ایران می‌کشاند.
مخاطبان گرامی، محتوا و ادعاهای مطرح‌شده در این گزارش، صرفاً جهت تحلیل و بررسی رویکردها و دیدگاه‌های اندیشکده‌های غربی منتشر شده است و ادعاها و القائات احتمالی این مطالب هرگز مورد تأیید مشرق نیست.
چه عاملی موجب این چرخش 180 درجه‌ای شد؟
پارسی با مطرح کردن این سؤال که چه چیزی باعث تغییر رفتار عربستان شده است نوشت: یک عامل این وسط از بقیه پررنگ‌تر است. افزایش نشانه‌ها مبنی بر اینکه آمریکا در خصوص دور ساختن تمرکز خود از خاورمیانه جدی است. در اینجا، مسئله آن چیزی نیست که آمریکا انجام داده است، بلکه آنچه واشنگتن انجام نداده این وسط تأثیرگذار بوده است ــ یعنی عدم ارائه تضمین‌های امنیتی به شرکا مبنی بر اینکه آمریکا بطور بی‌قیدوشرط از آنها صرف‌نظر از رفتارهای بی‌ملاحظه‌شان حمایت خواهد کرد.
خروج نظامی قریب‌الوقوع آمریکا از منطقه به هرج‌ومرج دامن نزده است
امتناع واشنگتن از درگیر ساختن خود در کشمکش‌های شرکایش در خاورمیانه موجب شده تا قدرت‌های منطقه به سراغ دیپلماسی مدنظر خود بروند. برخلاف پیش‌بینی‌های آخرالزمانیِ تشکیلات سیاست خارجی واشنگتن، خروج نظامی قریب‌الوقوع آمریکا از منطقه به هرج‌ومرج دامن نزده است. در عوض، دیپلماسی منطقه‌ای متبلور شده است.
اظهارات دلجویانه محمد بن سلمان به احتمال بسیار زیاد به گفتگوهای محرمانه میان ایران و همسایگان عربش در عراق اشاره داشتند، گفتگوهایی که به منظور کاهش تنش‌ها و پایان دادن به جنگ یمن برگزار و خبر آن نخستین بار توسط نشریه فایننشال تایمز مخابره شد. مصطفی الکاظمی نخست‌وزیر عراق گفتگو میان کشورهای عرب و ایران را تسهیل نموده است. او آشکارا علاقه‌مند به حل‌وفصل تنش‌ها میان عربستان و ایران است، چرا که خصومت‌ها و جنگ نیابتی میان این دو کشور در سطح منطقه ممکن است موجب بی‌ثباتی بیش از پیش عراق شود. مقامات عربستان در بدو امر این اخبار را تکذیب کردند. تهران نیز از اظهارنظر در این خصوص خودداری کرد و فقط گفت که از گفتگو با ریاض استقبال می‌کند. اما این تکذیبیه‌ها صحت نداشتند و این همه ماجرا نبود.
این گفتگوها وضعیت امنیتی منطقه را دستخوش تغییر خواهد کرد
در ادامه این گزارش آمده است: بدیهی است که این گفتگوها در مراحل اولیه هستند و این احتمال وجود دارد که گفتگوهای مزبور به رفع اختلافات میان ایران و دشمنان عربش نینجامند. با وجود این، چند عامل وجود دارند که نشان می‌دهند این گفتگوها بطور بالقوه می‌توانند نه تنها مسیر روابط میان عربستان و ایران، بلکه همچنین وضعیت امنیتی منطقه را دستخوش تغییر کنند. به نظر قدرت‌های منطقه خودشان این گفتگوی منطقه‌ای آغازین را ترتیب داده‌اند و هدایت می‌کنند. این بدان معناست که قدرت‌های بزرگ از خارج از منطقه چنین گفتگویی را تحمیل نکرده‌اند و هدایت گفتگوها نیز بر عهده هیچ دولت خارجی نیست. اینکه کشورهای منطقه رهبری و مالکیت این فرآیند را از آن خود بدانند، در راستای موفقیت و دوام آن لازم و ضروری است.
با این حال، چنین چیزی معنایش آن نیست که آمریکا به فرآیند مزبور هیچ کمکی نکرده است. آمریکا به واضح‌ترین شکل این کار را کرده است ــ اما نه طبق آن تصوری که تشکیلات سیاست خارجی واشنگتن معمولاً از نقش رهبری آمریکا دارد.
بایدن در حال فاصله گرفتن از منطقه
تریتا پارسی در بخش دیگری از این گزارش می‌نویسد: عاملی که بیش از همه بازیگران منطقه را به دنباله‌روی از دیپلماسی ناگزیر نمود، تعهد مجدد آمریکا مبنی بر حمایت از ریاض در برابر تهران یا هرگونه ابتکار دیپلماتیک جدید برای منطقه نبود. دقیقاً عکس چنین چیزی موجب تسهیل گفتگوها شد: یعنی نشانه‌های شفاف و فزاینده دال بر اینکه آمریکا به لحاظ نظامی در حال فاصله گرفتن از منطقه است.
جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا از دیرباز نسبت به حضور نظامی آمریکا در خاورمیانه و همچنین روابط آمریکا با شرکایش در منطقه که پای واشنگتن را به کشمکش‌ها و برنامه‌های خود می‌کشانند، بدبین بوده است. او در جریان سخنرانی معروف خود در دانشگاه هاروارد در سال 2014 ترکیه، عربستان، و امارات را به باد انتقاد گرفت. او خطاب به دانشجویان دانشگاه هاروارد اظهار داشت: «ترک‌ها... ا. سعودی‌ها، و اماراتی‌ها چکار کردند؟ آنها کاملاً مصمم بودند که [بشار] اسد [رئیس‌جمهور سوریه] را از قدرت پایین بکشند و اساساً یک جنگ نیابتی سنی ـ شیعه راه انداختند. آنها چکار کردند؟ آنها صدها میلیون دلار پول و ده‌ها هزار تُن سلاح در اختیار کسانی گذاشتند که حاضر به جنگ با اسد بودند.»
بایدن در جریان کارزار انتخابات ریاست جمهوری سال 2020 وعده داد که «اکثریت قاطع» نیروهای آمریکایی را از افغانستان خارج می‌کند، کمک به عربستان را به خاطر جنگ در یمن قطع می‌کند، و مجدداً به توافق هسته‌ای منعقده با ایران می‌پیوندد ــ سه تصمیمی که با برنامه کاهش نقش‌آفرینی آمریکا در منطقه کاملاً همخوانی دارد.
در حقیقت، بایدن پس از ورود به کاخ سفید فوراً به حمایت آمریکا از طرف سعودی دخیل در جنگ یمن پایان داد، بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسرائیل را از خود دور نگه داشته است، خروج کامل نیروهای آمریکایی از افغانستان را اعلام کرده است، و پس از یک شروع سخت و دشوار، بازگشت به توافق هسته‌ای را با جدیت دنبال می‌کند.
پیام ارسالی به قدرت‌های منطقه واضح و شفاف بود
پیام ارسالی به قدرت‌های منطقه واضح و شفاف بود. اولویت خاورمیانه نزد دولت بایدن صرفاً از آن جهت است که دولت او می‌خواهد راهی برای کاستن از گرفتاری آمریکا در آن منطقه پیدا کند. یکی از مشاوران غیررسمی بایدن در این خصوص به نشریه پولیتیکو گفت: «آنها کاملاً مراقب هستند که پایشان به خاورمیانه کشیده نشود.»
عجیب نیست که چنین پیامی قدرت‌های منطقه را بر آن داشت تا دیپلماسی با رقبای خود را مدنظر قرار دهند. دلیل آن کاملاً ساده است: فرصت‌های دیپلماتیک همیشه وجود داشته‌اند، اما شرکای آمریکا در منطقه این فرصت‌ها را گزینه مطلوب‌نظر خود نمی‌دانستند و ترجیح می‌دادند که آمریکا از آنها حمایت کند و مشکلاتشان را حل‌وفصل کند. برای مثال، حضور آمریکا در منطقه جهت بازدارندگی، مهار، یا حذف نظامی دردسرهای پیش روی عربستان به مذاکره رهبران عربستان با ایران ترجیح داده می‌شد، زیرا برداشت بر این بود که هر دو طرف در قالب مذاکره در نهایت مجبور می‌شوند امتیازات دردناکی به یکدیگر بدهند. تا وقتی که سعودی‌ها آنچه گزینه آمریکا می‌پنداشتند را در اختیار داشتند، رویارویی به دیپلماسی ترجیح داده می‌شد.
ترامپ با ترور [سردار] سلیمانی امکان گفتگو میان عربستان و ایران را از بین برد
این نشریه آمریکایی در پایان گزارش خود تصریح کرد: خواسته بایدن مبنی بر فاصله گرفتن از خاورمیانه بدان معناست که گزینه آمریکا، در حالت حداقلی، دیگر غیرقابل اتکاست. دیپلماسی به ناگاه به یک گزینه ترجیحی نزد شرکای امنیتی واشنگتن در خاورمیانه بدل گردید.
اگر آمریکا زودتر از اینها از منطقه فاصله گرفته بود، دیپلماسی منطقه‌ای نیز احتمالاً زودتر از اینها کلید می‌خورد. در حقیقت، الگوی مشابهی در سال 2019 مشاهده شد. در آن مقطع، در پی حمله به میادین نفتی عربستان که توسط عوامل نیابتی ایران در یمن صورت گرفت، دونالد ترامپ رئیس‌جمهور وقت آمریکا از جنگ با ایران بر سر این مسئله امتناع ورزید. این امر سعودی‌ها را بر آن داشت تا به سراغ دیپلماسی با ایران بروند و از شدت حملات در یمن بکاهند. در حقیقت، هنگامی که آمریکا [سردار] قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه را ترور کرد، او وارد بغداد شده بود تا از طریق بغداد پیامی برای سعودی‌ها بفرستد. ترامپ با ترور [سردار] سلیمانی همچنین امکان گفتگو میان عربستان و ایران را از بین برد. دولت ترامپ وعده مقابله با ایران را داده بود و سعودی‌ها نیز خودشان را با این واقعیت تطبیق داده بودند: دیپلماسی میان عربستان و ایران محلی از اعراب نداشت.
واشنگتن از آن ماجرا درس روشنی گرفت: اگر آمریکا به لحاظ نظامی یک قدم به سمت عقب بردارد، شرکایش در منطقه ناچار می‌شوند به لحاظ دیپلماتیک یک گام به سمت جلو بردارند. چنین امری معنایش آن نیست که تبلور دیپلماسی منطقه‌ای موفقیتش حتمی است. این روند شاید به موفقیت نینجامد. اما وظیفه هدایت این روند به سمت موفقیت اساساً نه بر عهده آمریکا بلکه بر عهده قدرت‌های منطقه است. چنین چیزی به مثابه پیروزی برای آمریکا و خاورمیانه قلمداد می‌شود.