بزرگنمايي:

راه ترقی - همشهری / گزارش همشهری از وضعیت نابسامان خانواده‌های ساکن در روستای شمس‌آباد که در حریم تهران واقع شده است
زهرا کریمی/ اینجا نه از مغازه‌های سوپرگوشت لاکچری شمال شهر خبری هست، نه از شهربازی‌های سربسته، نه مدرسه و نه حتی یک‌خانه بهداشت. اینجا تا چشم کار می‌کند خاک است و خاک و چند کوره آجرپزی فعال. سال‌ها پیش قرار نبود، کوره‌های آجرپزی روستای شمس‌آباد به بافت تهران بچسبد، اما رشد شهرسازی مجالی برای حفظ فاصله‌ها باقی نگذاشت و دیگر کوره پزخانه‌ها در حریم جنوب‌غربی پایتخت تافته جدا بافته از شهر نیستند. این روستا از قدیم‌الایام 24کوره فعال داشت و چند سالی هست که از آن تعداد 10کوره فعال مشغول کارند. صاحبان کوره با ایجاد امکان زندگی به کارگرها اسکان داده‌اند و در کوره‌ها از 5 تا 20خانواده با شرایط نامطلوب زندگی می‌کنند؛ آنهایی که هر سال مهر‌ماه می‌آید و می‌رود و آرزو می‌کنند؛ کاش طوری شود و روزی برسد که بتوانند فرزندان‌شان را به جای لباس کار، در لباس دانش‌آموزی ببینند. اینجا مدرسه و محیط آموزشی مناسبی هم وجود ندارد و تنها گاهی یکی، دومؤسسه خیریه به بچه‌ها یکسری از دروس پایه را آموزش می‌دهند. البته جای شکرش باقی است که طی 2هفته اخیر با همکاری ستاد مقابله با کرونا و شهرداری تهران، واکسیناسیون اهالی روستا آغاز شده است.
براساس اطلاعاتی که شورای اسلامی روستای شمس‌آباد در اختیار همشهری گذاشته، حدود 200خانوار درهمسایگی منطقه18 تهران، بدون سهمی از عدالت شهری، روز را به شب می‌رسانند. این روستا بنا به دلایلی از بی‌تکلیف‌ترین روستاهای حریم تهران به‌حساب می‌آید. به‌گفته ساکنان برای دریافت خدمات، سر در گم هستند و نمی‌دانند باید به شهرداری منطقه18 مراجعه کنند یا به فرمانداری اسلامشهر. آنها از مدیران، امکاناتی در خور قشر کارگری را درخواست می‌کنند تا شرایط زندگی برای کودکان و میانسالان خانواده‌شان بهتر از پیش شود؛ چیزی در حد کف زندگی طبقه پایین‌دست جامعه و نه داشتن امکانات خاص. یکی از اهالی می‌گوید: «امیدمان به شهردار جدید است تا امکانات به‌طورعادلانه در شهر تقسیم شود و زندگی ما رونق بگیرد. اینجا کمترین چیزهای لازم برای زندگی هم وجود ندارد.»
در همین باب ناگفته نماند علیرضا زاکانی، شهردار تهران به موضوع توزیع عادلانه خدمات و شرایط پیشرفت در شهر و پایتخت توجهی ویژه دارد و عنوان کرده است: «تهران برای آنکه متحول شود نیاز به عدالت در تقسیم خدمات، تامین آرامش روحی و امنیت معنوی، ظهور و اعتلای مظاهر اسلامی، عمران، حفظ طبیعت و صفای طبیعی دارد.» اما مشکلات این محدوده جنوبی پایتخت کشور، تنها با اقدامات شهرداری رفع نمی‌شود و نیاز است تا دیگر نهادها هم وظایف خود را انجام دهند؛ نکته اینجاست که شمس‌آباد در حریم تهران واقع شده و این خود، نقطه شروع دردسرهاست.
زندگی اشرافی که می‌گویند، اینجاست!
شهر در این گوشه از تهران به‌گونه‌ای دیگر رقم خورده است و نحوه زندگی، شیوه خاص خودش را دارد. بازی کودکان با خاک عجین شده و کارگران هر روز آجرهایی را لمس می‌کنند که سقف خانه‌ای با اتاق‌خواب‌هایی امن را نصیبشان نمی‌کند. هر کوره در گودهای بزرگ خاکی با ارتفاع 40تا 50متری با تلی از خاک محصور شده‌ و خانه‌های کارگری در فاصله کمی قرار گرفته‌اند. شاید باورتان نشود، اما در این محدوده از حاشیه شهر، چند اتاق درون دالان‌های سربسته‌ و دخمه‌های تاریک قرار گرفته‌اند و هر خانواده درون یکی از اتاق‌ها روزگار می‌گذراند. خیابان اصلی روستای شمس‌آباد تا محله‌های شاتره و چهاردانگه کشیده شده و اینجا تنها 4کوچه دارد که در هر کوچه کوره‌های بزرگ با خانه‌های کارگری و گودهای کارگاهی واقع شده‌اند. یکی از ساکنان همین خانه، زن سرپرست خانواری است که تمایل به معرفی خودش ندارد و از استان گلستان به تهران آمده و با پسر و عروسش زندگی می‌کند. درد او برای زندگی نداشتن گاز شهری، خانه بهداشت و چند مغازه خواربارفروشی است. او که لباس محلی گرگانی‌ها را به تن دارد، با تلخندی می‌گوید: «زندگی اشرافی که می‌گویند، اینجاست! بعد از چند سال زندگی، به‌تازگی سرویس حمام داخل خانه ساخته‌ایم. همیشه برای حمام به خانه‌های همسایه می‌رفتیم و فکر نمی‌کنم در این دوره زمانه شهروندی مانند اهالی روستای شمس‌آباد در تهران زندگی کند.» این مادر 50ساله به‌دلیل گردوغبار و خاک موجود در هوا، چشم‌هایش عفونت کرده است و برای درمان توان رفتن به درمانگاه را هم ندارد: «گهگاهی شهرداری ناحیه7 منطقه18 یا مؤسسه‌های خیریه برای ویزیت و درمان، پزشکانی را به روستا آورده‌اند و معالجه بیماران را رایگان انجام داده‌اند. انجام چنین اقداماتی یک دنیا برای ما ارزش دارد.»
کمی آن طرف‌تر از این به اصطلاح خانه، ‌روی یک تخته چوب 3پسربچه مشغول بازی با کارت‌هایی با تصاویر فوتبالی هستند. آنها با نام بردن فوتبالیست‌های سرشناس، خنده‌های کودکانه را زیر تیغ آفتاب پاییزی و کارگاه‌های آجرپزی رها می‌کنند و با هیجان به‌دنبال برد در بازی از هم هستند؛ همان‌هایی که از درس و تحصیل بازمانده‌اند.
مشکلات اینجا بیداد می‌کند
امکانات موجود در کوره‌ها برای کار و زندگی یکنواخت نیست و این به‌دست و دلبازی صاحبان کوره‌ها یا به زبان بومی‌ها همان «ارباب‌ها» بستگی دارد. براساس گفته‌های بومی‌ها، اینجا همچنان شیوه ارباب و کارگری حاکم است. آنچه به‌تازگی در جذب کارگرها مشهود است و بومی‌ها در این‌باره ابراز نگرانی می‌کنند، دریافت حقوق کم از طرف کارگران مهاجر است. شاید برخی از آنها اعتراضی به حقوق کم و نبود امکانات اولیه زندگی نداشته باشند، اما اغلب بومی‌ها به‌دلیل ازدیاد مهاجرت اتباع افاغنه به ایران، نگران آینده روستا هستند؛ انگار حس تعلقی به روستای حاشیه شهر تهران پیدا کرده‌اند. علی.س از قدیمی‌های روستاست و چند سالی می‌شود که در یکی از بهترین کوره‌های منطقه کار می‌کند. علی می‌گوید: «ما نگران حضور اتباع افغانه در اینجا هستیم. آنها با کمترین حقوق و بدون توقع از امکانات، کار می‌کنند و برای آنها تنها سقف بالای سرشان مهم است. این روستا یک خیابان اصلی با 4کوچه فرعی بزرگ دارد و امکانات شهری این روستا در حوزه‌های آموزشی، تفریحی، درمانی و رفاهی زیر صفر است و ما معمولا برای دریافت خدمات به روستای گلدسته یا محله‌های اطراف می‌رویم. اینجا بعد از تاریکی هوا کسی جرأت نمی‌کند، به کوچه برود؛ چون هیچ روشنایی وجود ندارد. مشکلات در این بخش از تهران بیداد می‌کند. انتظار ما برای رسیدگی به وضعیت نامطلوب کوره‌پزخانه‌ها و داشتن امکانات حداقلی شهری واقعا زیاد نیست. همیشه برای رسیدگی به روستایمان نگاه‌مان به‌دست مسئولان بوده و هنوز هم برای زندگی خوب چشم‌انتظار مسئولان هستیم.»
علیرضا رمضانپور، عضو سابق شورای روستایی شمس‌آباد نیز درباره نبود امکانات آموزشی می‌گوید: «متأسفانه این روستا از ابتدا رنگ مدرسه و هیچ فضای آموزشی را به‌خود ندیده است. کودکان را در مدارس روستای گلدسته یا فیروزبهرام ثبت‌نام می‌کنند. مهم‌ترین مشکل مردم برای حل مشکلاتشان وجود دوگانگی میان شهرداری منطقه18 و فرمانداری اسلامشهر است.»
مطالبه اهالی، خروج از بلاتکلیفی روستاهاست
وسط یکی از گودهای خاکی کوره پزخانه روستای شمس‌آباد، داربست چوبی دست‌ساز والیبال دیده می‌شود. داوود اعتمادی، نایب‌رئیس شورای اسلامی شمس‌آباد به امکانات نداشته برای جوانان روستا اشاره می‌کند و می‌گوید: «این محل، پاتوق جوانان روستای گلدسته در روزهای آخر هفته است. متأسفانه جوانان هیچ پاتوقی برای تفریح ندارند. اینجا فقط خاک است و کوره و خانه‌های کارگری.» مرد میانسالی در میان صحبت‌های این عضو شورای روستایی به گودی در خیابان سوم اشاره می‌کند و می‌گوید: «یکی از مالکان کوره آجرپزی بعد از ورشکستگی با داشتن مجوز از سوی فرمانداری اسلامشهر گود 50متری را به‌مدت یک‌ماه با نخاله‌های ساختمانی پر کرده است. رفت‌وآمد کامیون، خاور و نیسان‌ها آرامش را از ساکنان گرفته و ما از سر و صدا هم آزار می‌بینیم. ‌ای کاش فکری به حال زندگی ساکنان در حریم شود و این بلاتکلیفی‌ها به پایان برسد.» علیرضا رمضانپور، عضو سابق شورای روستایی شمس‌آباد می‌گوید: «این روستا در شهرداری ناحیه7 منطقه18 واقع شده و الآن چند مشکل اصلی داریم، اما مهم‌تر از همه اینکه نمی‌دانیم واقعا جزو منطقه18 ناحیه7 هستیم یا زیرنظر فرمانداری اسلامشهر. یکسری از مجوزها را فرمانداری اسلامشهر و بخشداری چهاردانگه می‌دهند و یکسری مجوز‌ها را شهرداری. البته جمع‌آوری زباله‌ها را نیروهای شهرداری انجام می‌دهند.»
مشکل حضور بی‌برنامه خیرین!
رمضانپور، عضو باتجربه شورای روستایی، شناخت دقیقی از مشکلات دارد. او می‌گوید: «خیابان و کوچه‌های این روستا نیاز به روشنایی و امنیت در شب دارند و متأسفانه نبود روشنایی مشکلات عدیده‌ای را برای تردد ایجاد کرده است. معضل جدیدی که این چند ساله گریبانگیر اهالی روستا شده، حضور خیرین در روزهای آخر هفته در خیابان اصلی روستای شمس‌آباد است. حضور آنها باعث شده مردمان نیازمند از سایر نقاط تهران به خیابان اصلی بیایند و از خیرین درخواست کمک کنند. مردم روستا راضی نیستند و انتظار دارند برای کمک‌رسانی به شکل دیگری اقدام شود. درخواست ما برای بهبود وضعیت روزهای آخر هفته این خیابان، ساماندهی آنهاست. اگر سازمان یا نهادی می‌تواند، آنها را نظم ببخشد و خیرین را در کمک‌رسانی راهنمایی کنند.»
آلودگی خاک نسبت به آلودگی‌های دیگر شرف دارد
سال گذشته شهرداری منطقه18 برای رسیدگی به وضعیت بهداشت و سلامت مردمانی که در این روستا زندگی می‌کنند، تیم 15نفره پزشکان را در روستای شمس‌آباد مستقر کرد. آنها بعد از 72ساعت موفق شدند حدود 1500نفر را ویزیت کنند که 150نفر بیمار دهان و دندان بودند. «سلیمان.ش» 3فرزند دارد و حدود 10سالی می‌شود در چند کوره از این منطقه مشغول کار است. او می‌گوید: «آنقدر شرایط زندگی سخت است که امکان رسیدگی به بهداشت و مسائل سلامتی را نداریم. اگر خیران به دادمان برسند، شاید بتوانیم وقتی برای درمان بگذاریم. اینجا حتی یک خانه بهداشت هم نداریم. قبلا یک خانه بهداشت داشتیم که زیرنظر بهداشت منطقه اسلامشهر بود، اما آن را هم از ما دریغ کرده‌اند. اگر خدایی ناکرده برای کارگری یا یکی از بانوان در خانه اتفاقی بیفتد، باید تا خانه بهداشت گلدسته برویم.» او ادامه می‌دهد: «بسیاری از بیماری‌هایی که مردم اینجا درگیرش می‌شوند آلرژی‌های مختلف مربوط به گرد و خاک است؛ البته آلرژی به خاک نسبت به آلرژی‌های ناشی از سوخت زباله، قیر یا فعالیت کارگاه‌های ریخته‌گری شرف دارد. متأسفانه آن 14کوره‌ای که تعطیل شده‌اند، صاحبانش کوره‌پزخانه‌ها را به تفکیک زباله، مشتقات نفتی و قیر یا ریخته‌گری تبدیل کرده‌اند و فعالیت شبانه آنها سلامتی ما را به خطر انداخته است. کوره‌های آجرپزی این مشکلات را ندارد.»
سینما در کنار کوره
مؤسسه خیریه همیاری حدود 7سال است به اهالی اینجا و مخصوصا کودکان کمک‌های آموزشی می‌کند و کودکان توانسته‌اند با کمک آنها استعدادهای خودشان را بشناسند. اعتمادی، نایب‌رئیس شورای اسلامی شمس‌آباد می‌گوید: «این مؤسسه نیز یک سالن سینمای کوچک راه‌اندازی کرده است. گهگاهی هم کودکان را به اردوهای تفریحی می‌برد. خوشبختانه کودکان هم تعامل و ارتباط خوبی با آن مؤسسه برقرار کرده‌اند.» او به کودکان با استعداد روستا اشاره می‌کند و درباره آنها می‌گوید: «این مؤسسه خیریه استعدادهای درخشانی را شناسایی کرده است و ما به چنین کارهای نیاز داریم.» امیرحسین قاسمی، مدیرعامل مؤسسه همیاری درباره اقداماتی که در این روستا انجام داده است، می‌گوید: «دغدغه اصلی مؤسسه همیاری در حوزه آسیب اجتماعی و به‌خصوص کودکان کار است. هم‌اکنون حدود 350کودک را در تهران و سایر شهرستان‌ها تحت پوشش داریم. خدماتی که به کودکان ارائه می‌دهیم در حوزه ورزش، سلامت، پزشکی، آموزشی، هنری و مهارتی است. خوشبختانه طی 7سال فعالیت توانسته‌ایم به نتایج خوبی دست یابیم. تعدادی از جوانان در کنکور قبول شده‌اند و به دانشگاه رفته‌اند و یکی از بچه‌ها هنرپیشه خوبی شده است. همچنین تیم‌های فوتبالی تشکیل داده‌ایم. به هر ترتیب این روستا کودکان بااستعدادی دارد، اما متأسفانه امکانات خوبی در اختیار ندارند تا بتوانند آینده‌شان را بسازند.»
زمین کوره‌پزخانه‌ها، نیازمند تعیین‌تکلیف است
مرتضی منبع‌چی، رئیس اتحادیه فخاران (صنف آجرپزان) استان تهران: کوره‌پزخانه‌ها در زمینی در حدود 120هکتار نزدیک به گمرک احمدآباد مستوفی واقع شده‌اند. این شغل بیش از 80سال پیش به‌صورت سنتی در این بخش از تهران تاسیس شد. این صنف تا زمانی که شرایط اقتصادی کشور مطلوب بود، درآمدزایی قابل توجه و رضایت‌بخشی برای صاحبانش داشت. اکنون دست بر قضا، این شرایط سبب نارضایتی شده و روزبه‌روز شاهد تعطیلی کوره‌ها هستیم و در روستای شمس‌آباد شاید 10‌کوره هم فعال نباشد. مسئولان اتحادیه و مالکان کارگاه‌ها پیش از آنکه چنین وضع نا‌بسامان اقتصادی رخ‌ بدهد، تلاش‌های زیادی انجام دادند تا بلکه با تغییر کاربری زمین‌ها یا ایجاد شرایط بهتر برای کارگران به کسب‌وکارها رونق بدهند، اما متأسفانه همه تلاش‌ها به‌دلیل آنکه مسئولان بالا دست همکاری و حمایت نکردند، بی‌سرانجام به حال خود باقی مانده است. البته این وضعیت فقط درباره کوره‌پزخانه‌های روستای شمس‌آباد صدق می‌کند؛ چون با تعامل خوبی که با شهرداری منطقه 15انجام شد، موفق شدیم مجوزها را برای توسعه و رونق کارخانه‌های کوره‌پزخانه پاکدشت در جاده امام رضا دریافت کنیم. به‌زودی اتفاقات خوبی را در شرق تهران شاهد خواهیم بود، اما درباره کوره‌پزخانه‌های روستای شمس‌آباد بعد از 40سال هنوز هیچ جواب مشخصی به ما داده نشده است. در میان این کوره‌هایی که تعطیل شده‌اند، برخی از مالکان محیط کارگاهی را به شغل‌های دیگر اجاره داده‌اند که جز آسیب به محیط‌زیست ارمغان دیگری ندارد. بارها براساس نظارت و بازدید از محل، تذکرات لازم داده شده است. در نهایت باید تکلیف زمین‌های واقع شده در حریم مشخص شود و به صنف آجر بها داده شود تا مانند گذشته شاهد انقلاب در آن باشیم؛ چون هم‌اکنون ایران به 20کشور صادرات آجر دارد.